Quantcast
Channel: Putchhuak
Viewing all 321 articles
Browse latest View live

Mi ang lo thuchah

$
0
0

WORKING TOGETHER FOR AN AIDS FREE GENERATION
(ZERO DISCRMINATION)

Zoramthanga, Boxer ropui takin Cuba mi nena Boxing an khelh ni khan Kolkotta-a mithiam rual NRL mi leh sa te chuan Aizawl Civil Hospitalah HIV/AIDS test dan kalphung zirtirin an lokal a, pawt chawp taka Police Outpost-a awm an test chuan HIV hrik hmuhchhuah an nei ta tlat mai*  Mizorama mithiam leh a thawktute pawh an inring hman lo a ni. Mizoram lamah a lo lut thut a, kan tawng ta mawp mawp a nih hi. Mi hausa leh nuam tawl te, misual leh awm tha duh lo ni-a kan ngaih te zingah a lo thleng a. Tunah chuan Thingtlang khaw chengker, motor luh theih lohna hmun, electric eng chauh hmanga zan hun hmang thinte zingah pawh hmuhchhuah a ni a, Alkatra chhuang thlengin kan kaidarh a, naupang pawisawi lo hialin an lo tawrh phah ta. Kan ram hi min run a, a dam ta lo.



Mihring nuai 11 erh awrh chauh kan ram dinhmun hi enlet ila, Mizoramah chuan :
Kum 2008-09 khan mi 20741 in thisen an test a, Mi 737 in HIV an vei a (3.55% a ni)
Kum 2009-10 khan mi 30813 in thisen an test a, mi 1088 in HIV an vei a (3.53% a ni)
Kum 2010-11 khan mi 37647 in thisen an test a, mi 1165 in HIV an vei a ( 3.09% a ni)
Kum 2011-12 khan mi 48220 in thisen an test a, mi 1294 in HIV an vei a(2.68% a ni)

LUNGLEI DIST pawh hi kan bang chuang lo asin
Kum 2008-09 khan mi 1746 in thisen an test a, Mi 38 in HIV an vei a (2.17% a ni)
Kum 2009-10 khan mi 2613 in thisen an test a, mi 58 in HIV an vei a (2.21% a ni)
Kum 2010-11 khan mi 4528 in thisen an test a, mi 69 in HIV an vei a ( 1.52% a ni)
Kum 2011-12 khan mi 5129 in thisen an test a, mi 73 in HIV an vei a( 1.42% a ni)

Mizorama HIV +ve kum chawhrual : Kum 2011-12a HIV kaite kum zat chu 0-14 hi 5.05% niin, Kum 15-24 hi 19.44% an awm a, Kum 25-34 hi 43.86 a ni. Kum 35-39 inkarah hian 26.44% an ni. Kum 50 chunglamah pawh 5.20% lai an awm bawk. Hemi awmzia chu HIV Vei hmuhchhuah thar hi a number zawng chuan tam thin mah sela, thisen test atang chuan a tlahniam zel niin a lang a. Hei hi Mipui, Sorkar leh Kohhrante hmalakna leh awareness level san vang a ni kan ti thei awm e. (Data interpretation hi uluk taka sawi a nih loh chuan a sang zel anga sawi a awm thin a, a dik e. Mahse a percentage hniam hi Negative ten kan test tam vang pawh a ni thei a, A thawktu te thawh that vang pawh a ni thei, Kan hre lo.) A hluar dan tehna erawh 1% hi high prevalence ah te chhiar a lo ni thei bawk. 

HIV/AIDS Kan hriat dan : Mizoten AIDS kan hriatdan hi Foreign Bike chhuak thar kan hriatdan nen hian a inang velin ka hria, a thu leh a tak belchiang miah lo, a landan leh nihna tlanglawn chauh hria hian kan awm thin vang a ni. A hlauhawm em em a, rilru a na tel hi a hlauhawmna leh a hrehawm bikna a ni. A hlauhawm loh dan leh a invent dan pawh kan hre vek tawh a, a taka hman leh invent hi a theih loh tluka ngai kan awm a ni. 

Kaichhawnna:Syringe Injection hian kaichhawnna langsar a ni a, tunah chuan a syringe hmanga kaichhawn hi a tlahniam nasa em em a, India hmarchhakah pali zingah erawh kan la tel thung. Hei hi a thawktu leh Addict te thawhrimna vang pawh a ni thei e. Nu naupai atanga kaichhawn hi a awm tawh lo tluk a ni a, inlama nau piang (Home delivery) erawh kan chhut tel thei lo bawk. Blood Transfusion and blood safety products atanga kai chhawnna hi a him that tawh avangin lakbo hial duh erawh kan la awm a, Mahse kan Testing system avanga Window period ala awm avangin lakbo ngawt theih pawh a ni lo. Hetih lai hian mipui mimir leh a nawlpuiin kan kai darhna chu Unsafe Sex atangin a ni ta.

Mihirng nunphunga Sex hmang lo tura inkhap ngawt hi thil har tak a ni a, safe sex hman erawh inzirtir uar deuh deuh hi kan ngai lo maw? Kohhran leh Pathian duhdana nupui pasal neih hma-a sex hman loh hi duhthusam a ni a, a theih loh chuan Condom hmang mai tura inzirtir hi tih makmawh a ni ta. Kan mi rin takte nena sex kan hman a, Condom pawh ngai lo ang hiala kan ngaihte hnen atang hian a ni kan lo inkaichhawn thin.

Legislator, Thawktu leh mipui, pawl hrang hrang hian tun aia awmze nei zawka inzirtir hi a ngai nasa hle a. inzirtir uar deuh deuh tur hian tan ila ang u. A bul tanna atan chuan I dinhmun hrechiang hmasa phawt la, chuta tang chuan I kalzel dan turah kawngro a su taw hang. Mi dinhmun anga indintir a, hmalakdan tur hi a lo hriat mai dawn a ni.

Mi ramah chuan: MLA Election kan zo chiah a, kan Legislator turte, Party Manifesto te kha bihchiang ila, HIV/AIDS chungchang emaw health policy emaw hi a awm em? Awmlo, khawvel ram ropui taka President Barack Obama khan nimin lawk ni 27 November 2013 khan a thusawiah chuan 2010-a Comprehensive Strategry an tihhlawhtlindan a sawi a, chutah chuan Zirtirna mai ni lo, funkim zawka hmalak hi a hun tawh a. Chumi piah lamah Science lama hmasawnna leh zirbingna hian awmze thui tak a nei zial a ni. A sorkar hian tihtakzetin an bei dawn a, Nakum 2014 ah Affordable Care Act an hman turah hian damchhunga cover theihna (lifetime limits on insurance coverage) telh a ni dawn a ni. Chu mai chu ni lovin GFATM tana pawisa tam tham tak pek luh an tum a ni. Mi ram chuan tanrual an mamawhzia an hria a, dansiamtu , mipui, a thawktu leh an thawhsaka te hi an ngaipawimawh thin a ni.

Kan ram ve hi:Ram thenkhata an kum chawhrual 40 te a nih tawh lai hian kan rama HIV veite leh an kum zat tarlan a nih ang khian kan tla hniam telh telh dawn a. Vai, Chakma, Burma leh pawnlam mi lakah kan ram hi a him thei a nih pawhin chhunglam mizote kan chhiat a, kan awng rawp tial tial chuan tunge ram hi luah ta ang le?? Chhungril lam chhiatna hi a ni lawm ni Civilisation ropui tak tak a lo tluksawp chhan. 

AIDS Free generation: Ram leh khawtlang fihlim bik hi kan awm lo tih hial tur khawpin min run ta. Vawiinah hian AIDS hian min effect lo  ani mai thei a, engtikah emaw chuan min la affect ngei ang. AIDS Free Generation siam tur hian tunge mawhphur bik awm a? kan tanrualna hmang hian I bei ang u, Sodom leh Gomorra kan ang zo tawh a nih pawhin Ngaidama ngaihsak thintu Pathian hnenah kir leh ila. Kal la tisual leh tawh suh titu Pathian hnenah intulut ila. HIV AIDS veite an la inkiltawih chhung chuan kan thawkho thei dawn lo a, Inthliar hranna leh enbikna kan la neih chhung chuan AIDS Free Generation kan siam thei lo ang. En hran bik an nih chuan an inthup reng ang a, keimahni inven reng a theih dawn loh ang. Ram hmangaihtu leh mi piangthar thra tak takte an nih vet ho avangin Mi dang kaidarh hi an duh bik lo. Anmahni kaidarh loh tura kan hmin theih chuan an inveng thei em em ang tih a chiang a. Kan thlahte thlenga fihlim tur chuan mipuite kan pawimawh a ni.

Thawnthu hriat lovin, thenawmpa hriat zawkin aw:HIV/AIDS chungchang hi nitina sawi tur a awm a, a danglam ve reng bawk a ni. A thawnthu anga ngaihnawm leh khawngaihthlak, hlauhawm leh mak tia kan beng hriatna mai hi a tawk ta lo. A nihna hrechiang ila, a kaidan hre mai lovin a kaidarh loh dan pawh hria ang u. Chu chuan Zero Discriminationah min siam ngei ang le. Chutih hunah chuan kan intanpui tawn thei ang a, rilru harsatna leh manganna avanga rum thinte hian tanpuitu an mamawhna ang takin tanpuitu an pan ngam tawh ang a. Kohhran huangah pawh rawngbawlna zauhin a lo awm dawn a ni.

Tun dinhmunah hian AIDS Free generation emaw Zero Discrimination siam turin hmalak tum nghal ngawt chu a harsa ang. Pawisa leh thilpek-a tanpui tum la, a harsatzia I hre mai ang. Chuvangin ngampa tak leh tlangnel taka PLHIV te an awm phawt loh chuan kan thawkho thei dawn lo a ni. Chuvangin AIDS Free Generation siam tura thawkho tur chuan inenhranna leh thleihranna a awm lohna tura kan beih hi a ngai tawh a ni.

(CMAI Lunglei leh TB Forum Lunglei buatsaihin TKP Zion Unit-ah Thu ka sawi ve a, Pu Valbuanga School ka tlawh thei bawk, ka lawm hle)


A day spent with the Aged

$
0
0

A DAY WITH AGED

THUHMA:            Central Ministry of Social Justice and Empowerment bul tum turin tar enkawlna hmun siam tuma ka hmanhlel hle thin kha a ni a. State Social Welfare Board pawmpui hmasa tur hian Day Care for the Aged Project siamin vawi hnih lai Aizawl ka zin ve tawh a. Kan Registered NGO hi min ringtawk lo nge, kan project siamin a hmin lo a, Mizoramah heti ang project hi a la awm ve loh vang zawk tiin engmah lo maiah a chhuak leh thin. Professional NGO din tura tul leh mamawh ka buaipuina tha zawng zawng leh ka insenso te ka ngaihtuah a, beidawng turin vawi thum tha chu ka seng ngam ta lo a ni. 


Story telling with action
Vanneih thlak takin kan khuaah Kum 2014-15 chhunga Mizo Upa Pawl (MUP) hruaitu tur inthlanpui turin kan khaw VCP nen min sawm hlauh mai a. YMA Branch Secretary nih anga ka penchhuah tawp hun a ni tih hrerengin, Ka phur ru hle mai. Kum tawp lam programmee pawimawh tak tak kalsana nileng hun ka hmanpui chhan chu Upa-te hi ka ngaihhlut vang a ni. Nilenga an bula hun hman chu a dangdaiin a nuam veng veng hian ka hria a. 

Ka pa thiante, ka pa chhai hluite, kan zirtirtu hlui pension tawh te, Kan upa min te, ka nu ni te zingah Tlangval awmchhun ka ni a, Kum 80 chuang zinga awm meuh chuan “ I senior tawh” “I upa tawh lutuk” tih te zawng a nep hi ka ti thar khawp mai. Thenkhat chu kaih ngai khawpa chak vak lo an ni a, ni mahsela, MUP member leh thenrual inkawm hlim turin an lo chhuak a. Thil engkim hi a hnukhawi zo vek hian hmu mah ila, Khawvel hi a nih ang anga an hmachhawn ngam avang hian ka ngaisang em em a ni. Harsatna engzata tam nge an tuarchhuah ang a, engti ang harsatna nge an pumpelh ang tih mawlh ka rilru hian a lo ngaihtuah thin nia. An ni zonu, zopa zingah zawng

Chawlhkar hnathawk, ringa kal ṭhin
Chappui rawh zo a, mangkhawh ṭhin
Bawhar lawi ruala  sul haw ṭhin
Khaw awmdan tur a hre thei a
Tlangkamah a innghat ve lo
Ngun takin a dawn a, a hre thei.
Thlai chi thlak leh ṭomir thawh hun
Hmurchhe fuan leh chakai thau hun
Thli chhe tleh leh furṭhal nat hun


Tunlai thalai mahni dinhmun leh theih chin pawh hre lo, mamawh ti tam a, thawhchhuah ti tlem te hian an nunah zirtur kan va ngah em tih hi ka thuhmahruai chu a ni. 

HLIMNA HI KAN PHAK TAWKAH A AWM :             Hlimna hi hla takah a awm lo a, kan hmachhawn dan azir hian kan hlim mai thin hi a lo ni. Mite hlimna leh lawmna awt ngawt lova, kan vela min chenchilhtu a zira hlim mai tur kan ni a. Chumi ti theilo chu an lungngai mai thin hi a lo ni zawk a ni. Beisei sang tak hlen loh hian vui a awl thin khawp a. Mahse, beiseina kalkawng leh thawhrimna thlir hian vui a har thin a zawk fo thin.Thawhrimna leh thasen hahthlak tak thlir ngawt hi a ni lo a, Thawkrim thei tur leh thaseng thei tura an awm avanga lawm an ni zawk thin.
Tunlaia Event organize-a ri bung bung leh hlim hlawp, a hnu leh atana enlet tura Video-a lak, Cable TV lama pek chhuah leh hisap pawh a awm lo. Inlak ropuina tura programme/item siam lah a awm hek lo. An zingah chuan dawhsan a awm lo a, au rinna leh cheimawina hmanrua lah a awm lo a. Bengngawng leh tawngfiah lo, khaw hmufiah hlei theilo te pawhin ngaihven takin programme an hmang a. Ning awm hmelpu ka hmu lo. An zingah khan Mobile phone emaw incheina chhuak thar mit mei reng rengin min ti buai ve pha lo a. Dam taka hun hmang theia an awm avangin an lawm a ni tih a lang chiang em em  ani. A mawi atan programme (oriented) an siam lo a, an mamawhna mil zawka programme (need based) siam a nih avang zawk hian a hlawhtling em em a ni. 

ATTENTION PLEASE :      Kan khuaa Anganwadi Centre lian lem lo takah chuan mi 50 vel lek hi kan kalkhawm reuh a. Dar zat zawt lovin ni tlangsan dan atangin an hre mai a. An hman hmawh lo a, an tawi khawmuang hek lo a, an tlai eih lo. Mahse, tleirawl lai atanga tlai thang leh nghah ngai erawh chu an tar  thleng pawhin nghah an ngai thin tih hi a dikzia ka hmu thei a ni.

Serh leh sang leh MUP pawl hmalakna te an tih zawhah pawn lamah hun hlimawm kan hmang a. Member zawng zawng pawh 122 chauh an ni a, chung zinga 46 te chuan National Old Aged Pension Scheme pawh an la ve thei lo. A la thei awmchhun atanga an thawhkhawm chu an pawl sum neih chhun a ni mai a. La ve thei lo te an itsik lo a, an phut vhhuak hek lo. India ram intluktlanna ram ropuiah hian Sorkar chak tak hian Khawnge Social Security-a a aupui thin chu? India khua leh tui an nih chuan an lak tur a ni lo em ni? Social Welfare Administartion kan zir thin zawng zawng te leh India ram economy ka ngaihtuah a, Mizo Society nuam takah kan cheng a ni tih ka hre bawk a. Tarte hian ngaihsak an va phu em!! A thu mai a ni tawh lo.

Hun hnihna chu ni lum hnuaiah kan hmang a, chu ngawt pawh chu an tan nuamsa a ni tih min hriat chhuahtir a. Thalai tan chuan engmah a ni lo, engmah ni turin malsawmna an dawn te hi an ngaihtuah peih ngai si lo alawm le. An tan erawh zawng hlimna ni ropui a ni a, Malsawmna chhiarsen loh a ni bawk. Ni a chhuaka a tla leh a, zan a lo thlenga khua a var leh thin hi ngaiah neih mai lovin eng vanga ni chhuak hmu thei nge tih an ngaihtuah zawk thin a ni.

NEP LAH LO E :   Baloon inhamsiak tih hi a ho I ti mai thei a. Kum 60 chuangte zinga Baloon hampuar tura thasen ngai leh an theihna en chuan intihsiakna hautak tak a va ni em!! An biang a thaw a, beng nei reng si kha an bengtla tawh lova, an ha lem hi an chhawr tangkai tawk thei tawh lo a ni. An theih tawkin intihsiakna chu an bei a, an hlim khawp mai. Dar vuak, Ball pet leh thildang chu ka sawi tawh lo mai ang a. Heng baka ka ngaihven em em mai chu, Story telling hi a ni. Kan khuaa pa phawk tak mai Pu Dosanga ngei mai kha, mual laiah kan kil a, a duh tawkin hun a hmang a. Mahni hrehawm pawisa lova mi fiam peih thin kha a ni a.

A ni hian mikhual chaw eiah a sawm a, Chaw tam tak chawhtawlh (maihun)ah chhawpin, chi leh anthur tui nen ngawt a chhawp a. I ei zawh vek loh chuan ka ulhbun silai hian ka ka pang che tiin a tin teu mai a. Chu mai duh tawk lovin, a mu awm, a cheng kausaa a tin meuh chuan mikhual chuan a eizo lo ngam si lo. Haw tha hlei thei lo a, an inthlah tih a hriat chuan ‘A puar ve ngawt ang chu’ tiin a sawingam chauh a ni. Vawi khat pawh nipui vanglaiin thlam kawtah hian  bal a theh kual vak a, mikhual ten engtizia nge Bal chu ling lova, a theh mai chhan an zawh chuan “Thil tha tak a sim theih loh thu leh malsawmna-in a vur chhan” a nih thu-in a chhang a. An kal liam vek hnu-a ba theh kual chu a char leh vek peih a. Bal ling lova an theh ve ngei thu a hriat pawhin mak a ti lo. A fiamthu a hahthlak em a, zawm loh chi a ni lo a ti a ni awm e. 

Kan hun tawn leh hmachhawnte hi a lian emaw a ropui emaw pawh nise, thinlung inpawh taka sawichhuah anih hian nunhlui min hriatchhuah tir thin a. Chu chuan lunglenna hlimawmah min hruai thin a ni. Rambuai hun hrehawm leh hun danglam khan kan khawtlang ti ti ava ti tam tak em!! Ziah sen loh literature tha hi a inphumru teuh a, haichhuak thiam tana ro phumruk a ni tih min hriattir leh thin. 

OLD IS GOLD :    Sawifiah theih loh hlutna pai thin chu a tawngtu leh a hmachhawntute hi an ni a. Upat rimchhiatna leh tih kher kherna hi thalaite hian kan hrethiam lo a ni mai thei a. Khawvelah hian Kum 90 damin, I tu leh fate zingah khawsa la. khawvel than chak dan leh hmasawn dan en hian nang ai chuan an tunlai zawk mai lo ang maw? Dil chhut leh thil chik (Curiosity) hi thil hmuhchhuah zawng zawngte hringtu (Mother of Invention) tih a ni thin a. Hmuchhuak ve tur hian I dil chhutin, I chikzui peih lo fo thin a ni lo em ni? Ninawm, khirh khan emaw hmuhsitna I lantir fo thin a nih chuan sim ang che. Khawvel hun khat hmang mah ila, a hmangtu kum inthlauhna en fo thin la, chu chuan hriatthiamna thuk tak a pe ang che.


                Khawvel thil thleng, hnam nunphung leh tihdan hi ziaka chhinchhiah vek theih a ni lo a, ziak loh dan a awm teuh thin a, tar leh upate thu la chhawng lo ila kan hnam, khawtlang nun hi a buai nuaih nuaih mai lo ang maw? Ziak fel vek dawn ila, Bible leh a hrilhfiahna chhuak tawh zawng zawng hian a tluk dawn lo hian ka ring thin. A ziaktu tur zawng ila tu hian nge tlin ang le?
 

I HRE THIAM ANG U:      An khawvel hi a lo chawhnu deuhin, a lo tunlai lo deuh pawh a ni mahna, kan nunphung nena inmil lo deuh alo awm a nih pawhin hrethiam ila. Kan tan an hnawksak ang tih hlau reng renga hun an hman lai hian hnawksak I ti lo ang u. Tihdan phung leh kalkhat deuh an lo ni a nih pawhin hriatthiamna nen kum tharah chuan bul I tan ang u. Zahawmna ropui tak mai an nunah a inphumru si a.

(Ti hian lo awm se la, ka hman hunah ka edit leh mai ang, vawikhat ziahna chu a phuailuai deuh a nih pawhin lo hrethiam ang che)

A man of Principle

$
0
0
Liantea sulhnu ka chhui

                Tlabung Journalist Association hruaitu te chuan Border Trade chungchang phak ang tawka zir chiang tur leh Vacation laia rihdil kama chawl hahdama Press tour-a kal ve turin min sawm hlauh mai. (Kum 2013 MLA Election hma-a Changdam Chanchinbu, Lunglei chhuaka RTI zawhna tarlan avanga Thla hnih zet chawl hahdam tura thupek kan dawn vanga tih tur neih loh vang pawh ni lovin) Hnar phal chi a nih loh avangin ka zui ve ta a. Chanchin tam tak sawi tur a awm a. Tun tumah chuan hunrei tak ka hmuh tawh loh ka thianpa chanchin chauh tarlan ka tum hrih a ni. Press Tour-a kal thei ve lem, heti ang mai maia khawsa thin a nih chu I ring bik lo a ng chu. A hming chu Vanlalliana Pachuau a ni a. Liante tiin an ko thin.

Liantea nen kawng kawiah :
 A pian hlima Kg 3 lek kha, ni thuma upa a nih chuan “Lian Tea” tih hming a pu nghal a. Mi bik a nihzia hriattheihna turin samkawlh atangin samseiah a chhuak a, Leonardo hming lem hial pek a lo ni tawh a ni awm e. Sa tha nghet cherhchawrh a ni a, rilru sukthlek hriat har leh bulfuk tak ngaihdan nei mi a ni a, A man of Principle tih tura mahni style hran nei chi hi a ni a. Rihdil panna kalkawngah erawh a nghet lo hle a, kawng kawia a nek a na hi chu ka tuar thei a. Min hnar (snore) khum hi chu thil nuam tak a ni lo thung.


A pian leh murna :
Sawi tur tam ka hre lo a, meizial erawh a zu ru hma ve khawpin ka ring. Naupan laia ho khat nei a, mi chawhphur thiam tak, fuihpawrh zawng pawha Talent nei a nih ka ring a. Thingzar atanga daileng thiam tak a nih duh hmel hian ka hre bawk.  Chhuan lam erawh siam thiam lo tak, tuar a ngaih pawha chhel taka tuar tlang thin a nih ka ring. Thian ngaina tak, ngaihsak erawh peih miah lo a ni a. Tawng tlem tak, a chanchin sawi tura daizau fu lawi si a ni.

Zirna lamtluang :
Mi te chuan Matriculation a passed tirh hian zirna In tha ngaihvenin an buai a, an duhna hmun takah an chhunzawm thin a. A ni erawh zawngin, “Malawma thu thu, a kalna apiangah ka kal ang” tiin ngaihdan a siam fel nghal thei a ni. Theology lamah erawh a zui peih ta lo a, Dan a hriat lohzia hre turin hun a hmang zawk a ni. Zirna avanga a awmbo rei avanga inchhungkhur thlenga inthlahrun phah erawh a chhungte lawm zawng tak a ni ngei ang. A inthlahrunna avang hian vawi khatmah a la zak chhin bik lo.

Mi fel famkim a ni lo :
Zirlai pawl hruaitu a lo nih avang hian a puithu ru fu a. Tawngtam lovin, a nun hian a duhlam chu a sawi mai thin a ni. A zep theih ngai miah loh erawh chu hmeichhe hmeltha tak a hmuh hian a ni.  Hmeltha leh fel lawm em em, mittui tla zawih zawih khawpa  hmeltha thlir thei ni mahse, a sawiah hian a duh tawka, a takah a chantir ngai lo. A nun hi a him a ni.

Milar a ni :
A kalna apiangah milar a ni nghal chat thin. Theihnghilh a har em a ni. Pachhunga University College-a a luh kumin milarte huangah thlang tlingin, parthi a lo awrh ve tawh a.  A lar chhan hi a hmel, a tawngkam thiam vang, lehkha a thiam theih vang, infiamna a theih vang emaw a fashion vangin emaw a nih si loh chuan, eng nge a chhan tiin ka belchiang a. Ka hre thei lo. Rimchhe tee maw tler deuh rim emaw a lo nam palh a ni ang ti dawn ila, km sang dawn a bulah ka awm chhungin ka hre lo. A hre hmasa apiang hmuchhuaktu ropui an ni mai.

Minute khat ngawi rengin :
Mi turu a nihzia chu, a thianpa thian leh chhawng a vawikhat rimna-ah pawh sermon thlak a, ban vai ngai khawpa inthunun thei a ni. A bana “tikte fun” tla keh erawh a fuh vak lo a ni awm e. A vawikhat lenna mah nise, minute khat ngawi renga din mai loh chu tih theih a awm lo a ti. Chu pawh zah vang ai mahin a thawhchhuah a har vang a ni awm e. Minute khata tlai ai chuan tlai law law tur tih hi a thupui a ni. Engtikah mah a hma pawl a ni ngai lo ang tih tur khawpa thlamuang thin mi a ni.

European Commode inthiarzo kawng herh ta tlat hi a chhan hre thei in awm mial ang em? Heti ang ai chuan Pit Latrine pawh a thlan phah asin. A kawng herh vang ni lovin Ek tla per hi a ti thei thlawt lo a ni. “Thing zara Ek nen chuan a inang lo em a ni” a ti. MSU hruaitu a nih laiin thingtlangah an zin chhuak a. Thal tui van lai tak a ni awm e. Thlen in te Bathhroom/Toilet-a inthiar turin a lut chu, thawm a lo nasa deuh a ni ang. A thlen in-a thleng ve te chuan, “khawngaih takin tui kha herh haw rawh, ren reng reng suh” tiin an lo au chiam a ni awm e.

Mi Inthlahrung tak a ni :
A thupuia luh hma pawhin Milarte hi chuan an nunhlui chanchin sawi tur hi an ngah a ni. A bula ka zin thei hi ka chhuang a, vannei ka in ti hle a ni. Kan zin tum hian Tlabung Post Editor chu Driver Cum Theologian hian a kephahah a chil a, a rak chhe nasa hle. Chuti ang bawk chuan Liantea hi khawzawl daiah a chil ve pek a, Inthlahrung tak hian, “min chil ve tlat mai a” tiin malawma a hrilh a. Fiamthu emaw tih tur khawpin a awm a. Ngaihsak a hlawh phah chuang lo. Champhaia Restaurant changkang taka kan chawlh lai hian Bill pek a chuh khurh mai a. Bill zat dawhkanah an lo chhawp chu kengin Order dawngsawngtu va pek a tum a, Chu nula hmeltha takin Bill Counter-a thu pitar lam a kawhhmuh chu a lawm lem lo tih a hmelah a hriat ve nia.

Rih dil kama kan awm lai hian Aung San Su kyi chuan a lo tlawh ve hlauh mai a. Khawvel Democracy rama a mi ngaihsan pawl a nih vang nge Foreigner thlalakpui a chak ve hrim hrim tih pawh hriat loh hian thlalakpui chu a nei chiang alawm. A sawi dan chuan, Pi Su Kyi emaw a nih a ring a, a nih loh chuan a Private Secretary emaw a ni ngei ang. Mahse Leilet kama inhlawh pawh a ni thei tho a, chu zawk chu a nih a ring ta ber a nih kha. Chu pawh chu, Aizawl thlen thlak hnu-ah chauh a sawi nia!!


Border Trade, Integrated Check post, Land Custom station, Immigration check post, Taxation Office hian a lung an len lem lo a nih rin theihna chu vawikhat mah a sawizui lo a. Bulma Bike-a ride a chakzia bak sawi tur a nei lo, Zan lama mumang nena chawhpawlh chunga Practice a ching thin erawh mut a tui mawh deuh thin. Rider tha tak a la ni ngei ang le.

(Ti hian ka dah tha ang a, ka hman hunah ka edit leh ang)

Dont looked only East, But Learn

$
0
0
Internation Border Trade Centre : Zokhawthar

Ni 6-11 Jan 2014 inkar khan Champhai leh a chheh vela zin tura sawmna Tlabung Journalists Association hruaitute atangin sawmna ka dawng nawlh mai a. Chawlh lai a nih bawk avangin ka tawiawm ve ta a. Chuta ka thil hmuh leh hriat, ngaihtuahna vakvel chu tarlan ka tum a. Ka ngaihdan leh hmuh dan liau liau a nih avangin a zalen deuh a, ka lo fawmkem hnem deuh a nih pawhin inhriatthiamah kan ti a ni ang chu. Beiseina nena thlirtu tan chuan bei a dawng fo thin.


Champhai leh a chhehvel hrechiang a, kaihhruaitu kan awm chuang lo a, a tul anga kan duhna hmun theuhte tlawh nghal tur kan nih avangin ruahman lawkna a awm lo a. Mizo history hmun pawimawh atanga International Border Trade thlenga zirchian hi kan tum ni mahsela, sorkar leh zirna kalphung ang diak diaka zirchian erawh kan tum kher lo. Khawchhak ramri nihphung atanga khawtlang ramri awmdan mit ngeia khai khin tum kan ni ti ila, a dik awm e.


A behbawm lamah let leh lawk ila, khawchhak tlangdung chu kawng a zim deuh a, mahse chhim thlang kawngte ngaihtuah chuan rulnganpa ang zar a ni tih a dikzia kan hmu a. Kawngin a zir loh vang nge Maxi Cab tlan dan leh hmanhmawh dan ngaihtauhin tawh sual an tawk tlem zawkin ka hria a. Fimkhur tura inzirtir hi a ngai nasa hle. A mipui nawlpui an hawihhawm a, zawhna chhan leh inbiangbiak kawngah an fakawm hle a. Zawh ngai lo tura kawhhmuhna (Signage) tar uar erawh thil tul tak a ni.

SALT (Slope Agriculture Land Technology) : 

        Look East Policy te kan hriat hma daih tawh, 2000’s chho khan Baptist Kohhran hian khawchhak lama an lo, huan neih dan zirchiang turin mi a tir tawh a. Mizoram sorkar pawhin hmalak a nei tawh a. Hlawhtlinpui erawh kan la awm tawk lo hi a pawi hle a. NLUP leh Department thenkhat ten hmalakna an neih hian hmalakna lo awm tawh sa thlauhthla leh tichangtlung tawk lo hian ka hre thin a. Entir nan, MIP, NLUP, Baffacos etc Scheme hrang hrang en hian huan, lo ram nghet nei tur leh kum tina ram vah (Shifting Cultivation) thlakna tak tak tur hian min kawhhmuh tawk lo fo thin. Thingtlang lonei leh kuthnawthawka eizawngte enchhinna scheme ang leka hman hi a fuh lo a ni. Champhai tlangdungah hian Leilet tam tak a awm a, Leilet siam tur nei lo tana SALT hman theih a nihzia ka hmu a. Ramdanga zir ngai tawh lovin Mizoram chhungah ngei hian entawn tur a awm ta teuh mai. Department hrang hrang hian hmalakna inzul an nei theuh a, hlawm khat leh tum thuhmun (Integrated policy) hi neih a tul ta khawp mai.

Internationa Border Trade :        Champhai atanga Zokhawthar kawng hi a Border Trade kawng lo hle hian ka hmu a. He kawng chhiatzia chauh ka hmu nge, Kawng dang a awm nge chu ka hre lo a International Border Trade hian hmasawnna min thlen tampui hian ka ring lo. Border Trade kalpui tura Office leh hnathawk awm tur ngaihtuahin International Border Trade nihphung chu a ni lo a ni. A hawn (Inauguration) dawna Department leh Office Staff awm zawng zawngte kha pawhkir an ni leh ta nge, ngaihtuah a thui duh khawp mai. Hmasanga thlai leh pawisa inthlengtawn (barter system) anga kalpui ala ni a, State Bank of India hnathawktu emaw Internet Banking emaw a tul anga kalpui a theih loh tih mit ngeia hmuhte hian a changtlun lohzia a tarlang chiang hle a ni.

International Border Trade in a ken tel Office pawimawh tak tak, Complex khata dah ni si, luah lum loh hmun ruak tam tak awm hian ngaihtuah a ti thui hle a. Chhim, Chhim thlang kawng te ngaihtuah chuan Aizawl to Champhai kawng chu a tha thawkhat a, Champhai atanga Zokhawthar kawng erawh a border trade road lo khawp mai. Bungrua leh hmanraw lian tham hmanga insumdawn tawn hian kan ram economy a la khawih che lo tih a chiang hle a ni.

Integrated Check Post emaw Trade Facilitation Centre awmna hmun leh a nihphung hi thil pawimawh tak a nih avang hian tihchangtlun leh thuam thar, thuam that hi a ngai hle a. Chutih rual chuan rinawmna nena thawktu tur mamawh a ni tih hre tel bawk ila.

Hnam inchimralna (Assimilation) :          Ka champhai thiante inchhuanna ber chu “Champhaiah Vai I hmu lo ang” tih hi a ni. A dik na meuh mai. Heti zawnga thlirlet hian Hnamdang lakah chimralin awm lo mah ila, ramdang mite lakah chuan kana wm dawn tho a nih hi tiin ka ngaihtuah a. Immigration Check post-ah hian International Passport/Visa hman ngaihna awm hmel reng reng ka hmu lo. He check post hel tur hian hmun thum hmun li vel khan remchang tam tak a awm thu Police OC hnen atangin ka hria a. Ka ngaihtuahna lo lang hmasa ber chu Border Fencing changtlung tak neih hi tih makmawh a ni tih ka ngaihtuah a.


Inchimralna hi hnamdang lakah thleng lo mah se, Zohnam leh a pengte atang pawh hian a thleng thei a ni. Kum 2007 16 March khan Pu Lalchhandama Ralte chuan Assembly House-ah, “Border Fencing hi Indo- Bangladesh chauh ni lovin Indo-Myanmar pawh Fencing ti turin Central Sorkar nawr ni rawh se" tiin a lo tlangaupui tawh a. Assembly House hial chhuahsan duh MLA an la awm a nih kha. Zo hnam inpumkhatna hi Fencing mai maia tihchhiat theih a ni lo a. Ramdangmi an nih angin hnamdang an ni kher lo tih hi kan la hre zel dawn si a.

Look East Policy chungchangah hian kan inbuatsaih tawk lo hi chu a pawi a. Chuvangin Defence Policy pakhat atana siam a nih ngaihruat a awl thin.   Sumdawnna sahzau a nih dawn chuan Dan kenkawh hi a tul hle a. Dan hrula pem lut leh chhuak awm reng hi ngaihthah mai chi a ni lo. Akyab Lawngchawlh hmun a ni emaw Sittewe emaw kawrpui chhuah emaw pawh nise, theih tawpa inhumhim tura zirtir hi chu kan mamawh a ni. Hnam khat rindan leh tihdan hrang hi chu danglamna a awm thuai thin a ni.

Zokhawthar, Myanmar atanga khaw hnai berah pawh hian Police Outpost Staff aia tam zet Pastor an awm nia. In 600 bawr khua atana Pastor hrang 13 zet awm hi chu a tam mah mah lo maw?  Hnam nunphung (Culture) khat nei theuh theuh hi kan rilru leh sukthlek a darh ta mah mah a ni. Kohhran hrangin heti zat Pastor an dah theih chuan Sorkar ve lem chuan Police tha tichak turin Police tam zawk dah thei se, Sorkar hian Border Trade a ngaihtuahin a ngaipawimawh tak zet a ni a tih theih ang.

Rihdil leh Tourism :        Myanmar sorkar hian mizote leh hnamdang atanga sum lak luh hi a tum tawk lo a, hmun pawimawh enkawl turin tha a seng tlem hle a. Hei hi mizote tana kawng awlsam inhawn lai a ni. Nakinah chuan zin veivah hi a la harsa ang a, Visa/Passport tell ova tlawh hi a theih lo hang tih chiang sa a ni a. Rihdil leh a chhehvel tlawh tur hian Sum leh pai pawh a duh tam zawk ngei ang. Chu sum Revenue/Tax etc atanga chuan Myanmar sorkar hian hausakna tham a la ni dawn a ni.


Aung San Su Kyi pawhin he hunah hian a lo tlawh a, thlalakpuina hun erawh kan nei thei lo. Vai, Myanmar mi leh sap ho pawhin an tlawh fo thin a. Hmun nuam tak, hlu tak a nih reng dawn avangin a nihna leh hlutna bo lo a, humhalh reng hi thil tul tak a ni.

Tourists nuam tihna chhan leh mi hiptu ber chu hnam nunphung, hmun mawi leh hahdam thlak, a mi chengten an hlut hi a ni a. Chutih lai chuan Zu leh a kaihhnawih awlsamna hi a ni bawk. Mizo tam tak te hian Zalenna duh avanga Zu in leh in la thawveng duh an ni thin. Rihdil tlawhtu tam zawk hi chu Mizo hnam an ni a, Mizoram atang leh Myanmar atanga thlawhtu an tam ber zel a. Rihdil kama zu leh Beer bur, saidawium ruak tamzia ngaihtuah chuan Mizote sum khawh rlana emaw intihhlimna ber a ni ti ta ila, dawt sawi chu ka ni lo ang. Kan MLTP ACT hi hlawhtling ka ti thei lo a ni. Khawchhak leh khawtlang nun enhian MLTP hi chu i ennawn ang u. 

Sum ngai nat hi natna

$
0
0
Millenium Natna


               Khawvela thihna lo lut  kha duhthlan sual vang a ni a, Pathianin chhia leh tha hriatna min pek, zalenna zau tak min pe a, zalenna ken tel theirah ei tura duhthlan khan thihna a keng tel a. Lungngaihna leh manganna hian min la tuam zel dawn a nih hi. Theirah ei ni la laa thi tura tih khan kan nunna chu zuahin, Pathian lak ata kan thi ta a ni. Hmangaihna mak tak mai chuan khawngaihna avang liau liau-in Chhandam kan lo ni leh thei ta a ni.  Chu pawh chu keimahni tih theih ni lo, rin mai a ni. Krawsah Isuan kan aiawhin min tuarsak a ni tih hi.


Bawhchhiatna avangin kan khawvel hi a chiri zo tawh a. Mangan leh rumna-in a luah khat zo tawh a ni. Nimahsela, a thutiam hlen chhuak zelin tunah Thlarau Thianghlim kan zinga a la awm avang chauhin khawvel hi nunphung ngaiin a la kal hram hram a. Thlarau Thianghlim rahte hi hmuh tur awm tawh lo se chenna tlak a ni dawn tawh si lo. Hun tawi te kan neih lai hian khawvel nuam zawk siam tura beih hi kan mawhphurhna a ni a. Sualna do hi kan tih tur a ni. Khawvel natna hlauhawm hrang hrang, thihna thlen thei hmuhchhuah zel a nih lai hian damdawi leh enkawlna tha zawk pawh a piang zel bawk.

Mizo khawtlang nun inthlak thleng, hlawm lian tak tak te; Vailen hma thianghlim hun lai te, Vailen leh hnam anga harhna te, Chanchin tha lo luh leh a nghawng zirna te,  Indopui pakhatna leh pahnihna avanga sipai leh eizawnna dang lo piang chhuak a awm a. Bawrhsap leh Lal inkara inawpna talchhuah tum leh nghawng te, Union Territory-a kan awm atanga sum leh pai ngainatna lian ta hluai te, emaw rambuai retheih vanga insawhngheh tumna te, State kan nih atanga eizawnna nghel nghet duhna avanga ram insingsa te, Education system (10+2+3) inthlak leh Mizoram University pian chhoh dan en hian kan nun hi a inthlak chho zel a. Chu chuan kan khawtlang nun leh khawvel kan thlir dan hi a lo danglam phah ni hian ka hmu thin. Chutih lai chuan kohhrante hian mumal taka zirtirna kan pek loh avangin mizo nun hi a kal darh ta nuaih a nih hi.

Heng kan hun tawn mil hian Kristianna hi a danglam nge ni a, Kristianna than chhoh zel dan milin kan ram hi a danglam tih en ila, inhnial theih tak a ni. Eng pawh ni sela, Pathian rinna, Kristianna hi a bul, thil pawimawh tak a ni. Pathian hmangaihna tak tak lanchhuahtirna leh a duhzawng anga awm theihna chu kan mihringpuite tana kan thahnemngaihna hi a nih avangin Krista rilru-ah chuan Thlarau bo chhandam baka pawimawh hi a awm si lo a. Lal dang chibai bukna leh Pathian hawisanna awlsam ber chu sum leh pai, khawvel hausakna  hi a ni.

Kan khawtlang nun inthlak thleng thut thut hian kan kristianna hi a chelh ding zo lo mai ang tih hlauhawm khawpin kan inrin hma hian inthlakthleng (social transformation & social change) hi a awm zel a. Chu chuan ngaihhlut zawng leh ngaihsan zawng, thlirna a sawi danglam thut thut thin. Kan zoram khawvel thlir hian thalaite zingah mai ni lo, nu leh pa, naupang te chenin kan mit tihdelin a awm phah ta a nih hi.

Duhamna hi milem biakna a ni a. Milem biak chu Pathian hawisanna a ni. Mihring taka tihrem tumte chuan inlakhran a, khaw thar din emaw ideology (doctrine) hran changchawiin Pathian thu an kalpui thin a ni. Mahse Pathian pawh ngaisak lo leh kawra hmanga khawtlang nun zinga pakhat emaw ti mai thin te chuan kristian tih hming put hi duh tawkah neiin thil dang reng an vei lo a ni.

Chung mite zingah chuan a uchuak a kal thin an awm a, chu chu sawi kan tum ber pawh a ni. Kum sangbi thar a lo inher chhuah khan mizo zingah rilru inthlakthlengna lian tak a lo thleng a. A hleihluaka inhai vur tum mai ni lovin, mahni indah chungnunna a lo awm ta a ni. Chu chu rilru dik lohna avanga thil tha emaw thil tha lo emaw kan tih thin avangin.

Tunlai natna-in a tlak buak, chawr chhuak thei ta reng reng lo hmuh tur an awm nual a, hei hi mi tam zawk ten kan kaichhawn loh nan lo inhriattir lawk a tul a ni. Hei  hi natna khirh tak, rilru lam natna atanga intan a ni. Chu natna chuan taksa a ei chhe nghal lo. He natna hian rilru chi-ai a, manganna leh lungngaihna-in a tlak buak nghal thin a. Mi zingah erawh chuan taksa him pial, nui sang chungin a awm tir thei a, rilru beidawnna sual an neih avangin hlima erawh a pe thei tak tak lo.

Heng mite hi Millennium Natna veite chu an ni. He natna hi “Thinlung cancer, thluaka sum lut, ngaihtuahna mit phar, thlarau aids vei” an ni a. Khawvel thilah enkawl ngaihna a awm lo. Tanpuitu aia mi tha famkim, hre zawk, thiam zawk an ni zel si. Kraws thisen hmanga silfai bak Chhandam ngaihna an awm lo an ni. Chu pawh chu an hrereng a, anmahni duha tih theihah an ngai si. Khawvel thilah chuan mi fing, tanpui ngai ngai lo, intodelh chi kima intodelh tura tan la thiam an ni a. Chuti anga tan la zel tur pawha pawisak nei lo, mawi taka sulhnu thup leh sawi mawi thiam an ni. Awmkhawmna-ah mite rawn ni khawpin an fing fel a, hruai sualtu tha tak an ni bawk.

An thinlung a chhiat tawh tlat avangin lan mawi tum reng rengin hun an hmang a, thup tur an ngah avangin inthup nan hun an hmang zo a.  Chutih lai chuan Pathian a awm tih hriain an kalsan tak tak ngam si lo, khawvel thilah an rilru an pe duh zawk a. Lal pahnih rawngbawl tumin an hman hlel a ni ber awm e. Isua Pathian leh sum pathian rawngbawlin an hun an seng a, Sum ngainat hi sual tinreng bul a ni tih hrereng chungin hausak nan an bei a. Mi hausa vanram kai harzia hrereng chungin zawm tumin an awm lo a, mi hausa lamah an trang lawi si. Thlarau chaw an zawng peih lo a, an thlarau hi tanpui (aid) ngai ngawih ngawihin an awm a ni. A sawi awlsam zawk nan 'chatuana thihpui tham natna' tiin sawi ta i la hriat a awlsam awm e.

Hmuh theiha hausakna leh hmuingilna hi Pathian malsawmna emaw tiin lei malsawmna a awm tih reng an hre lo. Chu vanga hmuh theih loh hnathawh, hmuh theiha hausakna hluar ta hi a ni. Mihring atanga siam hmeichhe duhzawng tihsak chakna avangin hruai sualin an awm a, neih belh zel turin hma an la a, chu chuan lansarh a zirtir a, incheina leh thil neih hlut zawng chu tehfungah chher chhuah a lo ni ta. Engkima tehna tha nungchang chu ve chauha ngaih a ni. Khawtlanga hnawksak lo leh ngawi thei kha mi tha leh rintlakah an chhuah zo a, sualna do a, vei peih lo, a mawia tel ve thin kha mi fel emaw kan tih phah ta a ni. A mawi hriat tumna lamah lang thei lo nungchang mal mak a ni a, hmuh awlsam incheina leh thil neih atanga tehna chuan an mit a tiphar ta a ni.

He natna hi enkawl a dam mai chi a ni lo a, thinlung leh rilru lak hran tum ang maia natna hriat har a nih avangin a enkawl theitu Isua thisena hual loh chuan dam ngaihna a awm lo. Thinlung chhia leh rilru kawi chu chenpuite azira inthlahchhawn theih a ni a, thluaka sum a luh loh nan eng vaccine mah a tlak loh a, hmun dika awm hi a ni mai. Thluaka sum a luh tawh chuan mawi tehna hi a manah te, a hlutna-ah teh a ni thin a. A rawng leh nihphungah renga teh theih tawh loh a ni. Chhia leh tha hriatna dik neih a har tawh a, an thlarau hian tanpuitu a ngai ngawih ngawih tawh a. Tanpui theih tawh loh tluk a ni.

He natna nei kawp (Co-infection) hian taksa, rilru leh Thlarau a ti chhe vek thei a. Thinlung chhia emaw, sum leh hmuh theih atchilhna (Materialism) emaw, a thangmawi pawh thlu zo tawh lo hian thlarau boralna-ah a hruai thei vek a. Khawvelah enkawlna a awm lo, enkawltu kawhhmuh thei erawh mi tam tak an awm thung. Dam hlenna leh hlimna tluan tling chu Gilead-a thinghnai damdawi bak damna a awm lo a. A tidam thei chu Isua Krista a ni.

YES ti ve mai thin la

$
0
0
YES, AW KA TIHNA A NIH HI

Thupui mawl mang tak darhzau thei lawi si, funkim tak thuziak chhiar tur a awm lo ang tih ka hlau hlel lo e. Researcher te thupui thlan hi word 10 vel a ni thin a, zirchianna thupui thlan chhuah chuan a funkim hle tur a ni a, a ziak len zawng 12 fonts leh tlar zau zawng pawh single  a ni tur a ni tih nen kha chuan a inang lo hle mai. Research guide duh khirh leh thiam uchuak vanga hlawhchham ta pawh ni lovin, Regular theih loh vang leh Guide indaih leh tak loh thut avanga Research Scholar ka ni thei ta lo, ka beidawnzia ka ngaihtuah a. Research Guide duhzawng ngaihtuah a, YES ti khan lo chhang mai thei ila, ka tuina leh duh zawng thupui kha thlang lo ila ka hlawhtlin theih ka ring ve rum rum. Tunah lem duh duh dana phuahchawp turin zalenna ka nei a. Ava zalen mah mah em!!


Rinawmna, Tlawmngaihna, Hmangaihna leh a dangte hi chuan a funkim bik leh ziah tur tam, mite rilru hruai thei leh hriatna pe a, ngaihnawm leh bengvarthlak tura ngaih a nih thin a. Nimahsela, mi zawng zawng hriat hnu YES tih thupui hmanga thu ziak tura min sawm meuh chuan YES tih chu a har khawp mai. YES tih thupui hmanga ziah meuh chuan a zauvin, a va zim lawi si em!! Mi te hriat leh thiam zawng tak a ni a. Beisei phak lovin ka hun ka seng ang a, chhiartute chhiar kan a ni palh ang tih hlauvin, ka va hupphurh awm tak em!!

Naupan lai atanga infiamna atana zawhna kan chhan reng renga YES “aw ka tihna a nih chu aw” tia kan belh thin te pawh ka hrechhuak. Saptawng thiam leh thiam lo, Bengngawng leh tawng thei lo chenin zaizira an thiam hi thu pawimawh tak a ni lawi si. A zo a vaiin kan hman uar em em chu YES hi a ni. Remtihna chanve chu ngawih an lo tih ang hian remtihna tak tak chu Yes hi a ni. A aia chhanna sei erawh chhanna uchuak leh ngaih hai theih a ni tawh.

Hnam hrang hrang hian tawng hrang kan neih ang chiahin, sawichhuah dan leh lantir dan hi kan nei theuh a, chumi lan chhuahtira zaizir dan chu a danglam thin bawk. “YES, Aw ka tihna a nih chu” an tih ve nan vai ho chuan an lu an thing na na a, Mizo chu kan bu nghauh thin ang hi a ni e. Chuti ang ti duh lo chuan “hmm” ti talin an sawi thin a. “Hmm” pawh ti peih lo ngawi reng ho hi chu remtihna chanve ah pawmsak an ni thin.  Chutih mek lai chuan Tleirawl leh saptawng thiam, nun inthlahdah ten YES aia YEAH an hmang a nih chuan mi ngaihsam tak an ni tih a lang chhuak a, Yep tih erawh inngaihsak lohna rawng a kai fo thin bawk. Patling phanchang leh duhkhirh deuh ten YES an tih erawh a chiang nge nge fo thin.

YEAH sawi takah chuan Khuswant Sigha fiamthu ka hrechhuak zawk mai. Zirtirtu leh zirlai tawng zahawm leh tawng lerh chungchanga an inbiakna hi a ni.

“Zirlai    :               Zirtirtu, tunlai hian india ram economy hi a danglam chak hle a ni maw?
Zirtirtu  :               YES
Zilai        :               Yes tih aia Yeah tih in hman chuan saptawng an thiam vak lo tihna a ni maw?
Zirtirtu  :               Yes
Zirlai      :               Chuti chu nang pawh saptawng I thiam hle a ni maw?
Zirtirtu :                Yeah”
 tih thu hi a rilin, chhutzui a dawl khawp asin. Mizo hla pakhatah pawh heti ang hian an lo phuah chhuak a.

“I chun leh zua ka dil dawn lo,
Hnialna anka tam mai thlawn,
A ruka ka sawm lai che hian
Yes ti ve mai thin la”

A chun leh zua te hnena Palai hmanga a dill oh chhan chu, AW an tih theih loh a hlauh vang a nih ngei a rinawm a, A ruka ru tura a sawm chhan pawh hi AW tih a beisei vang a ni. A chun leh zua ten AIH an tih hun hi nghak phawt se la, a rukin sawm ta mai se tih I lo ngaihtuah hman pek lo maw? Aih tih hmanga inchhanna tluka beidawnna hi atan chuan a awm dawn em ni? Aih tih hmachhawn duh loh vanga sawm a ni tih a lang reng thin. Beisei a neih lai pawhin AW tiha nemngheh ngei chu a la beisei cheu asin.

Kan sikul kawta kan devotion zawh hlima Zirtirtu pa a thih avanga sikul chawlh an puan laia kan lo YES dual dual avanga hrem kan tawk te kha YES chhan zirtirtu hriatdan a dik loh vang mai a ni. Zirtirtupa pa thih kha kan lawm a ni lo a, sikul chawlh tur thupuan avanga YES kan ni zawk asin. Naupan lai thu mah nise, kalsan a har a ni ang. Tleirawl chhuah hlima Mual kila awm Pi Neihi Cancer avanga reitak dam lo tawh, Volleyball inkhelh theih si loh hrehawm kan thinzia ka ngaihtuah a. Damlo menpuitu te, Tlangval rual ho pawh an YES thup ni.

Mihring hian tawngka leh zaizirin thu kan sawi a, kan inbe pawh thin a ni. Inbiakna tawngkam mawlmang leh awmze nei tak chu “Aw” tih leh “Aih” tih hi a ni a. Zawhna pangngai chu a tha lama chhangin “Aw” kan ti mai thin a. “Aih” tih chu a lawmawm loh lam atan kan dah thin a ni. Kan hriatna chi nga zinga Mita kan hmuh theihna te, Kan taksa kutket ina kan khawiha kan hriatna te, Kan hnar hmanga rim kan hriatna te, Benga kan ri hriatna te, ei leh in atana thur thak, al etc kan hriatna te hi thil pawimawh taka a ni a. Chung hriatna a dik tawh loh chuan mite pha lo, rualban lo kan ni mai thin.

Heng hriatna chi nga bakah hian tunlai leh mahnia inzir belh theih, tangkai em em mai chu Zaizir leh hmel hmai landan te hi a ni a. AW leh Aih tih chhanna pawh hmang ri eih lo te awmdan atanga hriattheihna hi fin thuruk, tangkai tak chu a ni. A then lu bu chunga chhanna pee maw Lu thing chunga mi chhang thin te, Nui leh hlim hmel te, Mittui leh tum hmel hi mi zawng zawngin kan hrethiam thin a. Chuti ang pawh thup tlat thei hi an awm avangin heng mite awmdan leh nihphung hriatthiam erawh a tangkai hle.

AW tih hi rilru chhungril atanga chhuak a awm thin a, thinlung lamin a pawm thlap hnua chhanna anih chuan a ri hi a mawi hle a. Chutih lai chuan hrawk bawk atanga AW tih chhanna hmuh a nih chuan rilru lo pui lannna a ni. Mamawh chhanna kimchang a ni a, hlimna thlentu a ni thei bawk. Nitin tawngkamah hian zawhna tlanglawn taka kan hman tam ber chu AW tih hmanga chhan theih hi a lo ni awm e.

AW tih hi ngaihtuah chiang lova thil sawi awlsam ber a ni fo a, ngaih titha tu ber pawh a ni a. Ngaihdan thliar hranna awlsam tak a ni a, mi tluangte hman rim pawl tak a ni bawk. Thlarau mi leh khawvel mi, a pui a nawiin kan hriatthiam em em a ni. Kan tawng hriat em em, tawng hriat loh tawngkam ni tel, tawng thei lo thlengin kan hman thiam hi ava pawimawh em!!

YES tih a pawimawh dan kan hria a, a pawimawhna sawi erawh ka tum kher lo. Kan nun hi  a tha lam leh a ngil, a eng zawngin thlir ila, hlimna a awm mai a ni. Chutih mek lai chuan YES MAN, mi dangte thu leh ngaihdan a kawi a kila zawm thin mi, YES MAN erawh ni lo hram ang che. A tul a nih phawt chuan AIH, Ka pawmpui theih loh chhan che chu (NO, I don’t agree with you because….) hei hi a ni ti thei turin a chhan erawh sawi thei ang che. YES ti reng thin chu mi thuhnuaiah an kun fo thin thung a, mi KID I lo ni palh ang e. Nangmah khan ngaihdan siam thei turin ngaihtuah la, I tawmpui zet hunah chuan YES ti ngei ang che.




Open Letter

$
0
0
A LETTER TO THE MIZORAM STATE LIBRARIAN


            Ka pu, C.Lalneihkima ka ni a, hming lem hmangin Zofa H Chhangte tiin ka inziak thin bawk. I hmel a tha em ka hre lo a, I aw erawh a zaidam aw hle tih ka hria a, I hming chauh hi thu maia hria ka nih avangin mi lar tak chu I ni. Mizoram zimzia an sawi thin dik lohna leh Aizawl khawpawn tana Mizoram zauzia a tarlang theiin ka hria. I hmel hmu tur chuan hun leh tha tam tak sen a ngaih avangin lehkha ka lo thawn ta mai che a, i thinur phah em lo ang chu maw! I lo thinur palh a nih pawhin i mize hre hmasa lova lehkha thawn che ka nih tlat avangin a mawh chu ka phur mai ta law’ng. Ka ziak zet na-a, ka thawn tak tak ang em tih erawh ka la hre lo a ni.


            Mizo hnam hi hnam fing, lehkha chhiarzau leh chhiar tam kan ni lo an ti fo a, behchhan leh zirchianna neih a nih loh avangin hriatthiam a har hle a ni. Kaphleia khan fate lehkhabu leisak aia Eitur leh thildang leisak thin chungchang a vei thu a lo aupui tawh a. Khatih laia Mizoram dinhmun a tarlang chiang hle. Tun hunah hian a la dik zel ang em tih erawh hriatthiam a har a, lehkha chhiar tama inchhal ngam erawh kan vang ngawtin ka ring a ni. Lehkhabu lei nan leh Lehkhabu hawh nan eng zata tam nge sum kan sen ang tih hriat pawh a chakawm phah a ni.

           

            (Ka lehkhabu ziah, Tlakawrh (Counselling kaihhruaina) chu State Library in March 2014 chhungin min leisak ve thei dawn a ni tih Telephone hmanga min lo hrilh kha ka lawm hle a. Office atanga i lehkha ka hmuh loh chuan a tak tak a ni dawn em ni tiin ka ringhlel lawi si. Thingtlang lama lehkha thawn chhuah a harsa a nih ringin, ka vui ngam lo a, ka lawm em em zawk a ni. Khawpui lama lehkhathawn ziah ve chhin pawh min tichak a, ka ziah phah ta a nih hi, chhiar tak ang che maw! Tar chhuah en thei lo thingtlang pa nih hi chu a hrehawm thin ngawt mai. Eng pawh nise, Thlanchhuah zinga tel nih hrim hrim pawh a hlu a, Lehkhabu ziak zawng zawngin i hnena hralh a, kiltin kiltanga mite tana chhiar tura dah hi an chak vek thin tih ka hre si a. Mahse, a rei ta deuh a, lehkhabu dah tur khawpa tam ka nei tawh lo a, Bookroom lama chah let turin hun a awm tawh bawk si lo a. A rem loh thu ka han hriattir a che.)

            Kan khua tih hi chuan thingtlang a ni tih a hriat nghal a, Kan veng an tih hi chuan a khawpui ruih thin. Thingtlang in 800 velah chuan Lehkhabu dawr a awm ngai lo a, khawpui kal chang leh pawl suamtuak nana zawrh bak lei tur a awm ngai lo tih chu mipuiten kan hre theuh awm e.  Chu khua-ah chuan YMA hruaitu zinga pakhat ka ni ve a, YMA te chuan Library dinin, i hnen atangin lehkhabu tam tak kan dawng thin a, kan tangkaipui hle a. YMA tan pawh sum hnar a ni. Lehkhabu leina nei lo ten kan hawh thin a, i zar kan zo thin a ni tih hriaiin kan lawm hle. Lehkhabu tha lo leh hlu lem lo te min pek ngai loh avangin lehkhabu chhiar tur hian YMA Chhang emaw naupang emaw tan hawh kan khap ngai lo a, a duh apiang tana chhiar theih tura kan tlangzarh thin avang pawh hian lehkhabu min pek hlutna (quality) chu a pholang chiang hle. Lehkhabu tha lo nise, khapchin kan nei awm si a.

            Kan khua-ah chuan lehkhachhiar thiam lo chu kutzung thliah tham lek an awm a, mipui mimir hian lehkha kan chhiar thiam vek a. Mahse, mipuite hian lehkha kan chhiar tlem ta lutuk a ni tih an sawi thin, thu mai a nih avangin kan phak ang tawkin kan zir chiang mek a ni. Chutah chuan Kan Library huamchin mihring atang hian mi eng zatin nge lehkha chhiar tura lokal a, lehkhabu engzat nge an hawh thin tih hriat kan tum a. ‘Eng lehkhabute hi nge chhiar hlawh a, tu lehkhabu ziah nge hawh tam a nih’ tih nen. Zirlaiin nge, nula tlangval nge nu leh pa ten lehkhabu hawh thin a, kum khata an lehkhabu lei nge tam ang a, an hawh thin tih te nen kan zawt mek a. Lehkhabu chhiar ngai lo, mimal leh chhungkua ten an chhiar loh chhan emaw TV leh Mobile phone-ah nge kohhran leh khawtlang programme-ah hun an sen tam tih te hriat kan tum a. Hnathawk lova hun an hman dan leh lehkhachhiar nana hun an hman nen lama kan hriat chuan khawtlang dinhmun a lang chiang dawn hle-in kan ring a ni. Kan zawhna siam zawng zawng erawh tarlan vek sen a ni lo.

            Kan khaw dinhmun hian Mizoram pum a huap loh avangin i enkawl hnuaia Library hrang hrang ten hma kan lo sawn lehzual nana  Zawhna (Questionaire) kimchang zawk te siamin, Mizoram hmun hrang hrangah hian min thawndarh leh ta la, Library te hian uluk zawkin hma lo la ta ila, Mizorama ziakmi leh zirmi, thilchik peihte tan hian a tangkai hle ang. Tuna in zawhdan kaldan kalphung hi a that leh that lohna sawi turin in puangzar (Published) chiah si lo a. Zirlai ten zirlaibu chauh an chhiar tawh emaw tih turin nun kaihhruaina tur an chhiar tlem a, thailai ten TV, Internet an khawih tam a, Mobile phone atana sum an sen teuh teuh lai hian hnamzia leh kalphung a tla hniam zel a. Mizo hnam damna tur leh siam thatna tur awmchhun chu zirtirna tha, ziak hmanga zirtirna hi a ni.

            Lehkhabu-ah lo chuan hmuh tur a tlem hle. Lehkhabu tha lei tur hi avang a ni thei a,  mahse i lehkhabu min pekte zingah chuan Lehkhabu tha tak tak hmuh tur a tam hle si a ni. Lehkhabu tha chhiar hlawh lo ai chuan lehkhabu tha lem lo, mipuite chhiar tam theih pawh a hlu em em a. Chuti ang lehkhabu mipui tana pe thei awm chhun chu nangmah i ni a, a thlangtute in ni. Mizoram tana i pawimawhzia leh i hlutzia hi mi tam takin an hre lo a, an hre ngai bawk lo ang. Chuvangin, hlim tak chunga hnathawkin, huaisen takin kal zel la, i hna zahawmna avang hian  mi zahawm i ni a, zahawm lehzualna pawh i hnathawh danah hian a ni si a. Mipui ten kan mamawh a ni tih pawh kan hriat loh lehkhabu hmanga min petu i ni a, kan hnena ngawi rengin thu tam tak i sawi a, min zirtir a, min fuih reng thin a ni tih an hre si lo. Lehkhabu tam tak a awm a, chhuah mek a ni a, a la chhuak zel bawk ang. Chuti ang lehkhabu zawng zawng tufa mahin an lei seng lo a, an lei vek thei hek lo ang. Mahse, nangmah kal tlangin mi zawng zawng hian an chhiar thei lawi si a. Chhiar tur a awm tih hria a, chhiar tum si lo mipuite, vantlang zingah engtia hmalak tur nge tih hi min zawn chhuah sak a, mizo mipuite hi min khalh ngil zel turin ka ngen tak meuh meuh che  ani.



            I zirpui, thiamna leh nihna lama i tlukpui tam tak i thlir chang chuan an hlawh zat te, mipui laka an tlaktlumna leh an hmingthatna te hi a langsar pawh a ni thei a. Chutih lai chuan i hnathawh leh hlutna hi hriat hlawh ve lo niin i ngai thin mai thei a. Vui leh lungawi loh chang i neih pawhin Mizoram mipuite zinga ngawireng a, thu tha leh zirtirna hna i thawh zawng zawng hi Pathian duhdan a ni tih hrereng la, hlim takin hna i thawk thei ang a, Malsawmna tam tak i dawng ngei ang. I hlutna hi keini’n kan sawi a, kan sela danglam chi i nih loh avangin i pangngai reng tur a ni. Dik tak leh huai taka I awmzel chuan Mizoram hian thiamna leh hriatna neiin, a hun taka hman thiamna thuruk kan nei ang a, chu chuan thil tihtheihna min pe dawn si a.

Tihmakmawh Thil siam humhalh

$
0
0


KRISTIANNA LEH ENVIRONMENT HUMHALH

Environment chu thil siam tihna a ni :Pathianin lei leh van A siam khan lei hi a chhia-in a ruak vek a (Gen 1.1-2) Khawvela engmah awm lo kha ni ruk chhung hnathawkin a siam a, thil siam nana A hun hman rei zawng enin thil siam te hi intluktlang vek kan ni a. A thil siam te zingah erawh chuan Thlarau nei  mihringte chu A dah chungnungin, chung A thil siam te enkawltu atan chuan mihringte min ruat ta a ni. A thil siam te chu an boral mai phal lo vin, Nova lawng hmangin  nen a rualin min chhan chhuak a, chimit lo vin khawvelah kan la cheng ho thei ta a nih hi(1) Kan chhehvela awm te chu min hualveltu an ni a, a French tawngin "Environ" tih an hmang a, Environment (Min hualveltu) tih tawngkam a lo chhuak ta a ni. Kan chhehvela awm hmuh theih leh hmuh theih loh thleng hian a huam a.(2) Hrilhfiahna dang rawn lo vin,  Bible tawngkam takin, "Thil siam te  hi Environment an ni" tihna a nih chu. Tun tumah hian ramngaw, thing leh mau, nungcha; leilung chhunga cheng kan hmuh theih leh hmuh theih loh thlur bingin, kan khawtlang huapa tangkai tur en ila.


Pathian thil siamah chuan “Hei hi a tangkai lo; a hnawksak a ni” tih sawi tur nei kan awm a nih chuan Theologian ropui emaw, Critic tha tak emaw, philosopher  ril tak emaw, an ni ngei ang. A thil siam te hi duhtak leh inbuktawna  inhnerem turin a siam a, engkim hi a mawi phah a ni.  Mihringte duhna leh mamawhna hian chinlem a nei lo a, duhamnaa khat kan nih avang leh mahni hmasial avangin thil siamte suasam kan ching a. A sawhkhawk leh a nghawng ngaihtuah lo va thil siamte chimit a, kan tihchereu thin rahchhuah chu kan chungah, kan tu leh fa te chungah a la tla ngei ang.

Thil siam zinga rawngbawl tur kan ni :Lal Isua thupek ropui ber, "Khawvel zawng zawngah kal ula, thil siam zawng zawng hnenah chuan chanchin tha hi hril rawh u” (Marka 16.15) tih kha kan zawm thei lo a nih pawhin ‘thupek ropui ber’ kalh zawnga hmalak awm thin hian kan rawngbawlna hi a thai chhe thin khawp mai. Tawngka leh ziak, Media hmanga Chanchin tha hrilh theih a ni lo a. Kan chetzia hmanga lantir hi a tawk a, thil siam te pawhin "sawi lo mahse an lantir thin an hram ri leh an hnah uaiin" tih pi Nuchhungi hla hian a phawkchhuak zo hle. 

Siamtu min pek hlut nachang hriat :A neitu chuan nihna (ownership) a nei a, kan ta a ni a, enkawl nghal tura thupek kan ni bawk. Mawhphurhna kan neih rualin tih tur kan nei a, inzawmna thuk tak kan nei nghal a ni. Khawvela thil siam te enkawl tura dan (Law) siam, tha taka zawm tur hian kristian tluka inhmeh hi a awm awm lo e. A neitu leh A siamtu chuan mihring te, thil siam dang te hi tha a ti em em a, duhtakin a enkawl a, A thlahthlam ngai lo. Daifim hi thlai thanlenna atana pawimawh tak a ni ang hian; Lebanon tlanga vurtlang leh Bangladesh Mire hnam hian inzawmna nghet tak an nei a. Thil siam te hian nghet taka inkungkaihna a nei vek. Pathianin duh taka a siam chu Pathian rilru hrereng chungin kan enkawl tur a ni. Thalaite zinga sum leh pai, tha leh zung senga kan thil siam roh a, hlut lo kan awm em? Mahni thil neih hlutna chang hre lo leh enkawl tum lo chu mi puitling, hruaitu tha a awm theih loh.

Mizote nun leh thil siam inkungkaihna :Hmanlai Mizo khawtlang nuna thilsiam; ramngaw, thing leh mau nena inlaichinna chungchang hi tam tak sawi tura awm a. Huan lo ram an \hehin mahni duhna hmunah lo/leipui an vat ngawt ngai lo, Lo hal huna tul lo ram kangchhe tur venna chikhat atana a ni a, a huhova hnathawh an duh vang pawh a ni bawk. Ramsa leh sava no neih laiin an that mai mai ngai lo a, a chi tur zuah lovin an suat rem ngai hek lo. Kan rama Kristianna lo luh chhan pawh hi sai ram chhuahna leh hnamdang laka him duh vang a ni. Ramngaw leh leilung chereu nasa lutuk kha mizo lal ten an ngaimawh a, ramngaw humhalh nan leh mingo pung zel ven nan Alexendrapur kha run a ni. (the mizo thought that they were merely freaks of nature, and were later surprised to find white men were so numerous - JM LLoyd3)Lu chhum ban chhum huama kan ram an humhalh kawngah hian fak an phu a, chhung lam leh pawn lam a\anga ram tichereu a, daidarhtu kan neih do tura Mizo lal hrang hrang huikhawmtu Bengkhuaia rorelna hi a fakawm hle. (The invasion in 1871 was organised invasion carried out with the forces of different chief put together. It is not a very common even in the history of Mizoram when the chiefs assembled together to fight a common enemy)4 Kan hnamzia leh kalphung pawh a inthlakthleng hlauh a ni. 

Kristian i nih avanga i mawhphurhna :Kristian rama chhal theih turin Pathian malsawmna leh harhna thlarau kan chang a, kan vannei hle. Genesis 1.28-a kan hmuh angin thilsiam chungah thuneihna zau tak min pe a. India rama kan awm chhung chuan  India danpui hi zawm a, zah tur kan ni. Danpui-ah chuan  “India khua leh tui zawng zawng te chuan kan chenna leilung leh a chhunga awm; ramngaw te, lui te, dil te, nungcha te chungah hmangaihna a lantir ngei ngei tur a ni" tiin tarlan a ni5. Khua leh tui  tha ni tura dan zawm hi a Pathian thu hle. Hei vang pawh hian thil siam te hi humhalh tur kan ni. Mihringte chu kan inenkawlna a mumal zawk theih nan roreltu, dan siamtu leh kengkawhtu thlan chhuah a lo ni thin a. Roreltute thu thu-a awm turin Pathianin min hrilh si a ( Rom 13.1) 

Kan khawtlang dinhmun :Kum 20 kal ta kha chuan tlawng hnar tui a kang an tih chuan mak an ti hle a. Tunah chuan Tlawng hnar kang chu ngaiah kan neih tawh a nih hi. Ramngaw chereu vang te, mihring pun vang te pawh a ni thei.  Mipui kan pung a, tui hna a kang zel a, tui kan indaih ta lo tih kan hre theuh awm e. Sorkara Connection supply nghak mai thin, vui leh hreh miah si lo kan tam a ni. Tu nge mahni tuikhur hnara thingphun a, enkawl zui awm? Hauhuk chu a hualreu \hin tih hria, a hram ri benga la hre ngai miah lo tleirawl an tam chhan hi an chenna kan tichhia a, kan thah \hin vang a ni. Heti ang zela kan kal chuan Kum 2050 kan thleng anga nungcha za zela 30 hi chu an bo/rem dawn a ni6. Mau rap emaw, RCC emaw hmanga in sa hian thing leh mau ngaihtuah dan an hre tawh lo a, Burma thingzai lei mai an tintuah thum tawh a ni. Thing leh mau, leilung chhiat avangin leimin a tam a, leimin avanga thinthi-a mu thei tawh lo an tam hle. Invenna ngaihtuah leh humhalh tum si lo hian Silpauline dil dan chiah kan thiam phah a ni lawm ni? Leilung kal ral tur humhalh nan leh khawtlang thianghlim zawk nana tui luankawr siam tha a, tifai peih reng kan awm ta lo hian tuihawk kawng bo a siam a, leimin a tam phah bawk. VC leh YMA tih tur a ni lo a, MGNREGS hmanga thawh atana khek hi a Kristian lo a ni. Polythene leh plastic kaihhnawih a chhuak tam tual tual a, mahni kawtkaia halral hmasak ai chuan bawlhhlawh bawma khung nghal mai thin an pung a. A changkang lo zual phei chuan khawlaiah an la paih thin nia!! Chuti anga ti hreh deuh, changkang ve deuha inngai chuan tuiluankawr lamah an theh thang mai thin. 

Thil siam te hi humhalh a ngai tawh :Hmasawnna leh changkanna hi a zuanin a zuang tawh a, chung hmasawnna chuan khawvel hi a tichhe zel a. Hmasawnna a awm hian hmasawnna dang lo awm tur emaw a tichhia a nih chuan hmasawnna khingbai, hmasawnna tluan tling lo a ni. Hmasawnna project thawh a nihin thilsiam dangte a tihchereu dan ngaihtuah hmasa lovin an thawk ngai tawh lo a. Thil siam, thing leh mau etc., a tihchhiat tlem theih dan tur ngaihtuah hmasa lo vin an thawk ngai tawh lo. Chuti ang a lo awm pawha dodal ngam Kristian kan nih hi a hun tawh a ni. Khawvel nuam zawk siam tura fuihna hla tha tak tak, thuziak \ha tak tak, lemchan leh lemziah te a piang chhuak teuh tawh a. Khawvel nuam siam tur chuan thil siam ten zalenna mihringte tluka an neih hian intluktlanna (Justices) a lo thleng ang.

North East India-a chanchinbu mite intawhkhawmah chuan State hrang hranga Press mite chu an State-a Environment chhiat tawh dan leh a nghawng te sawi turin sawm a ni a. Mizoram atanga kal, Aizawl Weekly Editor Pakhat chuan "Sawi tur tam ka hre lo a, mahse, hmanlai atanga kan hunbi chhiarna Ar khuang, leng len hun, khawvar leh hunbi mila hram dan kha hriat tur a  awm tawh lo a. Ruah sur dan a mumal tawh hek lo a. Sik leh sa hunbi chhiar na mumal a awm tawh lo" tiin a sawi a.7 A ni tak a,  zirbingna leh an hmuhchhuah tam tak hian min la nghawng ve lo a ni mai thei a, Khuarel hunbi chhiar dan leh a kalphung erawh a danglam tial tial a nih hi.

Khawvel a chhe tual tual :A kum telin kan khawvel hi  a lum tual tual (Global warming tiin an sawi bawk) a, Tlang leh thliarkara vurte hi a tui nasa zel a, tuihu (vapour) a tam phaha a, Tuihu avangin vur ramah (Polar region) Vur a tlak nasat phah a, vur a nasat chuan a tui leh nasa zual a, tuifinriat chim chin a ti sang zel a ni. Kum zabi 20na chhung khan 12-13cm in sang a, Kum zabi 21-ah chuan 20-140 cm-a sang turin World Mateoroligal Organisation (WMO) chuan a chhut lawk a ni. US Environment Protection chuan Kum 2025 chhung hian 11-21cm-in a sang dawn niin a chhut bawk. Heti a nih chuan Maldives, Bangladesh ram \henkhat te, India leh Pacific thliarkar tam tak hi chu khawvel map atanga thaibo a ngai dawn a, tuifinriatin a chim dawn tihna a ni8

Lei leh van siam a nih khan a chhia a, a ruak ngawtin a awm tih kan hria a, a ruak a nih loh pawhin thlaler ang maia ro-in kan awm hun hi a la thleng lo ang tih a sawi theih loh. Kum 4004 BC khan khawvel hi siam niin chhuttu \henkhat chuan an chhut a9. Kum sangbi pawh ni lo. Kum zabi 10 vel her leh se, kan khawvel hi chenna tlak a ni dawn tawh lo. Chuti ang em a thlen loh pawhin Alfred Wegner-a theory ang mai hian kan khawmualpuite hi Mihringte kut thlak vang emaw, eng emaw avanga kehdarhin khawvel nihphung hi a danglam dawrh hian a rinawm thin10

Thil siam humhalh dan chi hnih : Mihring kan pung a, kan hmasawnna hian thil siam te a nek chhe tual tual a, mi thiamte lu a hai a, mutmawhah an neih ta, an mangang a nih hi. Sum leh pai, tha leh zung tam tak sengin thil siam te humhalh nan an hmang a ni. Chutih lai chuan thil siam te humhalh tura thlirdan chi hnih tarlang ila11; Thlirna pakhat chu, mihringte hian khuarel kalphung hi an tibuai tur a ni lo a, thil siam dangte kalphung milin kan insiamrem ve tur a ni (chu chu preservative approach an ti). Mahse, hmasawnna leh kan duhamna nunphung ngaihtuah chuan a theih loh tluk a ni. Thlirdan dangah chuan, khuarel kalphung hi a uchuaka tihchhiat (Over exploitation) a awm tur a ni lo a, hmasawnna tluantling awm turin leilung hausakna hi hman a tul reng a, chumi avang chuan tangkai leh renchem taka hman a tul tawh a ni (chu chu conservative approach an ti). Kan ram leh hnam dinhmun hrereng chunga a  uchuaka tihchhiat nei lo tura hma kan lak hi a hun tawh a, humhalh ngam turin kan huaisen tur a ni.

Engtinnge humhalh turin hma kan lak ang : Mite hmasawnna leh changkanna hi kan tluk lo a, thil siam dang kan tihchhiat dan pawh a nep deuh a ni thei e. Zirbingna leh hmuhchhuah tam tak, thawnthu leh entir nei tha tak tak pawh a tam hle a. (Amah erawhchu, buatsaihtu lamin tul lo ni-a an hriat avangin tarlang lo mai ila.) Kan khawtlang ngaihtuah chungin thawh nghal theih tur tarlang dawn ila. Thil siam te humhalh turin hengte hi tihlawhtlin i tum ang u. 

1. Ramngaw humhalh hi tihmakmawh a ni :Ni tina kan mamawh, eirawngbawl nana kan thingtuah hi tihtlem ngawt theih a ni lo a. Thing leh mau, thlai ten boruak thianghlim Oxygen min pek (137 Cubic Metre) hi a man chhut dawn ila, hip tur nei lo hi kan tam hle ang12. Shillong luh dawna Thuziak pakhat, ka ngaihtuah reng thin chu "Conserve Forest, Use Electricity" tih a ni. Ramngaw humhalhna atan Electric Current hmang tam turin an inzirtir tawh a. Heater leh bungraw dang hi eirawngbawlna leh thildanga hman turin Electric supply nei reng ila, tunge harsa tak chunga thingtuah la turin ramhnuaiah kal reng peih ang le? Power supply hniang hnar nei tur hian MLA Vote thlak hunah te, sorkar tanpuia an tha tihchak kawngah te rilru thar i pu ang u. Thingtuah tur kan lak aia nasa hian kan lo neih hian ramngaw a tichhe tam a, lo neih bansan turin sorkarin hma a la a, NLUP etc avang hian lo vah leh ramngaw tihchereu a tlem dawn avangin NLUP etc hlawhtlintir tum ila,  ramngaw kan humhalh thei ang. Tin, Sumdawnna atana thingzai leh hralh hian ramngaw a tichhe zual a, mamawh leh chak lak nana kan hmang a nih loh chuan khap atul hle. Environment & Forest Dept phal loh, a ruk a ral a bei thin hi mipui hmelma an ni a, eirukna chikhat a ni. Kristian chuan a do ngam tur a ni.


2. Ramkang/Kangmei chhuah loh :Kan lo neih (Shifting Cultivation) avanga ramngaw kang chhia hi pumpelh a har hle. Ramkang avanga thing leh mau chereu nge Lo hal avanga chereu tih hriat a harsa hle. Lo neih thlakna tur \ha a awm hma chuan kan la hal kang duai duai ang. Meikawng sial tha peih lo kristian nih a inhmeh ta lo. Fimkhur loh vang leh inthlahdah vanga ramkang hi tihtlem theih a ni a, ramkang pawh \helh theih a ni. Ramkang thelha kal peih lo,tul ti lo tlat kristian kan awm em? Kal ve chhun pawha vawi te khat pawh mei si hlap lo kan awm thin hi kan ngaihpawimawh loh vang leh a tulna kan la hriat tawk loh vang a ni.

3. Tui hna humhalh : April 2002 khan Cronicos de las tempos chuan APJ Abdul Kalama lehkha a tarlang a. Kum 2070 a lo thlen chuan kum 50 a ni dawn a, mahse kum 85 hmelpu-in a lang a. Kum 2070-ah chuan Tui in tur a tlem avangin kal natna a vei a, hmeichhe sam mawi tak kha enkawl a theih loh avangin ziah kawlh a lo ngai tawh ang a, hlawh atana pawisa aiin tui hlawhchhuah an duh zawk ang a. Ni khata tui no riat mamawh kan ni a, mahse tui no chanve chauh in tura thupek kan ni tawh ang a. chutih hunah chuan chakna avangin kum 35 hi kan dam thleng hram turin a chhut/suangtuah a ni13. Tun dinhmunah hian mihring kan pung a, tui kan mamawh tam tulh tulh a, kan tuihna te hi a kang hma ta hle. Humhalh tur chuan thing leh mau humhalh tha-in, thingphun uar ila. Lui hnar leh a bul hnai-ah bawlhhlawh paih lo a, In tih fai nana kan hman, sahbawn leh chemicals keng tel thil te hi tuikhur bul leh a chhehvelah luan chhuah tir lo ila. Lei tih thatna leh rannung thahna hlote hi a tlem thei ang ber hmang turin Sorkar chuan min ngen ta a nih hi14.

4. Bawlhhlawh sawngbawl hmasak : Khawvel Industries \hang zelin a ken tel, mamawh tih tlem aia mamawh nia inhriatna hian min run mek a. Industries lamin a siam chhuak tam tulh tulh a, mipui lamin kan nei tam tial tial a. Thil siam ekchhia leh kan mamawh tawh loh chuang tlai a tam ta hle. Khawvel hian harsatna a ngah tual tual a, tui ril/tui ekchhia, boruak (gas) tha lo, damdawi chhia (Chemicals) a tam hle. He harsatna hian min la chim lo a nih pawhin Polythene, Plastics, Battery chhia erawh kan khawtualah  a let rem rum a nih hi. Bawlhhlawh kan paih darh mai mai thin hi vei a, tihtlem a ngai tawh a ni. Chuti ang tur chuan kan bawlhhlawhte halral hmasa a, paih nghal tura tanlak hi kan ram leilung leh boruak hian a mamawh a, kan tana tih theih awlsam tak a ni bawk.

5. Ram hmangaihna rilru put : Tharum leh thisen chhuah khera ram hi chhan a tul kher lo a, Thil siam te humhalh tura Pathianin i chhia leh tha hriatna a pek che hman kha i tih tur a ni. I chhia leh tha hriatna thiang tak kha i duhna avang maiin bumin awm tir lo la. Sangha vuak, luikal, ramsa pel leh Kristian nih a inhmeh lo ang bawk hian pawl hruaitu nih pawh a inhmeh hek lo. Kohhran thalaiten sumtuak nana ramsa pel, luikal an ching thin pawh hi sim a hun ta. Kristianna/sumtuak avanga thawk chhuak an nih pawhin sumtuakna dang zawn mai tur a ni. Ram hi a lo chhiat zel loh nana ven a, dai theu a tul ta

6. Dan zawm hi kan tih tur a ni :Danpui leh a kaihhnawihin tihtur min tuk a, humhalh tur pawhin mawhphurhna kan nei a ni. Environment humhalh kan thei lo a nih pawhin a tichhetute hnenah tal zirtir thin ila, thuneitute hnena thlen mai hi a kristian a, kan mawhphurhna a ni. Ramsa pelin i chhuak lo a ni mai thei a, ramsa pel thin sazawrh i lei a, i ei chhung chuan a lem chuang em ni le? Zu zawrh i duh lo a, i hua a nih chuan an Zu chu insak lovin, i lei lo mai tur a ni dawn lawm ni? A thenawm hnena zu in tur petu chung mah a pik chuan dan phal loh leisak a, ei thin chung pawh a pik ka ring ve \hin.

7.  Mipui ten tha kan thawh a hun (Community Participation) :Kum 1990 chho-ah khan Uttar Pradesh-a thingphun leh ramngaw siam chungchang zirchianna neih a ni a. Ramngaw humhalh tura pawimawh tak an hmuhchhuah chu Vantlang thingphun leh enkawl hi a ni a. Khua cheimawitu leh hnasiama hunawl hman thatna a ni tih lehkhathiam lo mipui tam zawk chuan an hre tawh a ni15. Mizoramah chuan a tual\o enkawl loh avangin thing hring leh ramngaw a awm a, kan phun chawp te hi kan la enkawl tawk lo hle niin a lang. TKP/KTP/YMA etc thingphun enkawla tha taka nung leh seilian a vang hle a nih hi. Enkawlna lamah tan lak a tul tawh hle. Chuti ang bawkin, Point hrang hrang kan tarlante pawh hi mipui kutthlak ngaihna anih avangin kan inzirtir uar a ngai hle a ni.

A khaikhawmna atan Pathian thu zawm hi a tawk :Pathian thu kan tarlan te, leh kan sawi tak zawng zawng hlawhtlinna tur chu Pathian thupek leh min hrilh anga zawm a ni. Mihring mihrinna hmanga tihhlawhtlin theih loh leh kan ngaihdan ni lo pawh hi Amah avang chuan a inhnerem vek thei a ni. Kristian chuan ram dan inenkawlna chu a zawm mai tur a ni. Khawvelah chuan dan hnialna chu dan vek a ni a. Bible hnialkalhna tur behchhan erawh a awm lo. Bible chuan Thil siam te hnena chanchin tha hril turin min ti a, thah mang emaw tihchhiat emaw hi Chanchin tha hrilh dan tur a ni si lo a. Thil siam te hmangaih a, enkawl turin rilru thar i pu ang u. Pathian duhdan a ni si a.

Sawiho tur :
1.Thilsiamte humhalh nan kawng khat talin hma i la ve tawh em? I nei a nih chuan mite zirtirna atan (sharing of statement/testimony) memberte hnenah sawi tur i nei em?

2.Bawlhhlawh paihdan felfai zawka neih a nih theih nan TKP te hmalak dan tur a ruahman a theih em? A theih chuan a indawtin sawiho ila

3.(Thuzir kaihhruaitu-in tul a tih loh chuan kal kan mai ni se)

“Mankind is fast zeroing on to the inescapable fallout of the ecological time bomb” tih kan zinga mi pakhat talin lehlin emaw sawizau emaw thei kan awm em? 

End Notes :
1.Holy Bible, KJV
2.Environmental Geography, Saxena, H.M., Rwat Publication, New Delhi, 1999, Page 3
3.History of the Church in Mizoram, LLyod,J Meirion., Synod Publication, Aizawl 1991, Page 6
4.Mizoram History Journal, Volume XI, Mizo History Association, Aizawl, Nov 2010, Page 38
5.Elements of Constitution of India, Bhattacharyya, S.K,, Dass Publishing Concern, Calcutta, 1991(Pre University Notes Q&A 27)
6.Tunlai khawvel leh Kristian nun, Khiangte, Lianchhunga,Rev. , BCM Publication, Serkawn, 2013, Page 13
7.Zoram Today Weekly, Editor in Chief nena inkawmnaa a sawi
8.Competition Succes Review, June 2006, Mumbai, Page-50
9.Chawhchawrawi, Chuauthuama,Revd 
10.Physical Geography, Negi,B.S.,  SJ Publication, Meerut, 1996 Page 10
11.Environmental Geography, Saxena.HM, Rwat Publication, New Delhi, 1999 page 204
12.An Article published in the Cronicas de las tempios, 2002 April, Communication and Capacity Development Unit, Public Health Engineering Department Awareness campaign Material, 2012, slide 3
13.Ibid, slide 5-7
14.Communication and Capacity Development Unit, Public Health Engineering Department, Aizawl, Awareness Campaign Booklet, 2012
15. Social Forestry in India (Analysis of Various Models) Sen.D., Purandare.AP., Das, PK., NIRD Hyderabad, 1993 Page 149-150


Praise the Lord

$
0
0
CHATUANA FAK TUR KAN NI
( Bible : Sam 150.6, Rom 14.11)

Pathian lungti awia, a thupek zawm tur chuan chibai buka, fak tur kan ni. Thilsiam zawng zawng hnena chanchin tha hril tura thupek mai a ni lo a, Amah fak turin thilsiam, engkim thaw thei tawh phawt chuan fak ngei ngei tura thupek kan ni. Tunge zawm lo ngam awm ang? Chibai buka kun duh lo, inthlahdah leh harsatna siamchawp thin kan nih pawhin engtikah emaw, kan duh emaw duh lo emaw chibai bukin kan kun ang a, amah hi kan fak a la ngai dawn tho tho a ni. Chibai bukna thinlung chu chhungril atanga chhuak a nih hian inpekna a tel thin a ni. Fak leh chawimawi leh chuan dan awm lo kan Pathian hi a ropui a, a pangngai reng bawk. 

Pathian ropui leh thianghlim fak theia kan nunna zuah a ni leh siam a ni hi chhut chiang ila, khawngaihna avang chauh a ni. Lungin atangin a ni emaw thihna hnuaia kun lai a ni emaw malsawmna leh hlimna tur hi chu kan chan tawk a bo ngai lo. Thalai, pitar putarte pawhin zai leh lama fak an chak a, dam lohna leh taksa harsatna avanga fak thei lo mi engemaw zat an awm lai hian keini chu kan vannei a, a khawngaihna kan chan avang zawkin fakna hun hawn a la ni. Chu fakna chu khawi hmun atang pawhin a lantir theih a, keimahni thinlung hi a tawk thin bawk. He hun tha hi kan bawlpelh chuan khawngaihna hun khar a ni ang a. Fak duh mah ila, kan fak thei dawn tawh lo a ni.
Fak thei tur chuan mihring thinlung tal hi a inbuatsaih lawk a ngai a. Thinlung lungchhia, mangang leh beidawnna atang chuan Amah hi fak a har thei hle a. Chuti ang bawk chuan kan chenpui mihring bulah pawh thinlung ngui tak bulah chuan fakna a chhuak thei lo a. Thinlung inhawng taka nui hmel leh hlim hmel lo chu a lem thin a ni. Tum leh hlim lo hmel put ai chuan a dera hlimna leh fakna hmel a lan chuan a la zia deuhah ngai ila. Tihluihna hmanga hlim tura inngen ai chuan lawmna avanga hlim hi a hlu em em a, lawmna nei tur erawh chuan kan thawhrim rah leh kan tawnhriat malsawmna atang hian lawmna chu a lo awm zawk thin. Lawmna tak tak nei tur chuan Pathian malsawmna kan dawn hi  ngun taka chhut a ngai thin a. A tur ve renga ngai lova Malsawmna a nihzia chhut fo hian hlimna chu a lo awm thin.

Harsatna, manganna leh lungngaihna kan neih avangte, Amah kan hlat avanga fak thei lo kan nih pawhin Pathian chuan min kalsan ngai lo a, “Ka fa lo haw rawh, i thinlung min pe rawh” tiin min sawm reng thin a ni. Keimahni lam hi kan inhawn a, a lam kan hnaih loh chuan Pathian fak hi a har fo. Khawvel thila kan buaina, ei leh bar leh kan hnathawh avangte hian hun kan nei lo thin a. Hun thawl tak kan insiam loh chuan fakna a chhuak mawh hle thin. Sam ziaktu chuan Englai pawhin Lalpa chu ka fak ang tiin a sawi a. Khawi hmun atang pawhin, eng harsatna kan tawh lai pawhin, kan hlim lai pawhin kan fak thei a ni. Thinlung leih bua a Lalpa fak hi kan bat a ni. Kan thiamna leh theihna lam an tlem a nih pawhin kan theih tawka fak tura phut kan ni.

Tawngtaina te, zaia fakna te, rimawi nena fakna te hi kan tih ngei ngei tur a ni a. Hna kan thawk emaw kan awm mai mai lai pawhin kan thinlung hian Pathian fakna a hawi tur a ni. A kutchhuak thilsiam kan hmuh ngawt atangte hian fak tur kan ni. Sum leh pai, tha leh zung senga kan fak thei lo a ni emaw, kan zaithiamna leh lam thiamna a tlem a nih pawhin pawm vek a ni a. Kan fakna inpekna atanga bul tan tur niin, fakna chu Thingthi emaw bawkkhup emaw tawngtai emaw kutbeng emaw pawh nise, a tha a.   A ropui lanna leh vawrtawp, kan theihna sang ber lanchhuahna chu Zai leh lam chunga a hming thianghlim fak hi a ni. Hrawk bawk hmanga zai ri leh zai thiamna aia pawimawh chu thinlung chhungril atanga fakna hi a ropui zual hle a ni.

A duh khirh zual deuh ten kan theihna leh thiamna vawrtawp, a sangber hmanga Pathian hi fak turin min phut an ti thin a. A ni reng a, kan theih tawpa fak tur kan ni a, keimahni lam hi ropui lo mah ila, Amah kan fak tura hi A ropui em avangin faka chawimawi mai hi a tawk a ni. Chu hmun atang chuan Amah leh Amah a inchawimawi mai thin a. Chu chu midangte tan malsawmna a lo ni thin. Hawh u, kan fakna leh chawimawina hian midangte tan fak leh chawimawi chakawm khawpin Amah i fak ang u - ZHC

Palm Sunday

$
0
0
LALPAN A DUH A NI
(Matthaia  21: 8)

Lal Isua kha a damchhungin mipui vantlang zinga chawimawia a awm chhun chu Jerusalema Lal anga a luh ni kha a ni a. Lal a nihzia amah ngeiin a puanchhuak bawk a nih kha. A damlai chu sawi loh, kum 300 a liam hnu-ah chauh khan he ni, Tumkau Pathianni an lo serh \an a ni. Chuvangin Tumkau Pathianni hian Hnehna nena Jerusamlema luh ni an ti bawk \hin. Hemi hun laia Lal Isua rawngbawlna hi Jerusamlem khawpuiah a tlem zawk a, Vantlang hriata a luh awmchhun pawh a ni awm e. Amah ringtu leh zuitu, ringhlel zawng zawng nen lama chawimawia a awm hun a ni. 


He chawimawina hunah hian kan ram leh hnam, kan kohhranin a mamawhna zawnah hian Pathianin eng nge a duh tih ngaithla ila, keimahni-ah hian a duh leh mamawh engnge ni tih ngaihtuah ila. Tih tak emah chuan Kan chawimawi loh pawhin Ropui rapthlak, sawifiah sen loha ropui a ni asin. A fa, thisena hrin kan nih avang hian Amah chawimawi ve turin min phut a, lawm zawk tur kan ni.

Nangmah kha a duh che :I theihna zawng zawng leh thiamna, thinlung hi Pathianin a duh a ni. I chet ve hmasak a, i chawimawi hmasak a, i puanchhuah zet loh chuan i thinlungah a lalna a tarlang thei lo. Thlarau thianghlim huna kan chen ang hian i lantir loh chuan Thlarau hi \i tak a ni a, nangmahah a cheng thei lo. Kan thinlunga Lal ni turin duhthlanna kan siam tawh pawh a ni thei a. A langa chawimawina kan nunin kan tihlan hi a ngai a, a \ul hle a ni. 

Kristian ramah chawimawina kan hman dan ngaihtuah hian naupang kutah chauh kan dan em ni tih theih a ni a, Juda hnam zinga Sabengtung no hmaa a chuan a, tum hnah nena chawimawi a nih kha an hnam dan nen chuan a inhmeh hle  niin Pathian thuzir mi te chuan an sawi a. Mizo hnam mil hian kan kalpui a ngai tawh a, a sawt ber zawkin an hria a, an ngaipawimawh tawh a ni. Sunday zingkara kawngzawh  a, au rual hi a \ha e, kan sawi sel lo. Hei aia nasa zawka chawimawina lantir tur hian ngaihtuah a ni tawh em? Pawl hrang hrang, Kohhran hrang hrang hian hma an la tawh em?  Hnamdang hmuh theih leh thlir theih turin kan inbuatsaih ang a, Kan tunlai thiamna hmang hian kan puang chhuakin, kan chawimawina hi kan lantir  a hun tawh hle a ni.

Mizo hnam hi a duh :Chanchin \ha hril turin Mizo hnam tluka inrem kan awm lo. Khawi hmunah pawh kan pianzia leh thiamna, kan inzir theihna zia hian a rem em em a ni. Lal Isua hun laia ringhleltu leh Chawimawina lantir a, Isua Lal a nihzia puangchhuak a, lo lawmtu kha mipui tam tak an awm a. Thinlung lal atan an thlang lo nge, Khengbet rawh tia au zingah mi \henkhat chu an tel leh lawi si niin a a lang.

Kristian ramah hian Lal Isua lawm chu kan tam a, Khengbet tura au hreh leh miah si lo pawh kan tam tawhin a rinawm. Chung mite avang chuan kan hnam a mualpho fo a, kan rin Isua hi a mualpho phah \hin a ni. Hnam hmingchhiatna chu mimal leh Community, khawkhat mai hi hmingchhiat nan a tawk asin. Chung mite hmin a, hneh tur chuan keini hian mawh kan phur a ni.

A hnam anga chhuta Kristian tamna, A thuawih leh zawmtu tamna ramah hian chawimawia, faktu thinlung a duh a ni.
Kan ram hi a duh:Mizote hi Party lam ni lo, Pawl rilru avang ni lovin Mizo nationalism rilru-a reh thei ngai lo thinlung nei vek kan ni. Pathian zawn chhuah ram kan nih chhan pawh hi khawvel mithmuha chawimawi turin min duh a nih a rin theih chhan chu: Hmasanga kan lal te leh an sulhnu en ila, Kum 1750 daih tawha East India Company sumdawnna leh ral beihna atana Sai man, sai zawng khawm pawl Kheddar ho an lo luh khan Mizo lalten an ngai mawh a, 1850-a khapna thupek awih lova an lo luh khan Suakpuilala kha a thinrim hle a. Indo a hnai mai a nih kha. Chuti ang bawkin 1777 vela Sibuta ram chhunga  Mau sat duh lova Chittagong run tura thawkchhuak, Bengali hovin an ngam loh avanga Warren Hasting puihna an dil thu kan hria a, ram hi humhim a duh a ni. Sibuta tawlhkir chhan pawh an tam vang a ni. Alexandrapur run a, Marry Winchester man leh laklet cdan te thlir hian Chanchin \ha hril tkawng sah kuak a ni.  Mizoram hi Pathianin mamawhin duh lo sela, kan History hi Chanchin \ha hrilhna kawngah a tluang purh dawn em ni? Heti khawp hian hma kan sawn chak dawn em ni?

Heng zawng zawng tarlan a nih chhan chu Kan ram mawina leh danglamna, a chhunga thilawm (flora and fauna) avang te hian hnamdang hip a, chanchin \ha hrilh letna atan Pathian hian a duh niin ka ring thin. Chu chu kan chawimawi theihna a ni bawk. Kan ram mawina leh makna hi hrethiam lovin kan humhalh tlem bawk si a. Kohhran \halaite hian kan ram leh hnam humhalh hi kan tihturah kan dah ta lo em ni? Lal Isua chawimawia au, lam phur tak tak te hian kan ram chhiatna tura hna kan thawh leh chuan si loh chuan Ringtu ram chhia leh tlabal kan ni ang a. Krista hi chawimawiin a awm lo ang.

Mi pakhat, kristian pakhat kan ni a, Kohhran zawna chawimawi tak, Khawtlang \hatna tura tha thawh leh chawimawina lantir duh miah si lo hi a awm theih a. Chuti ang chu Lalpan a duh lo. Theih tawp pawhin rawngbawl ila, kan theihna hian a phak lo fo a. Keimahni ngawt hian kan chawimawi tawk thei lo pawh a ni thei. A ram, a hnam anga chawimawina hlan a, Kristian ram, ram tha, khawtlang nuam kan nih theih chuan kan Isua hi a ropui ang a. Chawimawiin a awm thei dawn a ni. Chu chu hnamdang zinga Lal a nihzia kan puan chhuah theihna kawng pawh a ni. Mahni leh Mahni intidam a, inchawimawi thei turin engkim a ti thei a. Mahse kan chet ve hi a phutin a beisei tlat a ni. Min duhna kan tihhlawhtlin hian chawimawina kan hlan let dawn a lo ni.

Lemchan chungchang lawrkhawm

$
0
0
LEMCHANGTUTE HRIATTUR
Drama,Lemchan kan tih fo chungchang hi mithiamte thuziak khaikhawmin sawi tum ila. Hmanlai Grik mi ten 3000-2000BC vel atanga an lo chin tanah ngaih a ni a. An pathian biak dan leh sakhuana-in a kaihhnawih atanga lo intan chhuak niin an ngai a ni. Darkar khat atanga darkar li vel chhung chan a ni thin a. Hmanlaia Grik hunah chuan Chaw ei kham atangin Drama (Tragedy) pali te an en thin a, chumi hnu-a mipui rilru ngui chawh harh nan Short Play (Drama tawi) darkar chanve chhungte an chang thin a ni. Kum zabi 19na hun laia Radio leh TV lo chhuah atang hian tunlaia lemchan tawi erawh hi chu vawrh lar a ni. Lemchan tawi, 15 minutes play emaw Skit emaw pawh a hming pu thin mah sela Drama/lemchan kalphung hi a bosan ngai lo a ni.


Lemchan (drama) hi thawnthu (novel) nen inanga ngai an awm thin a, mahse lemchanah chuan Darkar 24 emaw darkar 30 chhunga thil thleng sawichhuahna leh lemchan lantirna a ni a. Chumi a nih avang chuan thawnthu leh essay anga pawhfan theih a ni lo a, seprawtuia tlakduah lam a kawk lo a ni. Chumi a nih avang chuan Majorie Boulton chuan “thu leh hla che vel leh tawng thei – literature that walks and talks” a lo ti a. Lemchan hi kalphung leh ziarang nei fumfe ber a ni an lo ti thin. Essay, Article ziah tam tak a awm lai hian Drama erawh ziaktu an tam loh avang pawh hian thil namai lo a ni tih a lang chiang hle bawk.

Lemchan emaw short play emaw skit emaw pawh nise, Lemchan kalphung zulzuia lem chan hi tihmakmawh niin, hmuhnawm ngawta buatsaihtute erawh chuan a kalphung leh nihphung, hmanrua (dramatic devices) an ngaipawimawh thin lo fo. Drama intihsiak hmasa ber pawl Thespis-ah pawh khan a changtu hmanga thil tha eng emaw tarlan an lo ching tawh a. Thil tha lo leh nungchang tha lo tarlan ngawt kha an tum ngai lo a ni. Nikhat chhunga thil thleng langsar chan thin a nih angin Lemchanah hian huapzau takin thil a sawi vek theih loh a, sawilan ringawt kha a huapzauna a ni hek lo. Short play/Skit a nih chuan thupui kha thlurbingin penhleh a nei tlem hle thin a. Nimahsela, tunlaia Show hrang hrangah hi chu entertainment a nih avangin hlimawm zawnga kalpui a ni thin a, thlirtu mipui a hip hle thin. Tehna lamah erawh a tla na tak tak thei lo a ni.

Tunlaia Drama kan hriatlar ber berte hi Seneca hunlai (BC 65 AD) vel kha a ni a. Elizabethan period-a William Shakespeare te, Christopher Marlow te khan an lo vawrh lar zual a, a ching hmasate an khum hneh hle a ni. Hmanlaia Drama hmasa a, thil rapthlak leh thisen chhuahna, Vantirhkoh leh chantuala chan remchang lo chu Zualko (chorus, hla thu leh zai etc)a report tir a ni thin. Chorus erawh chuan hmun pawimawh a chang lem tawh lo a ni. Chan Nga (5) a thenin lan tam tak siam a ni thin a. CHAN 1-ah hian Thu bul an phochhuak thin a, CHAN 2na-ah chuan Harsatna (Problems) intanin hun an hmang bawk. CHAN 3na-ah chuan a vawr tawp (Climax) awmin, CHAN 4na chu harsatna leh buaina bul lo lanchhuahna niin, CHAN 5-na chu a chinfelna a ni thin a ni. Dar 2 daih emaw darkar chanve (Short Play) pawh nise, Lemchan tha chuan hemi ruangam hi a zui fo thin a ni. A changtute chan dan tur pawh rual (balance) tawkin semzai a ni ang a, An inbiakna tawngkam pawh a changkangin pakhatin sawi teuh lovin an inbiakna pangngai angina changtute chu a inbiaktir hlawm thin (Literature Kawngpui – Dr KC Vanlalnghaka)

Lemchan hi a ruangam (Plot) hi a thlarau a nih avangin a bul, a lai leh tawpna mumal tak a nei thin. Chuvangin Drama kha a thawh tur dik tak a thawh theihna turin a trai darh lo thei ang bera ruahmanin a hlawm tha tur a ni. In sa turin a chung emaw, a ban emaw, a chhuat emaw a hlamchhiah bik thiang lo a  ni. A pianhmangah hian a ban phun loh chuan a chung a sak ngawt theih lo hang hian fiamthu leh hlimawm ngawt a huap reng bik lo a ni. Chuti ang chuan thil thleng a indawt tur a ni a, thubul inphochhuahna te, harsatna lo piang te, harsatna vawrtawp lo thleng te, buaina lo chhuah chhan hriat leh sutkian dan chuan a hlimawm nge lungngaihna a thlen thin ngaihtuah a ngai a ni.

Lemchan pianhmangah chuan A changtute (Character) chuan a nihna a phawk chhuak zo ang a, an inbiakna (Dialogue) atangin chetzia tel kher lo pawhin lantir a ni thin a. Hemi tel lo chuan lemchan a chiang thei lo a ni. Buaina, duhthusam ang ni lo a thleng ngei thin a, chu chuan a lemchan thupui thlanchhuah a kawk ngei tur a ni a. (Ram leh hnam humhalh lam ni lovin, ram leh hnam humhalhna tura thupui Nupui pasal, environment humhalh, incheina etc etc., Drama thupui  zawk kha). Chung ang chu hmuh theih tura chan (Spectacles) a nih chuan entu te mit a tlai thei dawn a ni. Chantual awl leh chan theih loh thil hrilhfiahna atan Chorus, Zaipawl, Zai, Track hmanga thupui tanpuitu hi Drama pianhmang chu a ni.

Peng leh lawk ila, Khawvel pawhin a ngaihdan William Shakespeare-a Lemchan kalhmang thlir hian A thupui atan Mihring nun chhungril leh mizia tilang lo a awm ngai lo a. Thupui nei lovin lemchan an ziak ngai lo a ni. A tawngkam mawi hmandanah hi a lar phahin, Fiamthu hlawm hmang lovin, nuih dur durna a hmang tlem hle a. Phunrukna (siloliqui) erawh a hmang uar fo thin. Shakespearea ropuina chu a thuziakin mi a den nat dan (Impression) hi a ni. Chhirtute thinlung a den nat chhana an sawi chu Mihring dinhmun (humanism) a ngaipawimawh hle a, a lemchan thawnthu-ah te hian a tuartu lungawina zan tura phuba lakna a tilang ngai lo a, tisualtu chu hrem tur ni mahsela, a tawpna chu chunglam tih tura a dah thiam hi a ropuina a ni.

Tunlai khawvelah chuan hlimhlawp leh hmuhnawm ngaina kan nih avangin film leh drama te hi nuih dur durna emaw danglam bikna nei tura siam a ni thin a. Thlirtu mipui pawhin an lawm hle thin. Lemchan tha tehna-ah erawh hmun pawimawh an chang ngai lo fo, Chhiatna lanchhuahtir a, sutkian si loh emaw thil tha lo inzirtirna ah Drama hi a ngaih phah thei bawk. Tun hnai deuha KTP Conference Drama pakhat pawh an nui nasa lutuk a, kawng tha lo lam kawhmuh zawka ngaih a nih avangin TV lama tihchhuah (Publish) lo tura ngen hial a ni. Mizo zingah Lungsakawl lehkhabu Sena Tlau ziak hi Drama a ni em tih inhnialna pawh a lo awm ta, A sawitu mumal tak ten sawi vek mahse la, ti ti danphung ziah lanna a nih avangin Dram huangah erawh khung a har hle a ni.

Lemchan tha  lantir tur chuan heng point sawmte hi ngaih pawimawh thei ila :
1.       Timing : Hun bituk a awm a nih chuan ngaih pawimawh tur a ni a, hmang tling lo lutuk emaw pel lutuk emaw chu ang khat reng a ni fo thin.

2.       Lemchan kalphung leh pianhmang  zawm : Lemchan pianhmang a zawm em tih ngaihtuah chungin a ruangam (plot), A changtu (character), inbiakna tawngkam (dialogue), harsat buaina (conflict), Spectacles, chorus/song a keng tel tur a ni a. Lemchan hmanrua (devices) zingah Dramatic Irony (ze thlak, a tirah nihna thup a, a tawpa lanchhuahtirna), Disguise (Ze thlak) a awm thin a, Entirna atan inchhirna emaw simna. Soliloqui (phunrukna) chuan mipui hriattheih tura phunrukna a awm ang. Aside (phun sep sepna) hi a changtu te zingah puanchhuh a ni ang a, a changtu ten hre lovin mipui erawh chuan an hria ang.

3.       Thupui thlan anga lemchan : Thupui huapzau tak emaw sawrbing pawh nise, Drama kalphung leh pianhmang bawhchhe lovin Lemchan thupui kha a sawr chhuak tur a ni.

4.       Tawngkam : Lemchan chhunga tawngkam (Dialogue) leh rik chhuahtir dan hi a pawimawh hle a, lungngai chu lungngai aw niin, naupang tawng chu naupang aw leh tawng hmang anga rik chhuahtir thiamna hi a ni. Inhnialna, inlawmna, infuihna leh inhauna, tawngtaina etc hian rikchhuah dan an neih vek avangin hman thiam a pawimawh hle.

5.       Action and Gesture, Behaviour : Nunphung, zaizir leh lanchhuahtir thiamna hian dinhmun pawimawh tak a luah a, tehfung atana pawimawh tak a ni. Hero leh Heroin ti lo a, Actor leh Actress kan tih fo chhan pawh hi zaizir a pawimawh vanga lantir thiam sawi nan an hmang bawk.

6.       Audience Attractiveness : Lemchan chuan a thlirtu mipuite a hip em tih ngaihtuah tur a ni a, a thupuiin nuih dur dur a keng tel emaw a tahtir emaw a ngawih thrap tir tur a ni. A thupui a zir leh a drama chi hrang angin mipui a hip tur a ni. Aristotle leh Scorates te thusawi thiam dan ang a, ngaihthlak reng chak emaw sawi zo thuai thuai se, ti ve chhin ila tih ang chiahin mipui thlir dan leh hruai tum dan tur ngaihtuah tur a ni.

7.       Presence of Mind : A thuziah (Script) hman a remchang lo emaw accident thleng emaw remchan zawkna avanga a changtu ten chawpchilh taka an siamrem thiamna hi a ni. A nachang hriatna hi a changtu leh ziaktu rilru lanchhuahna leh finna tehna a nih avangin hmanraw awm hmanthiam kawngah te a tangkai hle.

8.       Costume : Lemchan hmun hma leh a thupui, a changtute nunphung leh ze mil, a hunlai anga incheina leh hmanrua hman thiamna hi a ni. Thawmhnaw, Stage, music te pawh hi a ni thei.

9.       Impoverization : Lemchan chuan mipui/thlirtu mamawhna ang emaw a puang chhuak em tih hi chhinchhiah tur a ni

10.   Creativeness : Lemchanna hmun azira a ngaihna hriatna leh ngaihtuah chhuah thiamna hi a ni a, hmangchang hriatna an ti bawk thin. Mi tihdan zir ngawt kawk lovin, tawngkam leh chetze hman/copy dawn pawha mahni irawm chhuaka kawihher thiamna hi a pawimawh hle

Source :
 Literarture kawngpui - Dr KV Vanlalnghaka
Lecture on Drama – Darchuailova Renthlei
Lungsakawl – Sena Tlau (TC Jonunsanga)

Ropuiliani – Dr Laltluangliana Khiangte

Ka va hman em!!

$
0
0
KA HMAN SI A INNGAIHTUAH LUNGLENG ANG

Kan chhuahna sikul, mi puitlinga chherchhuaktu tih pawh zahthlak khawpin an inthlahdul ta a nih. Zitirtute hi kan khaw kohhrana hruaitu leh Upa min tak tak te an ni a, khawtlang leh kohranah chuan mi rawntlak an ni the meuh mai. Sikul leh a velah chuan hlawh chungchang leh kohhran khawmpui an seprawtui ber thin a. Devotion thlengin an sawi thin a, an ngaipawimawh a ni tih a tilang hle. Private sikul te an tang em em a, Zirlai mumal pawh an nei thei tawh lo, Private sikul lama fee harsa deuh te chauhin an bawh tawh a, sikul naupang leh zirtirtu an inzat trep tawh a ni. Thawm bengchhen kawngah chuan zirlai aiin zirtirtu nuiri leh infiamri a ring zawk mah ang tih tur khawpin naupang pawh an inthlahdah tawh a ni. An thawhrim rahah an lungawi lo ni lovin, an lungawina tur khawp hna an thawk thei lo ni berin ka hria a. Thalai hna hmu lo, eizawnna mumal nei lo, lehkhathiam bawk si an tam tawh teh lul nen, mi dang ena inteh lungawi loh chi a ni dawn em ni??


Eng emaw vangin kan khua-ah chuan Pu Tuaia chhungte thahnemngaihna avangin CAVALRY SIPAI tih emaw ni hming an phuah a, kan khua chuan inhmeh an ti thin hle a ni. Zirtirtute hian sorkar sikula thawk hlawh chanve pawh tluk lovin, hahtakin an thawk a, naupangin an ngaisang a, an hlim hle. Chhungkaw chawmna mai ni lovin rawngbawlna a ni tih hriaa an thawh avangin hlim takin an thawk a, Kohhran leh khawtlangah erawh an inhmang hman lo a, mipuiin an hrethiam hle a ni. Heti lam chu sawi teuh lo ang, lunglenna hnawt tiau vek khawpin kan ziak ang a, anmahni emaw inti tur zirtirtu an tam leh awm si a. Zirtirtu pawh zah lo chu mi hlawhtling an ni thei lo tiin min lo sawi leh palh ang e.


Kan sikul sirah Silver Oak thing lian bem bum a ding toh lur a, nipui sensa hnuaiah chuan a par nasa thei hle anih kha. A Parzu tlan sava te khan min hlau lo a, kan hlau bik hek lo. Zirtirtu Hmuaka  hmuh kha kan hlauh ber a ni fo. Kan hlauhna ai chuan a parzu tlemte kamsir eng vek khawpa kan fawh chakna khan min tur a, chu oak kungah chuan kan lawnleh nge nge thin. Al lawn thei nih pawh kha kan inchhuanna tham a ni a, a par lo thei nih phei kha chuan hmeichhia te khan min thlir thup thin. Inngaihzawn chungchang hre lo mah ila, kawm bik kha chu kan nei thin alawm. Zing kar atangin a thlawnin tuition min kalpui thin a. A awmzia hre lem lo khan kan phur em em thin. SIKUL kha kan thlahlelin kan ngai ngawih ngawih thin a ni. Tunah lem chawhma sikul min tih sak ta hi chu rilru a na thar hle a ni.

Nipui sensa pawh pawisa lova kan khaw kawngah nuam kan tawl lai kha a lo nuam ber mai. Ka pa siam a chhung phum atan khawreng mau chang ngei hmang a, thlanvawng ke hman kha chu a chakin a tlo duh bik reng a ni. Sikul chawlh anihin hrangvunga tuikhurah kan cheng a, a kar lakah pu Tawnga te fu kan fepru thin kha a ni a. internet leh fashion thar ber ber te kha kan buaipui ve lo a, a mawng a pawp loh chuan a tawk. Pheikhawk bun chuan brake a awlsam tih te kha kan enghelh ber kha a ni thin. Myntra leh online shopping chu mumangah pawh kan hmu ngai lo. Tunah zawng ALKATRA awm hma a lei  an rin thin kha, ALKATRA thlakna atana an hman lei pawh hian a pha tawh lo. MI Runway leh kawng tha, kawng zau hmu ve thin mah ila, kan kawng sira hnim to ro ri re bak kan hmu ta lo a nih hi.

Naupang ten Uniform mawi zet zetin an inthuam tawh a, tuihawk khuah leh mahni irawm chhuak hmanga infiam reng an ngaihtuah tawh lo. No zetin skul an kal a, zirtirtu leh nu leh pa, tution petu zirtirna bak an vawng peih tawh lo a, A luh lul fal deuh te phei chuan chu pawh chu an la vawng peih lo leh ta nghal. Naupang hrem hi a hlauhawm tawh em a ni. Kutthlak ngam khawpa thahnem ngai zirtirtu an awm tawh lo a, zirlai nungchang chik a, vei pawh an awm tawh lo ni hian ka hre thin. Mahni inchhung khurah animation leh cartoon an chen chilh a, Zirlaibu ni lo, bible milem, comics chhiar peih reng an vang ta pharh mai le. Nu leh pa ten lehkhabu tha leisak nachang an hre lo a, an lei chhun lah nu leh pa ten an tuipui loh avangin naupangte pawhin an tuipui thei lo. A misa chhe pekin an pe vel ta mai mai a nih hi.  A thei fate chuan Computer leh Mobile phone hmangin an nun an khurbingpui a ni ta.

Ka ngaihtuah let a, mawl taka kan nun lai leh khawvel thianghlimna a nih ang anga kan lo hmang thin kha vannei hle a, pawnto leh mizo khawtlang mawi hunlai, mi reng reng kan inngaihsak hunlaia ka lo seilian kha ka lawm a ni. Pathian thu leh fuihna kan dawn thin zozai kha ataka kan nu leh pa ten an nunpui a, an hman nghal avangin mizo nun kha kan hmufiah thiam nghal a. Tunah lem Pathian thu changkang leh ril tak tak zirtirna dawng mah sela, hmuh theiha rin tur nunpui an neih loh avangin naupangten kal ngaihna leh ngaihhlut tur an hre ta lo.


HNAM MUALPHONA HI KAN MIZIA VANG

$
0
0
ENGVANGIN NGE INDIA MITE CHAUH AN PIAN NAWN THIN

Vantirhkoh Gabriel-a chu Pathian hnenah a kal a, "Sawi duh ka nei. Hetah vanramah hian India mite an lokal ve a, harsatna tam tak an thlen nghal a ni".  Tuikeplunga siam Gate-ah te an uai a, ka tlangauna te a bo a, Thui loh kawr aiah sari te an ha a, sakawr tawlailir aiah Mercedes leh BMW car te an khalh a, anmahni chawimawina belval te chu man tlawm zawkin an hralh a, Samosa leh thingpui in paha kawng dalin, vanram kawtchhuah kawng te chu an dip dal reng a, mi thenkhat te chu thla pakhat chauh, khingbai tak vuahin an tei reng zel bawk a ni tiin.


Lalpa chuan, 'India mite chu india mi an ni tlat a. Vanram chu naupang zawng zawng tan a ni a. Harsatna tak tak I hre duh a nih chuan Setana be mai rawh' tiin a sawi a.



Setana chuan phone a lo chhang a, 'Hello? Hahthlakk, minute khat lo chelh lawk.' Setan chu lokirin phone a biak chhunzawm a, 'Le, ka lo let e. Eng nge ka tihsak theih ang che?'

Gabriel-a chuan, 'Eng harsatna nge khu tah khan in neih tih ka hre ve duh mai a nia'

Setan-a chuan, 'Min lo nghak leh lawk. Thil ka enfiah lawk a ngai thut a'tiin a sawi leh a.

Minute nga hnu velah chuan Setana chu lo letin, phone a biak chhunzawm leh nghal a, 'Ka hman e. Chuan eng nge I zawhna kha?'tiin a zawt nawn leh a. 

Gabriel-a chuan zawt nawn leh a, 'Eng harsatna nge khutah khan in neih tih ka hre duh  a'tiin.

Setan-a chuan, 'Mihring leh!! ka rin piah lam a ni. Lo nghak leh lawk' a ti a. Setana chu hemi tum hian minute 15 vel aia rei a kal bo leh a. A lo let hnu chuan, "Gabriel, Pawi ka ti lutuk. Tunah chuan eng mah kan sawidunin, kan in be hman hrih lo ang. Heng India mite hian hremhmun hi nuam deuha siam tumin meikang thelh nan te, Air condition lo vuah an tum a. Meikang sa tha tak hi an mahni nuam lo leh hrehawm taka awm tir tura buatsaih a ni si a. Technology lama an lo thiam tak atang hian Telephone leh Internet connection neih a, Vanram leh hremhmun thlunzawmin, Kei leh Pathian thlunzawm a, biak pawh an lo tum pek a nih chu. Thenkhat phei chuan thingpui, pakora, chana, samosa, zelebi, kuhva dawr te hawn tumin hma an lo la a, chu chu ka tihtawp a ngai a ni. AW LALPA, khawngaihtakin ka ngen a che. An pian nawn a, he lai an lo thlen velah a rang thei ang berin khawvelah hian thawnkir leh rawh.”

*Hei vang hian India mite chauh hi an lo piang nawn leh ta a ni.!!!*internet velah vai hoin an haw rap

ADELE'S SONG

$
0
0
MIN HMANGAIH CHHAN KHA I LA HRERENG EM?

Hmangaih di then chu tuarthiam a har thin a ni ang, khawvel thu leh hla tha tam tak hi thinlung luangliam leh tuiral atanga thu leh hla tha lo chhuak a ni si a. Sap hla zinga ka ngaihthlak tam pawl tak, Adele leh a hla chungchang ngaihtuah melh melh chungin nunhlui ka thlir a, chu chu chin /han a ni a. Lunglen hi thil nuam tak, hrehawmna atanga malsawmna chhiar dan a ni a, Khawhar ngaithei lo tan erawh thl hrehawm tak a ni ve ang chu. Chutia ka tukverh atanga thli thaw seng seng kara thing chawrno, phe hlep hlep ka thlir reng lai chuan  kum tak tak ral ta a, a chanchin min hrilh kha ka hre chhuak a, ka ngaihtuah let a. Khatih laia ka lo ngaihtuah tawk lo kha pawi ka ti hnuhnawh hle a ni.


Inthing harhin Adele leh Dan Wilson hlaphuah, amah Adele ngeiin a sak “Don’t you remember”.  Min lo hmangaih tawh chhan kha ila hrereng em? Vawi khat tal hrechhuak leh ta che tiin a zawt mawlh mawlh anih kha. Adele-in a bialpa hlui a phuah chhan a, a koh mawlh mawlhna ngei hla, vawi tam tak ka lo nagihthlak tawh  kha zaitir pahin ka ngaihtuah nawn leh ta a ni. A tantirah eng ang pawhin inhmangaih ila, a tawpna a fuh loh chuan hmangaihna hi a kim thei ngai lo asin. Hmangaihna hi tawngkam thiam avanga “Ka hmangaih che” tih ngawt chi a ni lo a, thinlung atanga chhuak a nih loh chuan a thamral hma em em a, mi fate rilru chhun tlangin, hliampui kan tawrhtir fo thin a ni.

He hla satu Adele Laurie Blue Adkins hi 5 May 1988 khan Tottenham, England ah mi hip theihna mak tak neiin a lo piang a,  Mahni pian leh murna chawisang chi a nih avang nge Tottenham FC pawh a tan thei hle. A aw timawi tur leh a aw mil turin hla a phuah nghal zel hi malsawmna thuah hnih a dawn chu a ni. Zaithiam leh hla ziah (phuah) awlsam tak a nihna hi a engkima zun a neih vang a ni ber awm e. Chawimawina hrang hrang dawngin hla avang hian  Guinness World Records-ah kawng tam takin ziah luh a ni tawh a. Khawvel film ngaihhlut leh duh strict tak James Bond-a film Skyfall hla te hian a nihna a tarlang chiang hle a. Hla ngaihnobei tam tak a lo phuah a, a sak lar zinga ka nun mil tak ngaihtuah chungin he hla hi ka ngaithla a. Ka suangtuah chho a.

Bialnu tih hming kan hriat atang a, Chhailai Di tih hi hla thu a ni a, tawngler hmanga chhas tihna a ni tih kan hriat hlim khan hmel duh neiin, kum tam chu kan inzui ve ta reng mai. Hlimni leh lawmni  a lo thlenin inhrilh kan chak a, lungngaihni a lo thlenin inhnemtawn kan mamawh thin tih chu kan inhria a, inthlakhlelhna leh inngaihsakna ngaihthah a nih a, a vui zawk dinhmun tur pawh kan ngaihtuah loh atang khan kan inkarah a hla tual tual a ni tih reng ka lo hrethiam si lo a. Lo  hria ila, heti mai chuan ka awm awm si lo a, a tuam dam hna thawk turin theih tawp ka chhuah mai tur hi a nia le! Mahse khuarel kan pumpelh theih mawlh si lo. Khuanu samsuih hi a awm ang tih ka ring a, Khuanu samsuih pawh hi a chhan hriat miah loh hian khuanu anchhia emaw tih tur zawkin a lo letling thei a nih hi.
Nunhlui leh hun hlui, a hrehawm lai ber ber te hi kan hriatreng thin te an ni a, nimahsela, mite hriat tlak loh sawichhuah kher hi a tulna ka hre lo fo thin a. Kan hriattir changa hriatthiamna mitmeng leh ngaihsakna hmel, khawngaihna mittui kan hmuh te hian min hnem fo thin a. Mahse a tul lo chin tarlan anih fo chuan hmuhsitna-ah letin, min timualphotu a ni thei tih kan hria a, A tul bak chin chu tarlan ka tum lem lo. Hei hi kan nunhlui kan sawi a, kan khaikhaw theih tawite chu a ni.

“ Hmangaihnaa hliamhnu kha hmangaihna hmingchhal vekin tuam dam a anih dawn loh chuan hmangaihna hi a awm thei dawn em ni? Hmangaih nei lo an awm lo a, hmangaih hrang hrang nei an awm a, thenkhat erawh hmangaihna hun khatah mihrang hrang an hmangaih kawp thei mai a ni.  Chuti ang hmangaihna awmzia pawh lepse a, chikzui a, ngaihtuah pawh kan ngaihtuah ngai loh avangin kan nun chu a tluang purh thin a. Hmangaihna vawrtawp chu inneih a, chhungkaw tana rinawm taka nun hman mai kha emaw kan lo ti thin a, mahse inhriatthiam tawnna chauh lo chuan hmangaihna hi a tifamkim thei si lo. Chu hmangaihna chu a famkimna turin a bul atanga a tawp thlengin a daih ta thin a ni.

Khatia hlim taka ka kalbosan che kha, damchhunga kalbosan tur a ni lo tih I hrereng a, beiseina hlimawm leh hmalam hun ngaihtuah vangin eizawnna ka mamawh a, chumi tur chuan lehkhazir kha a kawng awmchhun a ni tih hria-in duhthlanna kan siam a nih kha, I la hrereng ang. Mahse ka awm bo hlanin engtin nge nun I lo hman a, engtia awm turin nge min hnutchhiah tihreng ka hrethiam lo a nih kha. Siamtha turin ka lo kir a, siam that pawh phal miah lovin I relh ru zel thin tih reng ka lo hrethiam phak lo kha, min hmusit leh ngaihnep tizualtu mai a ni dawn si a.” tih hi a thawnthu mawl te chu a ni.

Ka ngaihtuah let a, khatih lai khan eng vanga min hmangaih nge I nih a? Min lo hmangaih chhan pawh sawi tur I nei lo a nih chuan dem tlak I ni a, a chhan hriat loha I ngawi ral mai a nih erawh chuan “I  nun kha a chhe zual sauh ang a, mak tihna I nei ve reng thin ang” tih ka ring a ni. Chutah zawng ka lo tuarchhuak dawn tawh si a. Ka thei lo a nih pawhin harsatna min siamtu a ni tawh lo ang a, nun tinuama nun hlutna leh nun uluk nachang min hriattur tu a lo ni dawn tawh zawk a ni.

When will I see you again?
You left with no goodbye, 
Not a single word was said
No final kiss to seal any seam
I had no idea of the state we were in.

            Thenna biahthu kamkhat pawh min hlan ngam lo khawpin min kalsan mah la, engtikah nge ka hmuh leh theih ang che tih ngaihtuah reng rengin hun ka hmang thin a. Min kalsan duh /alh a nih pawhin tha tak khan min thlah la, ka hriatthiamzia lantirna turin vawikhat tal fawpin ka nemnghehpui tak che hi a nia, mahse rilru nghet lo leh lepchiah, rilru sual ka put tlat thin avang te, ka mitt hip rem rum leh ka luburah hian engmah a awm thei tak tak lo tih ka hria a, ka dem lo che  ani.

I gave you the space so you could breathe,
I kept my distance so you would be free,
I hope that you find the missing piece
To bring you back to me.
           
Mahse chuti chung pawh chuan hmana min lo hmangaih ve tawh avang emaw hmangaih anga I inchhal ve tawh avang khan vawikhat tal chu min han hrechhuak ve dawn nia aw” tiin ka ngen ngawih ngawih che a nih hi. Engtik nge min ngaihtuah ve a, min hriatchhuah hnuhnung ber ni ang le? I rilu ngaihtuahna, rilru chak leh tha tak atang khan engtik atangin nge min lo nawh reh a, I thinlung ka lo luah zawh lo tak tiin ka ngaihtuah thin a. Eng nge ka tihsual a, ka daisual ni ang le tiin vawi tam ka ngaihtuah thin a, ka ngaihtuah nasat poh leh ka hre lo lutuk hi ka bang bo tual tual thin asin. Mahse vawi khat chauh tal chu mi han hrechhuak thin dawn nia.

Why don't you remember, 
The reason you loved me before,
Baby please remember you used to love me.
When will I see you again?

            Tunah chuan I thawk theih nan te, zalen taka I duhthusam I pawm theihna turin ka kiansan tawh che a, I thinlunga kim lo leh I lairil luahkhattu chu I hmuh ngei beiseiin ka awm fo thin a. A chang leh ka ngaihtuahna leh hmangaihna che hriatthiamtirtu a lo ni zawk ang a, Nangmaha kim lo thinlung ruak hnawhkhah I tumna chuan ka inpumpekna a hriattir ang che a, ka lama I lo let leh theihna chhan tur ni hian ka hre thin.  Min lo hmangaih tawhna te kha hrereng la, theihnghilh suh aw, vawi khat tal ngaihtuah chhuak leh la, lokir leh hram turin ka ngen che a ni. Engtikah nge ka hmuh le hang che a, chutah chuan eng thu nge ka sawi ang a, eng phatna nge ka zawn luih hram hram ang a, eng chhuan lam nge I hman ang tih hrechakin ka awm thin asin.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 DOWNLOAD
http://www.imesh.com/artistdir/artists/Adele/Adele+-+Don't+you+Remember

When will I see you again?
You left with no goodbye, 
not a single word was said
No final kiss to seal any seam
I had no idea of the state we were in.

I know I have a fickle heart 
and a bitterness
And a wandering eye, 
and a heaviness in my head

But don't you remember, 
don't you remember?
The reason you loved me before,
Baby please remember me once more.

When was the last time 
you thought of me?
Or have you completely erased me 
from your memories?
Cause I often think about 
where I went wrong,
The more I do, the less I know

But I know I have a fickle heart 
and a bitterness
And a wandering eye, 
and a heaviness in my head.

But don't you remember, 
don't you remember?
The reason you loved me before,
Baby please remember me once more.

I gave you the space so you could breathe,
I kept my distance so you would be free,
I hope that you find the missing piece
To bring you back to me.

Why don't you remember, 
don't you remember?
The reason you loved me before,
Baby please remember you used to love me.

When will I see you again?

Chan loh khanah

$
0
0

TLANGVAL KHA PATHLAWI A LO NI ZAWK A

Tomir thla Ni 14 zan, kum 2014-a Evangelical Cell rawngbawlna chungchang ngaihtuaha kan kalkhawm hnu-ah khan tihfel ngai leh chinfel ngai ching fel a, paih thawl ngai zawng zawng te, ek-in lama paih chhuak a, ka inbunruah lai chuan kan thusawi hrang hrang te thlir kirin ka indawm kun a, sek phiar fan fan chungin ka ngaihtuah let a. Mihring tupawhin inbunruahna leh a thil ngaihtuah te a rinngam leh rin zawng hnena hrilh hi a mamawh a ni tih hi chu a lo va dik tak em! Harsatna emaw lawmna emaw kan tawh chang te hian hrilh tur zawngin kan phi ruai thin a nih hi. Hrilh chawp ngai lo a, min lawmpui leh min tawrhpuitu te chu kan rilru hian a pawh em em thin a ni.


Ka zan mut dawn chuan Pathian fakna hla sa a, Amah chawimawi thin, ka thian te CR Laldingliani leh C.Vanlalawmawii te chuan Conference call hmangin ka phone-ah chuan min lo bia a. Thinlung inpawh tak, sawi inchuh deuh roh, inngaichang tawn si chuan darkar tam kan inbia a. Nunhlui, Naupan lai leh Nula Tlangval inngaihzawnna lam te sawiin kan phul hlut a, ava nuam tak em! Ka mamawh ang hi an ni pawhin an lo mamawh ve reng chu niin, ka thawl a, ka zang hawk ang hian an awm ve thovin ka ring ngawt a. An awmdan atang hian a hriat theih ruak si a.


Ngaihngam leh thlamuang ru taka ka mut dawn lai chuan YMA Secretary hian min lo phone, "Pu Arema te inah  I kalkhawm lawk ang u" tiin. Zanreia heti ang phone dawn hi a lawmawm lam ani vak ngai lo a. YMA hruaitu chin chuan Phone off loh tur, Silent/Vibrate-ah zanah chuan dah loh tur tih hi kan thupui thin kha a ni a. YMA hruaitu ni chiah tawh lo mah ila, ka la vawng nung reng a. YMA hruaitu kohkhawm zingah ka lo tel ve a nih chu. Heti ang huna phone dawn a nih hian engati nge? Engvang nge tih zawhna zawh chut chut hi a atthlak thin avangin rang taka insiama kal nghal mai hi kan chindan a ni a, a hmunah kan inhrilhfiah chawp mai thin a ni.  


Ka kal kawngah chuan "Vawiin zing tak a, Ka thianpa Joseph-a Bike bo chungchanga YMA Secretary ka phone avanga min lo phone let a ni ang em tih reng ka ngaihtuah thiam lo". Lunglei Police Station-ah FIR theh luh a ni a, a bawhzui chu Police lam chan a ni tawh asin le. Hun lo taka inkaihthawh hian hriatreng hi a awl em thin a!! Fiamthu leh phawk a chhuah changa 'khawi hmun emaw kan inpantir thin kha chu a ni lo ang chu maw' tiin ka ngaihtuah a.  'Tho la, kal mai teh' tih bak ngaihtuah lo chuan ka thleng thla a.(Joseph-a hian mi huatthu a sawi lo ang, A nau Sate EL Raju hi an tlanchakin, a bike-ah zit pur pur thin an hua a nih loh chuan Vawi thum lai a bike an sawi sa lo ang a, Kar khat chhungin Perek vawi 10 chuang a chil miah lo ang!!)


Hei hi a thawnthu chu a ni, Khatia Bike leh Two Wheeler suasam a lo lar tak atang khan YMA hruaitu ten ngaihven reng chungin khawtlang a lo muan zawk theih nan beng kan chhi thin a. Kan khua atanga KM 2 vela hla Thlanmualah chuan Zan Dar 12 velah mikhual phone khawih, thlamuang leh hlau hauh lova lo awm ta reng chu, ramkal haw tlai, silai keng chuan rinhlelh thil thu-ah thu a lo zawt a. A fakawm hle a ni. Ramkal satliah ngawt laka inpuan chu chu tlangval chuan a lo hreh ve deuh nge? Chhuan lam fahrah leh dawt chiang tak a lo sawi ve bawk si avangin khawchhungah a lo hruai thleng a. Silai hmanga tin chungin a lo chhawm haw nge? A lo hnuk haw tih pawh hre lo chuan a remchan dan angin thu kan zawt a, Vawikhat dawt sawi chuan dawt dang a lo hring zel a ni chek ang chu.  Chu tlangval chu a tal awk ti tih ta a. Thudik a sawi reng pawh chu kan awih thei lo, kan ringhlel teh ngawt thin a.


A remhre zawk deuh ten chu Tlangval phone ken chu chhuhsakin, Call register, SMS inbox nen lama an bihchian hnu chuan thil awmdan chu a lang ruak ruak a. Chutih lai chuan hotute thu ngaichang lem lo a, Police Outpost lo bia an awm bawk nen. Police lam pawh an ngaihtha chuang lo a. Out Post-a hruai thleng nghal turin min ngen mah sela, YMA hmalakna chin tur a theih anga bawhzui phawt chu kan tum ta a. Chu tlangvala chu Pathlawi lek lo niin, a tihfuh phei chuan kan khaw makpa tur a lo ni reng mai thei bawk. A finfiahna awlsam bera kan ngaih;  a nupui ruk tawh, kan khua thleng thlenga a lo kal chhan chu hmuh phawt tumin kan pan a. (Police hmalakna tur ni awm tak, hriatchian mang loha kan lo thutak khukpui pawh hi a Dan leh hrai ang zawnga lak chi pawh a ni lo. La dawn pawh nise Kumtling lo nupui pasal neih chu Dan phal loh ve tho a ni si a) Nula, khaih! Nuthlawi in lam; a la ni ta lo, a puzawn tur te (chu pawh ala ni chiang lo) pan chuan kan kal ta a! 


A rilru-a awm te ngaihngam tak leh a nihdan dik tak kha min hrilh ta se YMA inpunkhawm a angai lo ang a, khawngaih thla a la em em ang tih a rin theih a. Mahse, rilru-a awm pehhel a tum tlat avangin a chiri zo ta a nih hi. Vuak hrep emaw ramhuai emaw thlanmual emaw hlauhna leh tihna nei miah lo, a tul dan anga a hmangaih hmuh hram tuma KM tam tak lokal chuan A ngaihzawng, a nupui hual, a palai tirhna te in kan thlen dawn chuan a hlau ve dui mai nia! Hlauhzawng leh zah zawng hi a lo inang lo thin hle mai.  . Inchhung kan lut a, Nu ber ngenna leh thusawi, a tawngtai thlap avang te chuan a awm a nuam ve ta deuh a. Tha taka inthlahin, a tuk zing lama Out Post lama in report ve hrim hrim tur chuan kan inmangtha ta a. A Mualpho thlakin, muttui a har dawn hle mai" zawi sapa a sawi chuan ka ngaihtuah a ti thui hle. Ka mu thei lo, Film en peih si lo chuan tihian ka ziak ta mai mai a, nangin I lo chhiar the duah a nih hi.



The very very most important

$
0
0
HMANGAIHNA

“Hmangaihna famkim a lang thin,
Engkim huama tuarna hmunah chuanin”

Thalai inkhawma ka thianpa, VL Rema Tlau Sermon ka ngaihthlak hnua, Lumenna lama kan zai chhung zawngin hmangaihna thu hi a lo lang a, Pathian hmangaihna leh Mihring hmangaihna hi ka ngaihtuah tawp hlei thei lo. A sawi dan ang chiah pawh a ni lo a, a lo ang deuh a ni ta a nih leh min hneh (influence) ah ka ngai mai ang. Ziaka dah that hi tha in ka hria a, ziakin ka dah ta a ni. 

Sermon hi Mizo Kristian te zingah hian eng ruaiah a thawk tawh lo em ni chu awka ti thin a. Sermon ni lo, mi bengrawnga khung theihna tura hmuhtir hi a pawimawhzia hre ve phak tan chuan dah that piah lama, hmuhtir tum chhin teh ang. Sermon hi Ni tin zan tin, TV leh Radio, Internet leh chanchinbu hrang hrangah tha tak tak a tam em em a. Video hiala ngaihthlak tur te, lehlin tam tak hmuh tur a awm a. Zawm vek thei ila chuan Zoram damna tur leh, Mimal chhungkua ten kan chhawr khawp ang le. Mahse Mihring kan nih miau avangin a hunah te a hun lovah te sawi zel tur kan nih vang ni maw, kan la thlahthlam lo chu a nih hi. Kan ngaihthlak zaa sawm chauh hi kan hrethei a nih a, kan hmuh ngei zaa sawm riat hi kan hre thei an tih chuan engatinge hmuh theih tura kan sermon etc hi kan buatsaih thin loh le?

Hmangaihna chu inpumpekna-ah a langfiah thin a. Bat neih vang emaw tih tur a nih vang emaw lam ni lovin, kan chhungrila turtu awm thin avang hian mahni inseng rala lanchhuahtir hi kan chak thin a ni. Thu ni lo, sawi tam leh thilpek tam lamah a chiang ngai lo a, thinlung atanga chhuak ngaihsakna leh ngaihvenna kawngah hian a lang fiah fo thin a, chu chuan inpumpekna a hril zawk a ni. Hmelma leh itsik a nei thei lo a, mahni neih leh thinlung insen ral vek a ngai a. Mahni inbunruak a, pek zawh vek a ngai thin. Pek zawh mai hi a tawk lo a, hlim tak leh vuina tur awm lo khawpa hlim a ngai thung. Thinlung Inbun ruah vek hnu-a par chhuak mai thin a ni. Amaherawh chu, pek tam lamah a innghat lo a, pek ban, pek chuangah teh zawk tur a nih ber chu. Reserve chin neia pek ai chuan neih zawng zawng pek hi hmangaihna vawrtawp chu a ni.

Mihring lama hmangaihtu thinlung bun ruak a, a bang awm miah lo a, mite hnena lanchhuah leh pek theih hian a chiang em em thin.. Hmangaihna hi a hmangaihtu thinlung lam ai chuan a hmangaih-a thinlungah a langfiah a, zep rual lohvin hriatthiamna a piang nghal mai thin a ni. Hmangaihtu thinlung aia a hmangaiha hnena a lanfiahna hian kori a tu nasa em em a. Miin eng emaw avanga ka hmangaih tih tawngka a sen teuh a, chetzia leh nihphunga lantirna a awm si loh chuan a rinhlelhawm thin a ni. A hmangaih thinlunga chiang emaw hmangaihtu thinlunga chiang pawh nise thil tih leh chetzia a lantir a nih loh chuan a fiah ngawt thei lo thung a. Hmangaihna chu thiltih leh chetzia, thinlunga hriat theih tura lantir hian a kim thin a ni. 

Mi zawng zawng neih ni mah se, a hun leh hmun, hunbi chauh neia hmangaihna a awm thei lo a. Engtik hunah pawh, englai pawhin, khawi hmunah pawh hmangaihna chu a dai ngai lo a. Chuti anga a awm reng theihna tur chuan hmangaihna lantir a ngai thin a. Chu chu lantir a nih chuan a famkim ngai lo ang. Dan leh thupek, khuahkhirhna emaw tihduhdahna karah pawh hmangaihna chu a awm reng a, kal tlang theih loh leh hneh theih loh engmah a awm lo. Eng anga Castle, Convent leh thinlung sak pawh chhuchhia-in hmangaihna chuan a ngam a, a hneh thin. Hmangaihna-a hneh tawh chuan engkim an huam a, tuarna leh hrehawmna lo thleng tur pawh huamin an lantir thin a ni. Khap beh theih a ni lo a, engkima lang chhuak tur leh parchhuak turin a inhuam thin. Tihdan phung a nei lo a, mawi leh mawi lo a thliar theih lo a, hmangaihtu thinlunga a landan ang leh a thawh dan anga lanchhuahtir mai chi a ni.

Hmangaihna chu mihringah a ni emaw Pathianah a ni emaw a ngai reng a, Pathian hmangaihna-ah chuan huatna leh tihtauhna, vuina a awm ve ngai lo a. Pathian hi vui duh nise, kan ngaithla ngam dawn em ni? Hmangaihtu rilru chuan Vuina a hliah khuhin a thup mawi thin a.  Hmangaihtu thinlung chuan phut let erawh a nei thin a, a tawpna hmunah leh a hmangaiha ang chhungah chuan thinlung lawmna a lo thleng thin.

“Hrehawm tinreng tuar tawh lovin,
Nuam zawng zawng an nei vek ang”

From My Windows

$
0
0

GLOBAL VILLAGE LEH SERKAWNA SAVA BU : DAH MAIA

Manmohan Singh te ho LPG tuipui phak vek mah suh ila, kei zopa hriatdanah chuan LPG alh thei chi hi avang a ni tih erawh chiang takin ka hria a, chung chu kan tunlai khawvel a ni miau si a. Chuti ang dinhmun hre vi viai thei tura ngaihtuahna ka sen lai chuan mihring finthuruk hi khawvel leh mihring finna hian a ngaihtuah chhuak thiam si lo. Kan ram hi a chhunglam leh lang theiah a tlu chhia tih ngaihtuahna seng ngai miah lo kan va tam em!!
Photo : Tea Kop Kawlni

Keini ang sikul chhe chhuak tan chuan khawvel changkanna leh hmasawnna, thil ropui tak tak siam chawp te, lirthei leh lir thei lo man tam tak tak te hlutna hi kan chhut thiam si lo a. A man pawisa pek dawna a hlutna the dawnin a tam lam leh a zatah hrethiam mah ila, a thawhchhuah leh a khawl khawma hlutna-ah hian kan hrethsiam ve tak tak si lo.


Lehkhabu leh TV, Internet atanga thil changkang leh ropui tak tak kan hmuhte hi mak tihna-in kan thlir thin a. Mite hmuhchhuah leh an thil neih hi awt reng rengin kan thlir thin. Kan neih ve tur a ni tih erawh kan hrelawkin, kan hmuthiam lo a, kan kawtkai a lo thlen hian kan lawmzual bik a, kan hlim zual bik thin a ni. Chuti ang ngaihtuaha ka thut reng lai chuan, ka chair chu tuaivirin tukverh lam chu ka thlir a. He thu hi a lo lang zawk a, ka lung hi a leng ruai ruai mai a ni.

Tuna ka awmna hmun hi Serkawn damdawiin a ni a, motor tlan leh bengchhengin a tibuai lova, mipui vei vakin a chim buai hek lo. Pawn lam tukverhah ka han dakchhuak a, Pangpar, thingkung emaw ni zawk atang chuan Sava a lo thlawk chhuak a, tukin zing ka thlen velah ka chibai loh vanga thinrim a ni ang tih ngaihtuah chungin ka faifuk khum nghal a. Eng vanga helai hmun khera nau neih lo tum nge a nih ang le, hmun dang leh hmun him thingzar tha zawk a tam dawn teh lul nen? Doctor an mamawh ve lo a, Nurse an ngai hek lo. MR Bill an ngai lo a, Dawt sawi an ngai ve lo tihna a nih chu. Natna hlauhawm an hlau ve lo a, natna hlauhawm HIV/AIDS, Hepatitis B, C leh a venna an lungkham miah lo nia!! Nau nei turin ka hnena HIV/AIDS test an ngai lo a, min lo pan a ni hek lo, a mihringa- te hi min lo bel ve mai zawk a lo ni.

Pathian siam sa-ah an lungawi mai a ni. an fate lo thanglian tur enkawl turin an khawl khawm em um lo a, a tlachawpin an khawsa naw naw a, an lungngaih thu kan hre na hek lo. Siamtu pathian chuan a chawm a, a enkawlpui mai thin a ni. A siamtu chuan chi tam tak thlaha lo pung turin mal a sawm ve lo a. An damchhunga chithlah an tum a, family planning reng an ngaih tuah lo. An damkhawchhuahna leh an chi a mang lohna tura chithlah tam taka inseam hi an tum mai a ni. . Kan thlazar hnuaia nau neih hi a chak ve a nih ringa humhalh tum tlat kan ni a. Camera leh silai, lungvawm thlenga humhalh tlat hi kan tum a ni. 

An ni chuan ramngaw humhalh tul ti hle mah se tha an thawh lo a, mahse Serkawn mipui humhalh sa hi an lo tawm mai a ni. Lawmthu sawi ve kher mah suh se, an ngampatna leh tlangnelna hi an lawmthu sawina a ni tih kan pawm thiam a sin. Thal khawrum laia tui an mamawhin luikawr kang ve ngai lo chu an ring mai a ni. Khawvel zauzawk leh Mizoram hmun thenkhata an chin angin Sava no neihna tur bik a in siamsak a, siamchawpa nau neih a la ngai lo a, natural birth dik tak kha an ring mai a ni. Hmun reh hmun awlah tui chhawp sak an la ngai lo a. Pathian siamsa an ramngaw an humhalh that avanga luikawra tuihna kang ve lo chu an la duhtawk em em a, an duhthusam pawh a ni.

Ka ngaihtuah chhunzawm a, Global Village hrilhfiah tur hian engmah thiam ka nei lo a, mahse ka thlirna mit atang chuan he hmunah hian Pathian siamsa humhalh thatna hmun, thllifim leh ramngaw, luikawr luang ri ten min hualvel lai hian, ka thutna kawihvir a, dawhkan vei lama khawvel lehlama mite chezia leh an phu suau suau ka hmuh hian a hrihfiah chiang ber a. Hei tunah pawh ramngaw leh luikawr hualvel kara Sava hram ri hria-in thingtlang takah, thingtlang rilru pu chungin hmun hrang hranga thiante tan ka han type lawk a nih hi. Lunch break a hun chiah a, hnathawh tur ka neih loh chuan ka hman hunah ka edit leh ang.

ONLY THE LAST LINE

$
0
0
HERO TO ZERO
Mi ngaihsanawm leh mi chhuanawm, mi dangte tana hlutna nasa tak nei te hi anmahni insengso leh inchhiral hmasa-in hun an hmang thin a. An thiamna leh theihna, an finna zawng zawng hi inpumpeknaa a khah thin avangin mi ngaihsanawm an lo ni thei thin. Mite aia chungchuanna leh dinhmun sang luahtu an nih thin avangin HERO chu ngaihsan an ni thin  a ni.


Lemchan leh thawnthu-ah chuan mi tha, mi tana malsawmna ni thin emaw enbik an ni thin a. Kan hringnuna kan HERO chuan kan nunah nghawng leh sawhkhawk tha tak neiin an awm thin a ni. Kohhran thil leh Pawl, Eizawnna kawngah pawh inpekna thuk tak neiin hun an hmang a, an entawntlakna chuan zahawmah leh ngaihsanawmah a siam thin a ni. Politics kalkawngah pawh chute ang tho, kan khawtlang hrang hrangah pawh mi chungchuang leh malsawmna thlentu an ni fo thin a.

 Hun harsa leh khirh tak paltlanga hlawhtlinna chang an ni fo thin. Thenkhatte erawh chu an pian leh murna-in a zir em avanga HERO ni thei sa an awm a, Thenkhat erawh chuan HERO ni turin theihpalingkawh an chhuah bawk a, Pathian malsawmna  thuahhnih change HERO lo ni ta sawi tur pawh an awm bawk. An thil tih leh an zeizia, an nunphung avanga HERO ni thei an ni a, mite ngaihsan an nih chhan pawh an hnathawh rah vang a ni fo thin.

Tunlai hunah hian HERO hrang hrang kan nei a, chungte chu tlanpahin enchiang thuak thuak ila,

 Eizawnna avanga HERO :               Khawvel finna leh thiamna hian damchhung khawsak ngaihtuahna a ti buai nasa hle a. Nung khawchhuak tura bei mi tam takin Finna leh thiamna hmangin hun, tha leh zung, sum leh pai tam tak sengin an bei a, an zir a, an hlawhchhuak thin a. Dik leh taima taka an thawhrimna chuan hlawhtlinna a pe thin. Chuti ang an beihna kawnga malsawmna changa hlawhtling te chu kan HERO an ni fo thin.

Ramchhan vanga HERO : Hnam tin hian an ram an hmangaih a, an khawtlang an humhim thin. An theihna leh thiamna te an chenpui te tan an hmang zo thin, Khawtlang chhe tawh leh hnam boral tur tungding leh tur hian thi leh thau pawlhin nasa takin anthawk thin a. Tharum hmang te, nawrhna leh mipui zirtirna kawngah nasa takin an thawk thin a ni.

3.       Nun chhanna kawngah hnathawk nasal eh insengso hi an HERO bik hliah hliah thin a. Mi dangte tan malsawmna niin, an hun tam zawk an seng thin a ni. Heng mite hian ui leh hlauh vak an nei ngai lo a. Mi dangte tana nun hlan leh pek pawh an ui ngai lo a. An hlima ber a ni thin a. Nunawhawm tak chu an va ni em!!

HERO te hian chetsualna an nei ve fo a, duhamna, nuamtawl leh hmuhlawk theih loh, lo thleng thut avangin. An thawhrah leh an sual man hmu an awm a, emaw an vanduaina vanga lo thleng thin, mihring an nih ve avanga mihring nihphung chu an pumpelh thei bik lo a ni.
Chuti ang zingah chuan Eizawnna kawnga HERO  hlawhtling leh ngaihsanawm tak tak te pawhin Duhamna, inthlahdahna, khuarel chhiatna an hmachhawn zo lo thin bawk. Company leh sumdawnna tluchhe thut emaw Thiam thil infiamna leh hnathawhna-ah chetsualna a thlen hian an pumpelh thei bik lo a, Duhamna sual an do hneh loh changing mualphona tam tak, mite hmuhsit leh theih hial khawp an tawk thei bawk. Chung mite chu HERO  atangin an inthehdere zo vek thin a, engmah lo ZERO an lo ni thin bawk a ni.

Ram hmangaihna avang te, thahnemngaihna leh tharum thawhna hluar avang te, duhamna leh lar thut duhna avangte hian mi hming tha leh mi lar, ram hmangaihtu te hi ngaihsanawm loh, mite hmuhsit leh dem hial hlawh phah khawpin an awm thei bawk.

Mihring neih hlu ber chu, a rosum zinga tha ber, chatuan daih thei tura duan chu a nunna hi a ni a, midangte tana nun hlantu, mihuaisen pawh hian chetchhiatna emaw tihsual palh emaw an nei ve thei a. Chung zingah a pakhat ka tarlan lawk duh chu, Nun chhan nana thisen pe, mahse thisen thianghlim lo hmuhchhuah hi a ni. Hepatitis B, C, HIV leh natna tha lo hmuhchhuah an nih hi enkawl an mamawhna hriat awlsamna a ni a, enkawl vat theih a nih lain. A thawkthu emaw a hretu emaw ten a hun lova an lo tihhmingchhiat hian a na hma em em a, An nun kha ZERO ah a chhuak thei a ni. Kan chhuah mualpho thei tihna a nih chu.



Ka pa tan Ka nu'n

$
0
0
EVERY DAY IS MY MOTHER'S DAY
Model : Ka nu, Camera : Galaxy GT-S7562, @Ka pa thlan

Kan thlanmuala vung thar chhuah hi thil thlakhlelawm a ni lo a. Khawiah mah a chakawm ngai lo ang. Mahse vung thar kan la chhuah ve ang a, Chu hunah chuan engtin nge min hriatreng dan ni ang a, kum tam tak ralhnu-ah pawh tu nge min hrereng ang le?


Chutia bung hlim hnuaia ka thut reng lai chuan ka en reng a. Kum tam tak kal ta a, a hmangaih boral ta thlan a tlawh ni chuan a hnim ruih zel a. Hun rei tak buaipuiin Hrehawmna nasa tak tawng thin mahse harsat thlenna, ngaithlatu leh ngaihsaktu a neih lai chuan chan tawkah a lungawi thin a. Rilru hmun khat pu-a 'Ih maw.' tih hrilh tur nei lo, tu leh fate tana inhmang zo chuan harsatna a tawh chang hian a van ruai ruai thin a, chu hrehawmna nasa tak paltlang chu a lunglenna ber niin, a lunglenna kaih thawh hi nuam a ti thin. 

Khawvel buaina te hi thlanah a tawp dawn a ni tih hrereng chungin thlan kal hi nuam a ti a. Beisei leh chuan tur awm lo, nunhlui thlirkira inngaihtuah hi an chen dun theih hun a ni tih hria ni awm takin chu thlan chu a tlawh fo thin tih a hriat a. Hlim hmel a pu lova, a lungngai hmel hek lo. Mahse a awmdanah hmanlai ngaihtuahin a rilru a kawm melh melh a ni tih chu a hriatthiam theih hle a. Tu emaw thlarau ngaichang ang mai hian thlan chungzawl chu a tifai keuh keuh a. Buaina leh thawm bengchheng ngai thei hmel a put loh avangin ka thlir reng a.

Thlan tihfai zawha, hnim hnah tla; lei thaa chang mai tur aia lei tha zawk leilung chunga thut a, ei leh in paha suangtuahna kawm mai mai hi nuam a ti a. Tihbuai chi a ni hek lo. Thlifim thaw heuh heuh dawng paha chu tlang dung thlir te chu a thlir ning thei ngai lo. Haw tum lo leka hun hman chu tum tawh ngai lo mah se hun thawl a mamawh tih hria-in ka nghak reng a. Ka pa thlana a identity baka thu tawi te-kan intiamkamna kan ziah ngam "Kan hrereng ang che" tih hi thil tih dik awlsam tak a la ni reng a ni. 

Ka pa hian ka nu ang, zo nu mawl mang a thlang hi a inchhir eih pawh ka ring lo a, chuti ang bawk chuan a fate hi kan inchhir lo a ni. Mahse, an rilru natna leh lawmna kan thlen zawh loh avang hian an inchhir ta fo ve hian ka ring a, chung zawng zawng chu an mi hmangaihna hian a tuam dam leh vek ang tih erawh ka ring. Ka nu ang hi mi tam tak an nung a, fa pawh an nei e. Mahse ka nu anga hlu hi ka tan chuan an awm thei tawh lo ang tih ka ring nghet bur a ni.

Darkar dawn a liam hnu chuan he thlalak hi ka phone-a Pics Art atangin ka edit zo a, A caption sei tak hi NOTE Memo ah ziak zovin, "Ka nu, haw tawh ang aw" tiin ka sawm ta a. Ngawi renga insiamin min lo zui leh ang a. Inthlen hma chuan suangtuahna ngaihtuah chungin kan in be leh miah lo ang tih ka sawi ngam sak. 17/5/2014 @4.30 pm

SOCIAL NOTWORKING

$
0
0
SOCIAL NOTWORKING

Adama nun khawharna tur ngai ngam lova, a kawppui Evi pek a nih khan hlimna tluantling a awm dawn emaw tih laiin, Boralna thlentu mai a lo ni a. Mahni chauha awm phal lova chi tam tak thlah tura malsawmna vurtu Pathian hian awm ho leh chen ho hlutzia a hria a ni ang, heti ang tura min siam ka ti thin.

Sociologist ten kan chen ho dan hi maimawm ril anga inlaichinna nei vek (Web of relations) angin an sawi thin a. Mahnia khawsa thei pakhat mah kan awm lo a nih chu. Comics leh Filma kan thlir thin, Spiderman tak ngial pawh mahnia khawsa ngai lo a nih ang hian Mihringte hi Spiderman kan lo ni vek a ni. Inlaichinna leh inngainatna ril hmanga zam chhuah vek leh inthlunzawmna thuk tak kan neih avangin mimala khawsa thei tumah kana wm lo. Inlaichin leh inngaihsakna hian ngaihsak nih ve duhna a hrin chhuah avangin inngaihsak lamah kan ram tang nasa ta em em a. Chhungkaw ngaihsakna hun awm lo leka thangthat lak tum lah bo lo.


Mizo hnam hi inngaihsak leh inlaichinna ngah tak, hnamzia leh nunphungah inpawh tak kan nih avangin thinlung inhawng tak, inhrethiam taka cheng kan ni a. Open Society  anih anga inpawh a, innel a, inzawng chhuak thin kan ni. Fiamthu leh thu tak thliar hrang hlei thei lo khawpin kan rilru a zau a, hriat loh lamah mi rilru hliam chang pawh kan nei fo thin awm e. Hnamdang mit hmuha kan lan mawi lohna leh zuamawma kan awm chhan te pawh a ni fo thin. Hnam rilru zau tak, inpawh leh innel em em thin hi hman atanga loneih kan chin vang pawh kha a ni ang. Tunah eizawnna leh nitin khawsak danglam ta hian mizo nunphung a sawi danglam nasa tawh hle a. Kan rilru erawh ala thuhmun tho avangin khawhar rukna leh thian kawm thlakhlelhna a la reh mai si lo a. Khawharna leh mal riauva inhriatna chuan min nghawng chho mek a ni. Harsatna tawhin Pathian aia internet lama tanpuina dil kan pung thur thur a, tanpuitu tur reng a awm si lo. Hmaichhana tanpuina zawn hi a sawt zawk tihreng hre lovin thurawn tluantling lo hmanga tanpuina chuan a ti beidawng ting mai a ni.

Mizo rilrem zawng taka Social networking hi lo piang a ni tehreng emaw ni? Social Networking zingah Facebook, Orkut, Wechat, Whatsapp, Telegram etc etc hi kan hmang nasa em em a. Inzir zelna tura tangkai tak anih angin chuti ang tura hmang erawh kan awm mang lo ang. A pui a pang, a nawlpuiin chin tawk nei lo lekin kan bawh ta hum hum mai a. Hei hian thatna leh that lohna tam tak a nei a. Mi dang ngaihsak hlawh duh vangin kan hmang nasa a, chu chuan mi dang ngaihsak zelna aiin mahni indah pawimawhna chuan bu a khuar nasa tual tual a. Mi dang hip duh leh ngaihsak duh vanga uchuak tak taka wm ing euh kan tam ta hle. Thu hnu leh tur dawn miah lo a  hmang, an khawsak phung reng emaw tih tur khawpa hnaisai lo kan tam ta.

Kum 2013 khan Vserv.mobi chuan Survey an nei a, chutah chuan India ram hi Social Media hmanrua (apps) hrang hrang hmang nasa ber niin, hun an seng nasa hle tih an tarlang a. Tunlai khawvelah chuan Internet hmanga hmangaihna zawn tum hi tih loh a tha ber a (No Nos in the world of romance) niin an hria a.  Milem, thlalak leh nihna hi finfiah a har thin avangin a him lo hle bawk. Social Media hmanga thian leh ngaihsaktu zawn hian kori a tu lo hle a, Hmangaihna hming chhala inphiarrukna leh inlemna a tam em avangin buaina a punlun phah a ni an ti. Heti ang mite hian internet hmanga an thu thawn leh inlemna hi a tam a, chhiar lo turin an chhiar palha chhiat vek theihna tam tak a awm awm e. Inrinngam lohna a pian awlsam avangin rilru piangsual an tam phah a. Nupa inthenna leh innghirnghona tam tak a chhuak ta fo mai. Thenkhat lahin intihhmingchhiat leh intihhmingthat tumna hmanruaa hman phet an lo tum vei nen.!

Nihna lem leh inthup mawi tum reng rengin thian kan kawm a, chu chuan mi rilru hneh tumin nasa takin tan kan la a, a dik a dawk thlu lo a, dawt var leh nihna lem hman reng kan pawi sa si lo. Mi hip tuma nasa taka kan beih avangin hun a heh a, pawisa leh thilpek nen lam a hek ta a nih hi. Thu tak leh finna lama min hruai aiin fiamthu leh hllim hlawp lam kan uar ta hle a. Thian inkawmna anih ang tak hian kan inkawm dan atang hian a rin hriat theih ruak  ruak a, fiamthu thiam pung si lo hian miho an puang tual tual a. Finna bupui internet khawvelah awmin, mamawh leh duh inhrilh a, inkawhhmuh tawnin kan awm a, nimahsela, chhiar tam lama tan lak awm eih lovin, a hlim hlawp, hmuhnawm leh ngaihnawm lamah kalin kan rilru a heng zo ta!!

Hmai chhana han inlem vel a, mi rilru hriat miah loh kawm tum ai chuan Internet hmanga lo inhmelhriat hmasak a, inkawm hi chu a awlsam zawk a ni ang e. Mahni kawtkai atanga nula han lem vel chu a awl a ni ngei ang; Patling leh Nutling pawh an bang bik chuang lo a, a zeizia man pawl an ni chho ta zel zawk a nih hi. Pathian thu leh lehkhabu, chanchin thar chhiar lamah nasa takin kan tlakhniam phah a, chipchiar taka hriat tum lah awm hek suh. Thenawm rawntlak loh tak kha Internet khawvelah chuan pa rawn zin pawl tak a ni thei tlat nia! Google hmanga finna chhar chhuak a, facebook lama mi thiam leh philosopher thawka thaw ta sawi tur kan tam awm e.

Mi tam takin an chhawr tangkai a, sumdawnna leh eizawnna huang zauh nana an hman lai hian, mi thenkhat chuan kan chhiat phah thung si. A thatna leh tangkaina lam sawi tur tam tak a awm a, nimahsela, chu lam chu kan sawi hrih lo mai a ni e. Hnathawh hun a tibuaiin, hnathawh hun chhunga ti tlem em em a. Social Networking atana hun kan sen a tam zawk a nih hi. Hunawl hman thatna atan tha lo taka hmang kan lo tam vei nen. Hunbi chhiar a tibuaiin a tikhaihlak a, hriselna thlengin a nghawng ta a ni. Thuruk a awm thei lo a, mi zawng zawng hi tlangau kan lo nih phah ta zawk si.

Social Networking hrang hrang (apps)ah hian chhawr tur leh tangkaina tam zawk a awm a, a hmangtu a zirin thil tha tak a ni thei bawk. Engpawh nisela, a hmangtu a zir leh a hman chhan azirin a thatna leh that lohna sawi tur tam tak a awm thei bawk. Mizo ten kan hman dan ngaihtuah hi chuan, kan hman nasat em avangin kan hman chhan angin kan hmang lo ti ila a dik awm e. Thian inkawm nana hmang chuan hmelma a siam fo a, Inzirna atana hmang chuan inzir lovin a heheu tam zawk a, kawppui zawnna atana hmang chuan kawppui a siam teuh a, a chan a tam zawk fo thin a ni. Hnathawh hunbi a tihbuai fo avang leh hunawl hmingchhala hmana kan tam avangin hnathawh hun a sukuk ta a nih hi. Kan bula mite ngaihsak aiin internet thiante ngaihsak zawk kan tam ta ve ang! Chuvangin heng Social Networking te hi kan hman dan tlangpui ngaihtuah chuan Social Notworking ni zawk mah awm a ni. Hnathawk lo a, vei bera neih kan tam em avang hian.


Viewing all 321 articles
Browse latest View live