Quantcast
Channel: Putchhuak
Viewing all 321 articles
Browse latest View live

Sermon /Malsawmna thuruk 3

$
0
0
MALSAWMNA THURUK PATHUM TE

Mihring siam ṭhat nan khaw dur a ngai a, chu khawdur chu thihna emaw lungngaihna emaw inchhirna emaw adang vang pawh a ni thei. Hriatfiah thiamna neih loh erawh chuan mihring takin kan tuar thlawn mai a ni. Lal Isua nena hriatfiah a, hriatthiam theih a ni. Kawng awlsam ber a ni bawk.

Pathian Chatuan thil ruahman hi hriatfiah thiam a har a, hriatfiah zawh sen rual pawh a ni lo. Miin ama phak tawka Pathian a rin a, chu rinna chu nghet taka a vawn tlat chuan tih nghin rual a ni lo. Pathian rinna leh a thlarau nun lam thu chu intehsak theih a ni lo a. A lan chhuah danah hian a fiah zawk fo ṭhin. Mihring mihrinna, a thiamna leh theihna hmanga chhut chhuah theih a ni lo a. Inzirtir theih lah a ni hek lo, Pathian pawl leh thlaraua awm dan erawh inzirtir theih a ni thung.

Mihring nghing ngai eih lo leh khawng taka ding reng, mite then rual a then ve thei lo chu a tliah tawh chuan zawm leh rual loh hian a tliak ṭhin. Chumi anih avang chuan rinna hrang leh rindan hrang, ngaihdan alo piang chhuak ṭhin. Duhdan leh sukthlek lam neih nasat avanga awn ta duai, ngil thei ngai tawh reng reng lo mihring a awm theih a ni. Luang thlichhem nghin ang maia awn sam leh lutuk hi an duap duh hle a, hmai hnih nei, Pathian thuruk kawltu ṭha an ni khat khawp mai. Thingbuk leh lian, thli a thawt pawha awn ve ngai lo hi thli hian a chhem tliak lawi si. Chutiang bawk chuan kohhran leh a kalphungah hian mihring finthuruk leh zia hi a inan loh avangin rorelna leh a bawhzuina, Pathian fakna leh lamtualah te, chhungkua leh fanau enkawlah te hian khawvel hmasawnna leh mihring nun inthlak thleng ṭhin hi hriatthiam a pawimawh ber awm e.


1.                   Pawn lam nun langsar: Kan incheina (dress code) te, kan nunphung te, kan fiamthu te, kan thusep danah te hian kan mizia alan avangin uluk taka nun kan hman hi a ngai a. Kristian nun, Thalai leh a bikin hruaitu te tan phei chuan kan inzir a, kan inenlet fo hi a ṭul hle. Baptist kohhran hian kohhran serh leh sangah emaw tuallai nunah emaw inchei dan tur min hrilh lo a. Pastor/puithiam te chuan an a awm tawka mawiin an inchei mai turah a ruat a, Ordination services ah ṭhenkhatin kawrfual (Gown) an hak laiin, a ṭhenin an ha lem lova. Chutih lai chuan Lalpa zanriah (sacrament) buatsaihtu te erawh chuan kawrchung an ha tur a ni tih a ni. Ka tarlan duh ber chu kan zahawmna humhim tur hian mi min hrilh kher a ngai lo a, Pathianin chhia leh ṭha hriatna min pek hi hman thiam mai tur  ani. Chu chu malsawmna inthukru, midangin min hai chhuah sak theih loh a ni a, infinchhuah pui theih erawh a ni.

2.                   Thihna alo thlenin:           Lungngaihna kan tawh chang leh rikrum thilah hian mihring mize dik tak hi a lang chiang fo ṭhin a, hlim leh lawmna ah hian mize chanve vel a lang thei ang. Tawrhna alo thlenin mahni inkhawngaih mai a awl hle a, Mahni inkhawngaihna hi hmasawnna daltu lian tak a ni bawk. Thihna leh lusunna alo thlen hian kristian te chuan innghahna leh beiseina kan neih, vanram ngaihna hian min thlamuan fo ṭhin. Kristian a inchhal zingah pawh Pathian hmel hmufiah tawk lo kan awm ṭhin avang erawh chuan tuar thiam lo tak a awm theih. A ni, thihna chu mihring te tan chuan a tawp chiang em a ni. Nimahsela beisei tur vanram, intawhkhawm beisei tlat tan chuan Channa ni lovin kal hmasakna (Not lost but gone ahead) niah kan ngai a, a thlamuan thlak hle ṭhin. Hemi hrefiah thiam lo leh beisei nei lo tan chuan mihring taka tawrhna bak hmachhawn tur a awm loh avangin thihna hi malsawmna a ni thei lo. Inhnemchawpna hmanrua khuarei bak hmachhuan tur a awm lo.


3.                   Tihpalh/Tihsual changin:               Mihring phunchiar tak tan chuan lawmna ni hmuh a har ṭhin a. Lawmna tur reng hi a awm lo ṭhin. Engkima lungawi zel ṭhin,  Lungawi zel ching, a thil tawn aṭanga inzir thiam tan chuan nun hi zirtirtu ṭha tak a ni. Awhna te, vuivaina te, thikna te chu lo awm bawk ṭhin mah sela rei a daih ngai lova, hlimnaah a tawp leh mai ṭhin. Kan thil tih bo, tih chhiat, inchhir, pawi tihna awm hi mihring ze pakhat zinga bet tlat anih avangin kha thil avanga lungngaia tuar mai lovin, min zirtirtu atana pawm thiam hi thinkers te thurawn ṭha ber a ni. Koh kir theih loh ngaihtuahna avanga hah ngawih ngawih ai chuan theihnghilh a, min hriatreng sak lotu Pathian kuta hlan thiam (theih) hi Malsawmna a ni.

English /HIV

$
0
0
TALKS ON HIV AIDS AMONG ADOLESCENTS

Introduction :            I am  ICTC Counsellor, and a professional Social worker from Mizoram University. And also hailing from Zobawk , Lunglei.

I am very grateful to you for I have a chance to interact with you, specially on the topic of HIV/AIDS among adolescents. I think that it is better to write in short and simple English; Awareness and knowledge about HIV/AIDS is more important.


How many persons know about HIV AIDS?

HIV/AIDS Spread through :
1.         Unprotected Sex with an infected person. ( it is the main route of transmission of HIV Infection)
2.         by Receiving HIV infected Blood.
3.         by using unsterilized needles/Syringe (Eg. Execptional Case)
4.         HIV Positive Mother to her child During Pregnancy/Childhood
5.         Exceptional Case

How Does HIV differ from AIDS?
Hiv is only Virus which can cause desease, if a person causes the desease , it it called AIDS

Windows period vary from 6-10 months, depending on the person’s health

Test kits and its System
1st  Test -Comb AIDS
2nd test  - Tridot 
3rd Test - RetroCheck/Triline etc

Prevention of HIV/AIDS
            A. = Abstinence (Fihlim)          Sex is universal, Human Nature (Pre marital Sex..)
            B.= Be faithful (Rinawm)        Multiple partner/ post marital sex/extra etc.,,
            C.= Condom (hman)                not 100% safe but enough,, no need to demonstrate.. Think just like Helmet
            D. = Do not penetrate             Newly advised but not safe, Penetation inside Vagina

Mizoram Scenerio      (January 2010)           Now it is risen in rural areas, especially amongst Pregnant Women

Oct 1990- Oct 2012
No.of blood tested      -           210861
No. of HIV positive      -           7500
No. of AIDS death        -           372

2011-2012 Financial year HIGHLIGHT

General, including HRGs
No. of tested   -          48220
No. of positive -          1280 (2.65%)

Pregnant women
No. of tested               -           72626
No. on positive            -           151 (0.62%)

STOP AIDS KEEP THE PROMISE
            Why I was coming, we have to fight together as it is a serious problem. Mizoram face  a serious problem and Mizoram need a serious people like you.
            Mortality rate : 40 years in Africa, Mizoram………
            Red Ribbon Club…… Red Ribbon come from……. Yellow Ribbon (Mustang Mike)….
            Have you met an infected person? How’s your feeling
FUNCTIONALITY         
            Professional Social Worker (MSW) Principle
Meaningful relationship,
Confidentiality,
Non Judgmental attitudes,
Acceptance etc.

COUNSELLING            
Pre & Post Test Counselling,
 Awareness (NACP Phase 1,2,3)
Confidential,
AIDS stress reduced ( unlike others)

Better to Interact on need based

You are welcome to visit  ICTC

(Lung a ti leng em mai, 2010 daih tawha ka speech kha a ni si a..)

           
           
           
           






            

Article 0

$
0
0
Min Veltu Naupang ka Vei

Hmeichhia kum 50 ral kai lo a ni, Lehkha a zir em tih hriat a har a, English Medium chu sawi loh Mizo Medium a luh pawh chu a tan chuan thil harsa tak a ni. Bengali Medium a lut awm a  mawi niin; a khawsak phung chu a danglam bik hle. A Pasalin HIV/AIDS a kai avangin a nupui pawhin alo kai phah ta  a. A pasal chuan  a thihsan tawh a, Tunah hian a fate enkawl chu; chu hmeichhia kutah chuan a awm ta a ni. Aw, Electric eng luh theih lohna leh zelah pawh HIV/AIDS hrik hi alo lut thei a ni maw??

A fa ber pawh hian HIV/AIDS a vei  tih hriat chian a ni a, naupang kum 7 mi velin eng natna nge a vei tih pawh a hre thiam lova, damdawi ei reng a nin thu erawh chu a sawi thin. Khabe leh Ka chhung lawng reng hi naupang chuan an ning em em a. Thenrual kawm erawh chu a bansan thei lo. Khawtlang ti ti avanga an thin hrik erawh chu nuam a ti lo tih a chetzia in a lan tir thin. Ei tha mamawh ngawih ngawiha hun hmang khan ei tur tuihnai a nei lova, a thil ei erawh a tui em em thin. Mi hausa fa leh ei tui tak tak ten Thla khat chhung tuisik ringawt pawh ring se an taksa in a chhiat pui lovanga tih tur khawpa an taksa a thau mam tawh laiin, A ni erawh hi chuan Kum hnih chhung ei tur tui hnai tinreng pawh ei ta se, a pian mawi thei dawn em ni tih tur khawp a lu lawk bir ber, biang puam leh cher ṭhi ṭhei, mit khur tla duk anih avang hian a mamawh awm chu Doctor kher lo tan pawh a hriat theih a ni.

Khawpui a sei lian chu nise ART damdawi a ei ang a, Kum 18-25 chhung pawh nun khaw nuam takin a hmang ve thei ang a, tun dinhmunah erawh an dinhmun a chau a ni. A nu leh pa thawhchhuah a inhnang fak ṭhin khan, hnathawktu PA a nei tawh lova, a nu; thiam mumal nei lo chawm atan chuan an riang unau a ni. Hei erawh a vanneihna, HIV/AIDS hi engnge a nih a, eng ang fakauva hlauhawm nge a nih a hre lo. Beiseina sang tak nen a damdawi ei ṭhin chu thawk har a ti em em ṭhin. A nun ram chuai ka hmuh hian min ti lunghnur ṭhin.

A chanchin tam tak leh chiang zawka ka sawi dawn chuan He Zoram zimte ah hian a nunkhua ka tih chhiat sak ka hlau si a. Chiang lo ruaiin kan tarlang hram a ni e. A nu chu Puitling, engkimah chhia leh ṭha hrethiam a ni tawh a. He naupang tan hi chuan khawvel hi a lem, mangphan ang ruai a ni. Nimahsela khawvel hi ala hmu pâr chuai a, hlim takin hun a la hmang thei fo. Pathian thil rel dan hi ava mak em!! Naupang pawisawi lo leh zel pawh a zuah si lo.


A nunna chu Pathian kut a ni a, a enkawltu pawh Pathian a ni. Leiah hian retheiin natna hrehawm tuar mah sela vanah Hlim takin Lal a la awi ang a, hmuhsit leh tihduhdah tuar lovin, ei tur khawp kham lo awm lovin Lalpa chu kan la fak za ang.

P.S: 
Tunah zawng hmangaihnaa kuankuah turin hlate khua-ah an pem ta, eng emaw changa ka biak hian ka vanneihzia ka hre leh thin...

Inbawlna ropui - Lungduh Sanga

$
0
0
(MZU Hostel ti ti :      http://zofahchhangte.blogspot.com/2012/05/hostel-ti-ti.html  
ka ziah fahrah te hian Pu Lungduh Sanga, Serchhip MZP hruaitu hlun thin, tuna Lungleia Disaster & management lama Organisera thawk ta, a cho chhuak ni maw,  ka ziah aia ngaihnawm in alo ziak a, ngaihnawm tak a ni. Han bihchiang ve teh u ----------- ZHC)

IN BAWLNA ROPUI 


“Hello’ Thianpa, I dam maw”

“ Aw dam a lawm tunge aw”

“ I Thianpa Rza( Rza ti mai ang,a tul dan a zirin a hming tak pawh ka sawi hreh lo)ka nia, hei kan inneih kum 10na champhaphak a nia, I va ngaihawm ve..i la thinrim reng a mi..he he..”


“ A ni maw, va ngaihawm ve, thinrim lo e, in va lawmpuiawmin nikhua a lo va rei ta ve aw”


Hetiang hian April ni 18th khan kan in be lumlam nual a,he ka thianpa Rza Lawngtlai District khaw pakhat ( a hming chu sawi lo rih ang…ka inziah thinrim viau chuan ka sawi tho mai thei) a piang a, sei lian a, tun theng a la khawsa zui tan en nen hian kum 10 liamta a an inneih hmang a an khua ka kal zo telephone a kan inbiak bak kha a chanchin thiante ka atang a ka hriat bak chu kan in be leh ta miah lo a. Engvang a inbe ta lo vang vang nge kan nih tih a chinchhuakin sawi i han tum teh ang.


Hostel Awmtu

Kum 2001- 2003 chhung khan Aizawlah lehkha kan zir ho a, Kan thutna class erawh a in ang chiah lo nachungin hostel khatah kan khawsa ho vek a, Zing leh tlaiah chaw kan kil ho a, zanah kan inkawm a, class lak lai tihloh chu kan inzui chawt hi a ni ber e. Kan hostel hi mipa hlang thiau awmna hostel a ni a, mipa hlang awm tih takah han rik deuh hluai chang te hi kan nei a,kan ti ti te hi a phawk phaw hraw viau zel thin. Hostel tamtakah chuan hmeichhia leh mipa te hi an khawsak ho vek avangin inngaizawng kher mah suh se an inhlim chhuah a,tudang mah awt lutuk lo hian an khawsa ho dial dial a, keini hostel kha zawng mipa hlang chauh awm tih takah mit rawpte kha a na thin a niang, Sunday zing sahmeh zawh hlim te kha chuan thenawmte bualin bathlar a fenhnuai pho te kha en ngawih ngawih tawk te kha kan awm a,Post graduate zirlai ,engkim hre vek nite khan kan in hria a, MCS ai a IAS thlan nahawm zawk zia te,Kan Politician te kan duhkhawp tawk loh zia te kha kan sep raw tui thin the a sin.


Kan Hostel hi chaltlangah a awm a, Girl Hostel Laipuitlangah a awm thung. Building khatah khawsa ho lo mah I la, kan inlen pawh tawn reng a. He Girl hostelah hian kan thianpa Rza hian hmel duh ve deuh mai chhimlam mi tho a nei a.Rza hi an khaw retailer, VCP nibawk fapa sa tha sang, sek lam deuh a ni a,Mahse a hmel hi chu chu hmeichhe duhzawng chi a ni tlat lo nge ni a chawlhni kawr nen a an len ve pawh hian hmasawnna a awm tlat thin lo . Zanah hian engtia hmalak tur nge tih kan sawi khawm thin. A ni lahin tih vak ngaihna hre bik si lo , a mangang hian a chang chuan “ inngaizawng enin min en char char u la, mihring hi a indem ngaihzawn theih a nia” te a han ti leh ngawt thin a. Girl hostel lam a kan thiante zawng zawng chu, chu thu chu kan hrilh pawh chuan hmasawnna hmuh tur a awm thei lo.Kan Thianpa Thara ruahmanna kha a puitling ta lo! A ruahman dan chuan Libraryah a lehkha bu hawh i chang ang a, lehkhabu a pawm bawr luk lai ti palh ang deuh a nek tlak darh sak tur,chuan rang takin char pui a, lehkhabu darh chharkhawm pek lai tak a nula mitah tak en tur a ni. Mahse hei pawh hi tihhlawhtlin a ni ta chuang lo.


Ar talh dan Chi dang

Tum khat chu Girls hosteler leh Boys Hosteler te kham rangah picnic kan nei dawn a, chumi kan picnic hma zan chuan ruahmanna hautak lutuk mai kan nei ta..Chu kan ruahmanna chu Drama a ang thei ang ber leh confidential thei ang ber a buatsaih a ni. Kan ruahman dan chuan Kan Thianpa Rza chhailai nula chu hmunfal deuh hlekah pakhatin kal fal pui tur a ni. A kal falpui turin tlem a kutram hmel deuh palian deuh ni se, chumi a tan chuan Thianpa Thara a that ber kan ring a,chuan a sual der ang a, chu a sual lai der hmeichhe thlabar laitak chu kan thianpa Rza’n a rawn chhanchhuak ang.chu chu ruahmanna kan siam dan chu a ni. Hetiang a ruahmanna a kaltluan chuan tlaiah chaw kan ei ho tlan kha a rem dawn chiah lo a, zanah Hercules rum um khat ka chawi ang tiin ka intiam a. A tukah chuan picnic tur chuan kan chhuak ta a.


Zing dar kua a chhuak e ti lo chuan kan motor hman Tlawng lui bul ah chhia a, dar kar hnih zet kan siam hnuah kan Picnic na hmun chu kan thleng ta a,Kan nula rim mek pawh chu a hlim har har khawp mai. Ruahman ang chuan thianpa Thara chuan eng tin tin emaw Camera nen an kal fal pui thei ta a, Rza’n an hmuh phak loh deuhah Air gun nen sava pel pahin a zui ru a, a tawizawngin drama chu a fuh ta…Rza chuan a va chhanchhuak ngei a, mahse pa sa tha tih takah a kutthlak a na deuh a niang, Thara a rawn duk chur a,, mahse nula lakah ngaih dam dil leh keini pawhin dilpui a ngai tlat. Dressing room phenah Rza Bialnu( a hming Lindai ti mai ang) chu a thiannu nen, Rza nen chuan an thu a , a tap feih feih leh nghal a,Rza a darah a bei a,..aw.. ngaih a tha tawh e…eng tin tin emaw ni zanriah pawh chu kan tling tla a, khua a thim deuh chhilhchhelh tihah Bus chuan Hostel lam pan chuan kan haw a, Bus-ah pawh chuan an thu dun a, Rza a chuan a kuah a, Light an off a, Rza’n a sawileh danin “kha mi bus chhung kha a lu sa ka tem hmasakna ber a ni” a ti.


Thianpa Thara erawh duh aiin Rzan a lo khawih sil deuh a niang, Hostel kan thlen pawh chuan a lakal bai sawih sawih a, Lindai leh a thian ta zawng zawng ngei rawn a hlawh a,a mit a vung bur bawk a,kawng lehlamah chuan kan thianpa Rza tan a inpekna hi thiante tan chuan inpekna vawrtawp niin ka hria. Zanah hmangaihna vang a tuar nasa ber tiin Hercules bur ka phawrh chu ka han thlit a, “ Kha le,, huai no i dawm hmasak ber angai” tiin chhah zetin ka han thlit a… a hnu darkar chanve a liam meuh meuh chuan rilru hah,hmeichhe huat tih vel mai mai kan pawisa tawh lo. Kan ruahhmanna a hlawh tling a, khatiang ruahmanna rorum, bumro leh hautak a hlawhtlin a vang khan kan lawm em em a,..khai aw a lawm nan cheers….,


Inneih dar ri:

Hmangaihna lo pian dan hi a mak ngawt mai..Thenkhat chu vawi khat inmelh avangte, kumpui linglet nipui nisensa leh fur ruahsur hnuai a sadai ek hampherh a hlothawh ho avangte, inneihna hmun a kal ho avangte, Pathian rawngbawl ho avangte leh thildang tam tak avangin hmangaihna a lo piangin a kuh mum a, chung hmangaihna zawng zawng te chuan par an chhuah vek lem lo, thenkhat chuan par a chhuah hmain a kuh mumah a vuai leh mai thin. Mahse he Drama chan a vang a hmangaihna lo piang hi a ropui dangdai riau, April ni 19, 2003 khan Biak In dar khawng riin nupa pumkhatah a loin siamtir phah ta nghe nghe a ni


He an inneihna hi Kan zirlai kan zir chhuahhnu a ni tawh a, Hosteler ho pawh ‘nang i hmunah, kei ka hmunah’ tiin kan inthen darh vek tawh a, Hostel a awm lai a, MCS, IAS,IPS etc chungchang sawi thin kha mahni khua ah Private school zirtirtuah kan tang ta deuh vek a… a thei fal deuhin engmah thawk loin an pa te neih chenin awm hmunah an phaihnah hriam ve em em a, chung chu kan hostel chhuahhnu a awm dan chu a ni. Thianpa Rza a te inneihnaah hian thian te ho chu tumah an kal thei lo a, kei chiah ka va lang thei a.. Thlen zan chuan chuan Thianpa Rza a pawhin min lo lawm khawp mai, ka Bag a han thing a, a lo ri rak rak mai a,, chutah warning min pe ta. “Hetiang i rawn ken chuan nang hi i tawng a kal laklawh ang a, sawi loh tur I sawi palh a nge aw, i sawi vaih chuan…. a ni mai” …chutia vaukhanna thu ka han dawng chu ka rilruah hmangaihna mak tak lo pianchhuah a , lo puitlin dan chu sawi ka chak ta et et ta mai a..mahse, chumi zan chu eng em sawi loin kan tling tla. A tuk chu inneihni a ni a, felfai takin Sunday school hallah kan tling tla a, chawhnu lamah Rza te In lamah mo lawmna kan nei a,programme pawh kan hmang zang khai ta a, han nuih deuh dar dar pawh a a zing ta deuh. Thiante leh zirpui aiawhin Present hlanna leh thusawina hun ka hmang a, thu ka sawi chu ka tawt up up mai a, eng emaw min hnawh tu chhakchhuah chakdeuh nei hian ka awm a, picnic lai a Drama kha tumahin an hre ve mang si lo a, midang hrilh hi ka chak em em a, ka thusawi lai lah moneituin min melh reng ngam si lo…ka sawi chhuak nge sawichhuak lo a bengkhawn tih ka hre reng mai a, hmeichhe nau vei ka in chan ber mai, Moneitu duhthusam ang ngeiin a pawi/pawilo ber lai ka sawi ta lo.



Zanah inneih thilpek hawnna programme kan hmang a, chutah zet chuan ka insum zo ta lo. Kan Hostel awmlai a tangin a bul ret a tangin ka han sawi ta a.. kan hostel awm lai sa leh sakawchhung thleng a kan rawp huam huam thin zia atangin bul ka tan a,Mipui lam an nui dar dar, picnic drama chu ka sawi thleng ta.. moneitu tan inkhapna hun awm tawh hek lo, tlem ka phuah belh bawk a, Mo pawh in mak a ti ngang mai..Ka zan mut dawnah Moneitu Rza chu a rawn phei a, nui kur kur pahin “I va han sual mai mai.., Thianpa naktuk chu i haw thei lo,nikhat tal min champui a ngai a nia aw” a ti a..Muturin an in siam a, Zanah ka tawngtui bawk a, thawm engmah hre loin ka mu a, zingah mothar Lindai pawh a tho hma, zingah ka la thawh chhuah hmain ka mutna bulah a rawn kal a, “I thil sawi kha tak tak a mi..Thara chu ka khawngaih em mai, ka biak duh lo thinna zawng zawng kha ngaihdam min lo dil sak dawn nia, kei pawhin Telephone a biak ka lo tum dawn nia” a ti a, Moneitu Rza pawh rawn thoin thinrim hmel engmah a ti lang lo, that takin min bia a, “ Thianpa naktukah Ka pute Jeep Aizawl tlangtur a awm a, Serchhip thleng chu i chuang ve mai dawn nia, Lawngtlai atang a kaltur chuan zingah Maxi Cap Service i nang hman dawn si lo a, Tlaiah LNS vel a kal chu i tan pawh a ninawm lutuk ang” a ti a,. kei chuan a remchan hlauh chu tiin a tuk a haw tur chuan rilru ka siam fel ta a.


In Bawlna Rapthlak:

A tuk zing a lo nih chuan Rza pute Jeep recondition ah chuan kan han in hnawh lut a, kan tawt lutuk lonain a khat tan kan chuang a, a hmaah Rza pu leh an nau, nula Aizawl a college admission ti tur te an chuang a, kei a hnungah kalkawng a khu thei em maitiin kekawr bul leh T.Shirt bal lam pang tawh ka ha sa a, An vaihlo min pek ka zial tir hman si lo a, sarangah lehkha nen ka dah a, chungte chu motor kal hma chuan pahnih pathum vel ka zial lawk a, “zuk chawpin zial mai ang, dum bur kan pai a lawm le” ka ti a. Tichuan kan chhuak ta a. Zing dar ruk ah chhuak kan ni a,Kal kawng a khu khawp mai a, kal kawngah chuan ti ti phungleng kan sawi a, Kum tawp lam a MLA election lo awm tur te, MIP project thatna leh that lohna te,Mau tam lo thleng tur chanchinte leh Faktea rawngbawlna chungchang thlengin kan sawi a, Kei Aizawl awm thang thin ber ka ni bawk a, ka ti ti an ngaichangin ka tawngtui phei hle. 


Lawngtlai pawh tukthuan ei hun velah kan thleng a, Lawngtlaiah chuan tukthuan ei loin kan tlang a,mahse ngaiteh, Lawngtlai kan pelh dawn in Kan motor an lo ti ding a, Theitui te an lo siam a, Ka rindan chuan eng pawl emaw niin sum an tuak a nih dawn hi ka ti mai a. Mahse mak deuh mai chu “He motorah hian Pu Lungduhsanga a chuang em” tih ri ka hre ta! kei chuan rang fahranin “chuang e, keimah hi ka nia, enge thil dik lo a awm em ni?” ka ti a,An ni chuan “ Awm lah lo e,I rawn kal tih kan hria a, hei Ii tan theituite kan lo siam chu!”an ti a,Min chibai a, an sawidan chuan Ruling party Unit hruaitute an nih thu leh CM lehkha tur min pe a,” he lehkha hi chu mi kha mi dilna a ni a,hmu ngei turin min lo sawipui dawn nia” an ti a, keilah a ngaihna ka hre lo nasa, sipai bang ka bo map mai…Min hre sual a niang ka tih chuan an zah ka hlau bawk si, inthlahrung angreng takin theituite chu ka chuanpuite nen chuan kan in a, kan inmangtha a, kan kal leh ta a. Tuibur hmuam da kan kal chauh tihin Thingkah kan thleng phei a… Tah pawh chuan Ngaiteh… Sikul naupang sawmthum rual vel Private H/S zirlai ho an loin tlar a. A hmaberah chuan kan Hostel awmpui thin tho hi a lo tei vut vut mai a..zirtirtu niawm tak tak te chuan kan motor chu an lo tidingin ka hming chu an rawn lam leh ta! Ka thianpa Hostel awmpui thin chu ka han nuih a, a ni nui duh miah lo.. “Hei hi Kan school hi deficit a nih theih nan theih patawp min lo chhuah pui rawh…sir” tiin lehkha min rawn pe mai chu(h)..aw.. ka man chhuak ta. Thianpa Rza, Lalrozuata mi chimawm ruahmanna a ni tih ka hre chhuak ta… mahse nuih hun a ni lo, ka thin a rim, mahse thin rim a hun tlat lo. Kan thianpa chuan “ Hei naupangten an chibai duh che a” a han ti chuh… mihring hi a lo va inbawl theih teh reng em. Ka chuanpuite maktih a tling,keilah, ka T shirt hak takngial pawh chu hlipin tawnzau nen ka awm teu mai a,Kekawr bul, leh chapal ka bun bawk si, pahnih khat ka chibai a, tukthuan ka la ei loh thu leh kan hmanhmawh thu ka hrilh luam a,eng tin tin emaw kan chhuak leh thei ta, chutiang a khaw hnih ngawt a mi pawimawh leh sawipui thei mi pawimawh tak a min lo dawnsawn avang chuan ka chuan puite chu an in be ru ta sar sar a, a hma a chuang nula pawh chu a inthlahrung ta,, a thutnaah min kian a tum a, kei lah engmah sawi ngam tawh si lo… ka tang ve, Driver bul seat chu kan inhnawn ta zak zak mai a.Ka chuanpui te chuan enge ka nihna an hre chak khawp mai a…engmah nihna ka neih loh thu ka sawi lahin an awih lo nasa mai.Lawngtlai thlen hma a MNF thattawk lohna ka sawi zut zut te kha chu tiang lam min han zawh leh pawhin sawt ngam chi ka ni tawh lo. 


Tawipui South kan thleng a, tukthuan kan fak a, engmah min tibuaitu an awm lo hlauh..mahse kan chhuah dawnin kan khaw mi thlasik lai a meihawl rawh a hlawhfa a kan chhawr thin in kan kal tur min rawn au..Bye Bye a kal mai tumlaiin kan motor a rawn hawi ding a, Hna ka hmuh tawh leh tawh loh mi zawt luamin kan meihawl rawh lai a rawn sawi thawi hram…ngeiawm duh tak a ni. Tawipui North I leh II ah tibuaitu awm loin kan tlang, thaw a veng sawt , mahse maw Thualthuah Lawngtlai a miang bawk khan min lo phar ding leh..CM lehkha tur min lo pe leh..khawlum nen thaw ipik duh tak a ni. Khawchhung luh dawn a piangin a hreawm a,karkawngah lah engmah ka sawi ngam tawh bawk si lo. Hrangchalkawn kan thleng a, a rang a rangin PCO ah ka lut, Serchhip a kan thiante ka phone a,Rza’n a biak leh biak loh ka zawt hlawm a, Ruahmanna an lo siam fel vek tawh thu min lo hrilh a, Sut tur a ka ngen chuan ‘Pawisa kan dawng vek tawh’ an ti mai a,engzahnge a pek che u, Rs.2000/- an dawn thu an sawi a, Kei chuan an thil ruahman Two wheller nen a lo hmuah chu thulh a, Rs. 2500/- ka pawisa neih zawng zawng a ui lo talh turin ka thlem thei ta hram a, mahse hlauh ka neih chu an thil tih tum thulh si lo in ka hmingin ui pum an lo ba ngawt pek ang tih a ni ka hlauh. Rz..misualpa..


Lunglei leh Serchhip inkarah chuan buaina ka tawk ta lo, Mahse Bungtlangah vawikhat min lo ti ding leh hram, Kan Hostel awmpui thin Tluanga te khua a ni tlat a, Anni chuan “zanriah siam che u kan tum, chawl rawh u” an ti a, mahse ka chuanpuite Aizawl ban tur an nih avangin kan chawlh rei theih loh thu kan sawi a, kan pelfel leh thei ta.. Keitumah Rza thiante, kan thiante an awm em tih ringawt ka ngaihtuah a, mahse eng em tiloin Keitum pawh kan chhunpelh leh thei mai . Ka va lawm tak em.. Mibawl hrat ninawm phiang sen lutuk vangin tlangvala pa lawmna hi a va ho thei ve..


Serchhip ka thleng phei a, Sailiam kawnah thaw dep depin ka awm a, eng mah thawm a awm ta lo. A va lawmawm ve, Mahse Thianpa Rinsanga tein ka thlen chuan har an lo vil a, Ui ril an lo chan hauh hauh a.Ka thawmhnaw ka hlang thla a, Politician lawm dan ang ni lo thian zin haw lawmin Serchhipah chuan min lo lawm a, thaw a veng huai mai. Ka chuanpuite nen kan in mangtha a, ka vai liam a, enge ka nih a , tunge ka nih tihchungchang rei fe an khel ngei chuan ka ring


Chaw eikam ah a rang a rangin ka telephone ka tuai a, 

“ hello”


Misual pa, Serchhip ka theng e”


“A va lawmawm ve, I tluang maw i sual fe zawk he he,,kan in rul chiah”


Cheng eng zah nge vawin thilhnaisailo ruahman nan khan I sen reng reng”


“ A sum zawng chuan Rs.9500/- chiah chiah” 

(Chawngtepa nen thuhmun an ni e )








Article 0

$
0
0
MAHNI LEH MITE NUNPHUNG THLAKTHLENG

(Published in the Zonun: Tlabung Branch YMA Diamond Jubilee Souvenir 2013, 14 June)

Kum 2013-a Mizoram kohhran huapa ṭhalai pawl lian ber ber pahnih (KṬP leh ṬKP) rorel chuan nunphung thlak thleng (Behaviour Change) tura hmalak tumin thu a ti tlu ta mauh mai. A ṭul ngang a ni e. Kawtthlerah leh daia rawngbawl ṭhin, a thim a var pawh thlu lova hnathawktu chu YMA hi a ni a. YMA hian tharum leh pawng nêk lam ni lo, hnathawh dan thiamna hmanga kan ram leh khawtlang, mimal leh chhungkaw nun siamṭha turin kan bei zel dawn a. Ziak ni lo, ṭawngkam leh awmdana kan hman nghal theih chipchiar lo tak, hun leh hmun heh lo, funkim si a tarlan tum ila.

Behaviour Change tih hi a greek ṭawng emaw ṭawng danga sawi kher lovin; mawl te in a nihphung ber chu mi hawiher, awmdan leh nunphung sawina a ni. Mi tin hian nunphung ṭha lai leh thlak thleng tura kan mamawh a awm vek a, a ṭhen chu mamawh a ni tih pawh inhre lo, hrilh hriat chawp ngai te kan ni. A ṭhen chuan mahni duh loh chin dan ṭha lo te pawh inhre reng chungin thlak theih loh changte a awm fo ṭhin bawk.

Bible-in thlen chin atanga hmasawn sawn zel tura min zirtir dan  a ni a, Thlen chin leh kan awmdan hi duhtawkin hmasawn tum lo, nung mawl ve tawp chu mi pangngai nun dan a ni lo  a. Awmdan mawi tawk chu khawtlangin a pawm theih dan tawkah a innghat fo ṭhin a ni. Hnamzia leh nunphung, ngaihsan zawng leh ngaihhlut, rinna leh beiseina hian nunphung hlutna a hril bawk. Ziak loh dan pela nung ṭhinte hi ngaihhlut an ni ngai lo a, pawm tlan theih chin pela hun hmang ṭhinte pawh hian hlutna an nei tlem hle thin.

Zirna in, Kohhran, NGO, mihring tana thawktu pawl thil tum leh hnathawh chhan pawimawh tak pakhat chu mite nunphunga hmasawnna neih/ thlen tir hi a ni. Hriatna, thiamna, ṭhatna emaw mihring nun hlutna hmuhchhuah tir hi an thil tum bul ber a ni vek awm e. Mimal leh khawtlang nun thlak thleng tur chuan hmalakna leh hmalak dan kawng hrang hrang pawh a danglam thei a. Nimahsela, a tawpna tak chu nunphung thlak thleng hi a ni tho ṭhin.

Nunphung hi kan awmna azir te, kan chenna, hnathawhna leh ngaihhlut zawng azir a awlsam tak, hriat loh kara inthak thleng a ni ṭhin. Kan duh reng vang emaw kan tum loh taka tawng buak te pawh a awm thei. Hausak emaw retheih vang emaw in a awm thei a. Sual kawng zawh avanga chhe tual tual emaw, ṭhatna avang emaw a nunphung pawh hi thlak thleng a ni thei bawk. Finna avanga nun hi siam ṭhat a ni a, mawl avanga chhe tual tual pawh a awm thei. Chhungril rilru put hmang avanga inthlak thleng hi nunphung inthlak thleng chhan pawimawh tak a ni bawk.

Mi fel tak reng tumah an awm loh chuan misual tak pawh hi tumah an awm lo hian ka ring ṭhin. Misual taka kan ngaihte pawh hian an hriat loh vang emaw zirtirna ṭha leh zirtirna dik, an mamawh dan mila zirtirna an dawn loh vang a ni thei bawk. Ṭhenkhat chuan a chinchang leh a ngaihna hriat loh vanga sualna kawng zawhte pawh an awm a, chung mite chuan an sual bik em vanga sual ni lovin, a thawktu chhungril lama hriatna neih tlem vanga  ni thei bawk.

Misual leh ṭha tehna, mi hlawhtling leh mi hlawhchham, mi fing leh mi mawl hriatna chu a tehfung azir alo ni ta. Khawtlang leh hnamin kan ngaihhlut zawng aṭanga teh chuan Sum ngah ngah hmeltha, zir sang sang vannei, Pathian ring apiang rinawm tih alo ni thei ta!! Chu vangin khawtlangin a ngaihhlut leh sira a hnawl dan azira nunphung ṭha leh ṭha lo hi sawih theih a ni. Khawtlang dan pawna hnawl emaw India ram dan pawna hnawl misual an ni emaw Kohhran thunun, vantlang chunga leng pawh hian nun insiamthat ngai lai leh thlakthleng tur chu kan nei vek awm e.

Kan nitin nuna thil pawimawh tak chu midangte tana malsawmna nih hi a ni a. Pathian min zirtir dan pawh a ni. Mi dangte tana malsawmna ni a, an mamawhna zawna ṭanpui tur chuan an dinhmun hrang hrang hriatna aṭanga bul ṭan hi a ṭul hle  a ni. Mite siam ṭha a, dâwm kang tur chuan thil pawimawh tak tak a awm a, chungte chu hriat a, thinlung taka pawm hnuah chauh thiamna tak tak kha a inṭan ṭhin a ni.  Mahni-a hman leh zir thiam theih a ni. Mahni inzirna, chhia leh ṭha hriatna hi a muang a, hriattur erawh a awm. Ui leh naupang ngawt pawhin kan hlim leh lawm an hriat theih chuan kan mihringpuite chuan awlsam takin kan awmdan hi an lo hre ṭhin.

Mihring hlutna leh mamawh hmasa ber chu mahni leh chenpui, hnam khat, khawtlang dinhmun hriat a, mi dangte tana malsawmna nih hi a ni. Engtin nge nunphung thlak thleng ngaite kan thlakthleng tir ang? Midangte hriatthiamna aṭang lo chuan mahni a inhriatthiam theih loh ang hian mi dangte dinhmun hriatthiamna chauh lo chuan hna a thawk tak tak thei lo a ni.

Mite nun thlakthleng tura pawimawh : Zirbing mite sawi zawng zawng hi ka tan a pawimawh lo ang bawkin, chhiartu te tana pawimawh tur sawm chauh tarlang ila. Ṭangkai taka hman nghal mai theih a nih avangin hman nghal pawh I han tum chhin ang u hmiang.

1.       Tu pawh misuala ngaih, mi rethei, rukru leh phil hmang, tualthattu, mi â, piangsual leh tenawm, hnamdang, nawhchizuar emaw pawh nise an dinhmun dik tak hriatthiamna hi midangte tana kan ṭangkaina bul alo ni reng a ni. Thil dang a leng lo, mite hriatthiam mai hi a ni. Mite hriatthiamna (Understanding level)hian Sakhua ziritirna emaw Ruihhlo bansan tura inzirtirna emaw hnamdang laka chimral tura invenna lamah emaw ṭanpui ngaite tanpui tura ke pen kawngah nasa takin a pui ṭhin.

Chhungkuaa tleirawlte dinhmun leh nunphung inthlak chak lutukte hi chhungtin ṭahtirtu a ni a. Hriatthiaamna famkim ni lo, hriatthiamna chanve chauh a an mamawh phuhruk emaw venpui loh vang hian ṭhalai nun inthlakthleng hi a chak em em a ni. YMA Programmes leh Khawharin, hnatlan leh kalphung ngaihtuah kawngah pawh memberte dinhmun hrethiam tak chunga, a ṭha lam inzirtirna ni si, a tahtawl ang zela hun hmanthiam hi hruaitute tih tur a ni.


2.       Mi zawng zawng hian  zahawmna, hlutna leh ṭhatna, danglam bikna kan nei vek a, Chumi hmufiah thiam lo chuan mihring hlutna a hre ngai lo ang. Ama dinhmun pawh chiang takin a hre ngai awm lo e. Danglamna leh zahawmna (Individual Uniqueness/dignity) hi Pathianin mi zawng zawngah a hrang theuhvin a dah a, chumi chu hmuhfiah a ngai a ni. Kan chenho leh rawngbawlna kawngah hian hemi hmufiahthiam lo hi hruaitu ṭha an ni ngai lo a, mi nunsiam ṭhatu an awm ngai bawk lo ang.


3.       Mi zawng zawng hian danglam bikna nei vek mah ila, inan-na, intluktlanna kan nei vek a. Nunna pakhat nei ṭheuh kan ni. Chu rilru chuan mi dangte hriatthiamna-ah min hruai thin a, mi dangte hriatthiamna chuan mite nunah thu nasa takin a sawi ṭhin. Danglam bik vekin awm ṭhin mah ila a huhoa chenho thiam leh insiamrem thiam (Generalise/Universalise) tura nunthlakthleng hi thil pawimawh tak a ni bawk. Mi danglam vek kan ni a, mahnia awm thei lo vek, inmamawh tawn vek kan ni a, tumah hian mahni chauha khawsak an thei si lo.


4.       Kan thawhsakte dinhmun hriat theih (Observe)hi thil pawimawh tak a ni a. Zirchianna leh ngaihvenna rilru pu chunga hun kan hman tam loh chuan mite nunziaa harsatna kan hmuh hmaih fo ang. Thlirna tlang dik aṭanga kan thlir loh chuan ralkhat en thuak emaw sir he taka hmuh a awl thin a. Kil hrang hrang aṭanga kan enthiamna hi pawimawh tak a ni bawk.


5.       Eng ang mi pawh, an nih ang anga pawm theih (Accept)hian mite nun a siam ṭha a, hmasawnna rahbi thar a thlen ṭhin. Huatna leh rinhlelhna paihbo chunga mite kan kawm hian thinlung inpawhtlang taka hun hman a awlsam ṭhin a ni. Inveng reng emaw intlawhkhalh reng chunga mi a awm tlat chuan inpawhna leh inngaihnatna tak tak a awm thei lo a ni.


6.       Mite khawngaihna (Sympathy) hi a tawk mai lova, mite an dinhmun ang dinhmuna indah thiam (Empathy) hi tih makmawh a ni. An pheikhawk ang bun chung leh an thlirna mit vuah chunga an dinhmun ngaihtuah hian hriatthiamna thuk tak a thlen thin a ni. Chu chuan kawngro a su hle  a ni.



7.       An hmelchhiat vang emaw an retheih vang emaw, an mizia leh an awmphung vang emawa ngaihdan lo siam ngawt hian awmzia a nei lo fo ṭhin. Ngaihdan dik saa rilru put chuan hmasawnna rahbi a thlen thei lo fo. Chu vangin eng ang dinhmuna dingin eng ang mi pawh nise, thliar hran loh (Non Judgemental Attitudes) theih tur a ni. Chakma, Pâng emaw tuikuk pawh an hnam nihna anga kan zawlpui en theihna hi tiin sawi ila a fiah mai awm e. Ruihhlo ngai leh ruihhlo/zu zuar emaw mite ang lo a nun hmang ṭhin (rualbanlo etc) biak chhawnchhaih dan aṭangte hian kan khawtlang leh mimal nun a langfiah fo ṭhin.


8.       Mite nun siam ṭha a, ṭanpui tak tak tur chuan thutlukna mumal tak, duhna thinlung (Commitment) neih hi a ngai a, chu chuan beidawng lova bei zel turin chakna a pe ṭhin. Khawtlang leh Kohhran emaw hruaitu te zah avang maia rawngbawl ni lovin, a rau chan changa  ṭhat hluai lam a kawk lova, a harsat lai ber pawha tih hram hram zel theihna nun neih a ngai a ni.



9.       Mite nun thlakthleng a, awmdan ṭha leh nunphung dik an zawh theih nan ngaihsan tur leh ngaihhlut tur dik hrilh hriatthiam hi a ṭul hle. Ngaihhlut zawng (Value System) dik tak nei tur chuan mihring nun hlutna, dam chhan leh pawimawh ber hriatchian a ngai hle. Value System ṭha chuan hmuh theih leh hmuh theih loh hlutna a huam a. Mimal insiamrem thiam dan (Personal Adjustment), Hun hman thiam (Time Management), Ei leh bar, silhfena inrelbawl thiamna (Economic Management) inbuk tawk dan hi a thiam tur a ni. Thu ṭha leh thuziak ṭha, Hla leh zirtirna hrang hrang chu hmuh sen loh leh ngaihthlak sen loh a awm a, chu ngawt chu a tawk lo. Zirtirtu chuan a nunah a nunpui loh chuan Dar ri mai mai anga thamral a, entawntlak loh a ni thei dawn si a.


10.   Mite kawm nêl a, an nunphung kawmchiang tura pawimawh tak chu kawm tlangnêl thiam hi a ni. Inbiakpawhna hmanrua hrang hrang (Communication skills) hriat hi a tul hle a ni. Tun ṭumah hian Inbiakna chu tawngkam chhuak emaw hawiher, landan leh zaizir emaw, mit men dan leh hmel hmai landan hi a ni ti ila, a tawk mai awm e. Chung zingah chuan Ngaihthlak dan, Zawhna zawh dan, Ngawih hun hriat te hi en thuak ila.

Ngun taka mite ngaihthlak hian kan ṭawngkam leh ṭawngkam ni lo (cues) hmanga ngaihven thiamna a ni a. Thinlunga ngaihsakna tak tak lantir thiam hi a ngai bawk. Kan ngaihtuah dan hi kan mit men danah a lang awlsam em em a, mit men dan thlenga zir  a ngai fo ṭhin. Kan bula awmte hahdam tir thiam hi a ngai a. An hahdam loh a, inkiltawihna an neih chuan ngaihthlak hian awmzia a nei thui lo fo. Ngaihsak chunga ngaihven hian  Ngaih ṭha taka an ngaihdan an sawi theihna kawng a inhawn phah theih a, thinlung inpawhna a hnai em em bik a ni.

Mite kan ngaih chan a, an thu hla kan ngaihthlak hian kan ṭawmpuiin, kan hrethiam a ni tih kan lantir theih hi a ngai a ni. Entir nan, lu buk, thlek leh mit meng te hian thu tam tak a sawi thei a ni. Tawngka tlem/tawi hmang a tlip pawh hi thil ṭul tak a ni bawk. Sawi nawn leh sawichhawn thiam hian kan ngaithla a ni tih a finfiah thei awm e.

Chutih lai chuan an ṭawng laklawh emaw thusawi bik neih laia tihbuai loh  erawh a ṭul hle a. Mahni experience leh hriatdan sawi vak hi tih loh tur a ni. Ngaithlatute beng a ti thlep fo ṭhin a. Mite thusawi ngaihthlak lai hian ngaihdan dik leh dik loh chungchanga ngaihtuah vut vut hi a him lo fo.

Inkawmhona leh kan bula awmte tih tlangnel a, thlak thleng duh emaw hriat duh kan nei a nih chuan Zawhna zawh thiam hi thil pawimawh tak a ni. Zawhna mil tawk zela chhanna kan hmuh ṭhin avangin Zawhna hun leh hmun, zawh dan hi thiam a ngai hle thin. ‘Aw’ leh ‘Aih’ a chhan mai tur zawh thiam te, Sawizau ngai tura zawh thiam te, Zawhna zawh hmaa zawhna hmahruai (Leading questions) zawhna zawh dan hi thiam theih a ni. Zawhna pakhat zel zawh hi a finthlak fo bawk a.  Zawhna (Direct Questions leh Indirect questions)zawh laia hian kan zawhber te en chunga (Address) zawh hi a pawimawh hle bawk. Chiang leh tawi fel taka zawh hi a him ber fo ṭhin a, Zawhna ṭangkai chauh zawh thiam hian hun a heh lo a, buaina a pumpelh thei.

Tawng lova hriat thiam theihna hi a pawimawh hle. Mi awmdan, awmphung, hmel hmai lan dan (Hlim leh hlim lo) ṭhut dan, min hnaih/ngam dan, an mit meng, kut leh ke dah dan aṭang te, an mit mei, khuh/ aw then leh an ṭawngka chhuak rin zawng aṭang hian kan bula awm ten nuam an tih leh hrehawm an tih a hriat theih a.



Mihring kan nih chhung hian mi tin kan inmamawh ang chiah hian heng tarlan sawm chauh te hi kan mamawh zel dawn a. Hriatna mai hi a tawk lova, hman thiam loh chuan awmzia a nei lo. Hmang thiam tur chuan hman nghal mai chi a ni a. Zirsan vang emaw hausak leh retheih lamah a innghat lova, hman nghal duhna thinlung neih mai hi a tawk bawk. Hei erawh hrereng ang che : Mite ṭanpuia, an nun ṭha lo laite siam ṭha emaw thlak thleng a, rawngbawlna hna thawk tak tak tur chuan I nuna thil pawimawh (Priority setting) I thliar fel hmasak zet loh chuan hlawhchham a hnai hle tih hria ang che.

NoteTlabung Branch YMA Diamond Jubilee Souvenir atan Editor Vanlalhriatpuia, Ka thianpa in min sawm ve nawlh mai a, ama phalna vekin ka published a, a edit ang erawh a ni lo mai thei.

62nd TKP Day: Ka paper present chu

$
0
0
KHUA LEH TUI THA NI TURA PIANGTHARTE MAWHPHURHNA
Duties and Responsibilities of Christian to be a Good Citizen; 
with reference to Village Community


Kan thupui hi kohhran thalai memberte tana buatsaih a ni a, thalaite hi piangthar vek erawh kan nih loh avangin "Khua leh tui tha ni tura piangtharte mawhphurhna" ti pawhin a sawi theih awm e. Paper Presentation tur a nih lai hian presentation kalphung pela hun hman a nih pawhin inhriatthiamah kan ti ang a. Inngaihbel tur in awm phei chuan ka hlawhtlingah ka inngai ang a, lo insiam tha ang che u.

India rama piang tu pawh hi India khua leh tui a ni a, chu chu Registration by birth a ni. Khawvela ram danpui sei ber Indian Constitution hian articles 444 neiin, 22 parts, 12 schedules and 118 amendments a nei a.(1) Nimahsela, eng mah hi ziah kim vek theih a ni lo. Danpui chuan khua leh tui tu pawh dikna chanvo min pe a, chungte chu;


 1. Dan hmaa intluktlanna (Right to equality, including equality before law, prohibition of discrimination on grounds of religion, race, caste, sex or place of birth, and equality of opportunity in matters of employment, abolition of untouchability and abolition of titles).

 2. Ngaihdan sawichhuah leh lantir theihna (Right to freedom which includes speech and expression, assembly, association or union or cooperatives, movement, residence, and right to practice any profession or occupation, right to life and liberty, right to education, protection in respect to conviction in offences and protection against arrest and detention in certain cases.) 

3. Inawpbehna leh inchhawrluih lohna (Right against exploitation, prohibiting all forms of forced labour, child labour and traffic in human beings) 

4. Sakhaw vawn chungchanga zalenna (Right to freedom of religion, including freedom of conscience and free profession, practice, and propagation of religion, freedom to manage religious affairs, freedom from certain taxes and freedom from religious instructions in certain educational institutes.) 

5. Hnam leh Zirna chungchanga zalenna (Cultural and Educational rights preserving Right of any section of citizens to conserve their culture, language or script, and right of minorities to establish and administer educational institutions of their choice). 

6. Court hmaa zualko theihna (Right to constitutional remedies empowers the citizens to move to a court of law in case of any denial of the fundamental rights). 

(# Thil neih theihna (Right to property: No person can be unlawfully deprived of this movable and immovable property.
## Zirna (Right to Education): The right to Education 2009 hi Constitution Article 21 (A) zingah telh thar a ni.
### Constitution hrilhfiah hi chu Parliament emaw mithiam tih ngawt chi a ni lo a, Judiciary lam chan a nih avangin a ziak angin ka lo dah mai a ni e)

Constitution hian dikna chanvo (Right) min pek lai hian tih tur pawimawh tak tak (Fundamental Duties) min pe tel bawk a. Tih tur (duty) kan tih hian dan tlawh chhana tih tur (something you must do by law) tih a tel a ni. Chu chu dan zawm zel te, chhiah pek te, ram a chhiat lohna tura ven te, thudik hailan leh tan tlat hi a pawimawh a ni. Kan mimal dikna hian midangte a nek beh erawh phal a ni lo a, mi dangte dikna a palzam tur a ni hek lo(2) Hei hi Danpui lama thil pawimawh tak, kan thupui innghahna chu a ni. Hetih lai hian Fundamamental Rights chu kan lo pian atanga Constitution in min pek, kan neih a nih ang takin Legal Rights nen hian a danglam a, Legal Rights chu dan zara siam chawp niin, ken kawh thin a ni.(3) Indian Constitution hnuaiah phuar beh vek kan ni a, chumi hnuaiah vek chuan chhuah zalen kan ni bawk. Sakhaw tinin zalenna kan nei vek a ni. 

He danpui sei zet, kimchang taka ziah hian khawvel nuam zawk siam tur hian a fun kim lo a, a fun kim ngai bawk hek lo ang. Danpui behchhan hian dan tesep siam a ni a, danpui a kalh thei lo. Chumi a nih avang chuan danpui hi a chungnung lawr lak zel a. Chung dante chu khua leh tui zawm tura siam a ni a, zawm lova bawhchhia an awm chuan hrem theih pawh a ni. India ram hi sakhaw hrang hrang awmkhawmna niin, Sorkar hian sakhua bik a nei lova, sakhua zawng zawng intluktlang vek kan ni a. sakhaw dang tihbuai theih pawh a ni hek lo. 

Sakhua zawng zawng zinga chungnung ber kristian, Pathian nung ringtute hian sakhaw dangte hi Bible tlawhchhanin kan chungnunzia kan lantir a ngai hle, kan rinna leh thiltiha kan lantir si loh chuan Pathian ram lak hi a har telh telh dawn a ni. Sakhaw dang ringtute hnehna mai ni lo va, lan mawi tumna mai ni lo va, khua leh tui kan nih anga kan tih tur hrang hrangte hi kristian kan nih avang pawh hian tha leh zualin kan hlen chhuak dawn lo em ni? Ram changkangah chuan mihring ngaihtuahna a changkang a, dan hi mipui that tlanna tur a ni tih an hrechiang bik a, a nuamin a zalen a, mimal hlutna pawh a tisang sawt thin(4) Khua leh tui tha ni tura mi tinte tih tur kan tarlang ang a, Kristian, thalai a ngaihna hria te, mi piangtharte tan phei chuan tha takin kan ti tur zawk a ni. Kan tih tur kan hlenchhuah avang leh kan tih tur kan hlen chhuah loh avanga kan hmel ti bal theitu te khaikhawm dawn ila.

1. Norms (Ziak loh dan) :Sociologist-te chuan hnam tin leh mihring nunphung an zir a, hnam tin hian mipui tih tur leh tih loh tura rindan leh duhdan an nei vek a. Ziakin an vawng tha kher lo, mahse, mipui/hnam thinlungah chiang takin a awm thin a ni. Miin min sawisel emaw min sawisel loh vang ngawt emaw-a dik leh dik lo tih theih a ni lo a. Mipui ngawi reng mah sela, mipui thinlungah dikna leh dik lohna chu a awm zawk a ni. Serh leh sang chungchang thu hi lak urhsun a ni bik thin tih an tarlang a. Ziak loh dan pawi sa lo va, palzut thin an awm chuan a hnam khan an ngaihlu ngai lo a, thinhrik hial a lo ni thin a ni. Mizote zingah ziak loh dan kan neih langsar tak tak kan neihte hi a langsar leh kan inthenawm khawvenna, kan kristianna nena ngaihpawimawh thar leh atana chhawp chhuak i la: Vantlang ram nek te, tui chhe paih chungchang te, ramri kham dan te, mikhual chunga that chhuah te, piansualin tlai luat a nei ngai lo, chhiah pek that - hnatlang awl leh run, mai leng an um ngai lo tih te leh a dangte sawi tur tam tak a awm ang. Hnam nunphung leh nihphung, kkhawtlang inawpna chungchanga ziak loh dan (norms) pawh ngai pawimawh ngai lo chuan thil hlutna values, ethics engmah a hrethiam lo a. Dan, ziaka neih phei chu hrem hlauh vang maia zawm an ni duh hle a ni.

2. Human Nature, Humanitarian works (Mihringa thatna leh mihringa bet) :Hnam tin hian khawtlang tha leh khawtlang nuam, intluktlanna a awm theih nan an bei vek a. Chumi bei tura a laimu bulpui chu mipuiten an rilru ngaihdan dik leh dik lo (moral judement) an siam thin hi a ni(5) Mipuite intluktlanna leh that tlanna tura bei tur chuan mi tin hian theihna leh duhna rilru kan nei vek a. Chu chu thenkhatin an tipuitling a, thenkhat an insum thin a ni. Thil thlawnpek leh mi dangte tanpuina pek thin hi (alms, gift etc) hmasang atanga awm tawh a ni a. Chhawm nung zel ila.

Rig Veda hunlai-ah te, 273 BC a Buddhism; Karma theory-ah te, Bible-ah Genesis thu-ah te pawh kan hmu a ni. Khawvel pum huapah chuan Elizabethan Poor Law 1601 te, Settlement House movement 1867, London Charity Organisation 1869 a lo din khan hriat lar a hlawhin, a lo thanglian zel khan mi dangte tihhmuhin a chawi lar hle a ni(6) Mizo ten Pathian kan hriat hma pawh khan mihring thatna hi hnam tin zingah a awm tih kan hre thei awm e. Rethei leh chhum chhia kan chhawmdawl dan atang te leh kan thawnthu atang pawhin a lang chiang em em a ni. Khawvel tlangsang ber lawn chhuak, David Zohmangaiha Interview ka en laia ka rilrua lo lang chu, hnamdang zingah pawh Mizo ang, Serpa ang, thian chhan thih ngam leh mite tana inpe chu hnam tin zingah an awm thu a sawi lai kha a ni(7) Hnam tin hian thatna leh chawi lar bik erawh kan hnamzia angin kan nei thin. Tlawmmngaihna chhawm nun a tawk mai lova, Khua leh tui tha tih turte kan tiha kan hlen chhuah hi a pawimawh a ni.

3. Ram leh hnam hmangaihna (Patriotism) :Kristian chuan ram leh hnam a hmangaih lo thei lo a. Ram mi nihna (Identity) chiang takin a nei tur a ni. Danin a sawi leh dan tesepin a sawi ang te, hnamzia leh nunphungin a beisei dan pelin a nun theih loh a ni. Kristiante hian sual inthiam chawpna leh sual ngaihzamna a nei tur a ni lo a. Sual man tuar ngam tur khawpa huaisen niin, ram leh khawtlang tana pawi tur chu a ti lo ngamin a do ngam tur a ni.

Kan politician hlun tak, Brig T Sailo khan "Watchman Nee-a lehkhabu Normal Christian Life phek 98-99 a mahni inpekna chungchang ziak  'Lalpa ta ka ni tawh a, Keima ta ka ni tawh lo. Missionary emaw thuhriltu ka phak lo. Amaherawh chu, ka awm ang angin ka awmna apiangah, School a ni emaw, Office a ni emaw, choka a ni emaw Pathian ta, Ama duhzawnga awm tur ka ni a, thil eng pawh tawk ila thildang ni lovin Ama ruat a ni' tih thu ka chhiar velah chuan Pathiana innghah thlap ngamna ka nei ta a" tiin a ziak a(8) Chumi thu a chhiar atang chuan Army leh Civil inkara inremna dap tur khan huaisenna, duhthlanna a nei ta a ni. Pathian hian ram leh hnam tana thil tha ti tur hian min duh a, eng pawh ti ila, khawtlang thatna tur a ni si a. Brig T Sailo khan Doctor emaw Missionary emaw nih a chak chhan chu ram hmangaihna, Pathian hmangaihna nena rawngbawl a duh a. A hnathawh thlak thleng kha a chak thin a. Hemi atang chuan duhthlanna fel tak neiin ram rawng a bawl a ni.

4. Bible zirtirna anga huaisen (biblical) :Kristian chu thil tha ti tura siam kan ni a. Hman lai khawvel anga thil tha lo pawh en liam mai chi a ni lo a. Thil tha duhtu kan nih a hun tawh a ni. Bible zirtirna dik leh laimu hriat fiah hi kan thiamna hian a phu tlat tawh a. Lehkhathiam tamna, kristian state-ah hian Bible ziritirna thenkhat hi kan la mausam tlat mai. Mizoram tichhetute chu politician te emaw, sorkar hnathawk te emaw, mipuite emaw hi kan ni a. Pawimawhna kan nei vek a. Kan thiamna leh theihna, huaisenna hian a dik lo lamah pawh "Yes sir" tia zawm mai tawh lovin, "No, I don't agree with you" ti ngam kristian kan mamawh tawh a, siamthat hnathawktute hi kan en liam mai mai dawn em ni? Bible-a Gnostic zirtirna anga sualna laka fihlim tuma inkhurbing mai lo a, mite entawn tlak ni tura sual laka fihlimin, sualna do tura mite zinga zuang lut a, sualna do ngam nih hi ava hun ta em! Lalpa tih chu sual huat hi a ni a (cf Thufingte 8.13) Sual ngaihthah leh hriat loh der ngawt hi Pathian thuawihna a ni lo.

5. Politics, kristianna leh theorocracy :India ramah chuan Sorkarin sakhaw vawn bik a nei lo tih kan sawi tawh a, Hindu, Muslim etc leh Kristian sakhua hi inang rengin kan awm thei a ni. Heti a nih vang mai hian Kohhran inrelbawlna-ah Sorkar hi a inrawlh thiang bik lo a. BCM thurin puanchhuah 19-na chuan "Mihringte a hu hova tha taka kan khawsak theih nana ram rorelna sorkar awm hi Pathian ruat a ni. Chu vangin ram roreltute chu kan tawngtaisakin an thu pawh Pathian thu nen a inkalh loh chuan kan zawm tur a ni. Amaherawhchu, Lal Isua hi lei leh van lal ber a nih avangin kan thinlungah pawh roreltu Lalber a ni tur a ni. Sakhuana lam thila thuneih leh inrawlhna hi sorkar tih tur niin kan ngai lo" tih a ni a(9) Politics/Party-a Kristiante inhman hi a thian lohna a awm lo a, amaherawh chu, Poilitics leh a kaihhnawih hlemhletna a inhnamhnawih chu a mawi lo hle thung.

Kristian ramah chuan Kristian hruaitu kan nei reng turah ngai ila. Kan hruaitute hi Pathian ruat (direct connection with God) an ni turah beisei thin bawk ila. Pathian tihna leh zahna tel lo chuan ram hi a chhe thuai thin. Chu vangin, Pathian mite tih awm taka awm chungin sorkar leh ram rorelna, politics-a inhman hi a tha a ni. Chuti ang a theih dawn loh ai chuan bansan mai hi a tha zawk awm e; Gehena kal tirtu a nih dawn ai chuan.

6. Materialism (Nawmsak duhna hleihluak) :Mihringte hi hmasawn tur kan ni a, mahse, kan hmasawnna hian duham turin min fuih khaw lo fo thin a ni. Bible ziak hluia "Eng pawh nisela, kan thlen chin hi I duh tawk phawt mai ang u"tih lak bova, Bible ziak thara "Kan thlen chin atang hian hma I sawn zel ang u" (cf Phil 3.16) tih a nih atang hian duhamna leh khawvel thil (assets) neih kawngah hian thahnem kan ngai ta sauh ni hian ka hre thin.  Pathian ram aia thildang veikam nei, sual tura thlemna-ah hian a luh reng theih asin. Khawvel hmasawnna leh Pathian thu hi kaihkawp a, inhnerem taka kan kal loh chuan ram leh hnam, kristianna hian a tuar fo thin a ni. Khawtlang intluktlanna (social justice) a awm thei lo ang a, khua leh tui tha chuan intluktlanna awm theih nan a bei tur a ni si a.

Ideal State, Utopia leh Communism te a lo chhuak hi a awm tihchin a awm fo thin. Intluktlanna hi khawvela a awm theih nan kristiante nunah hian hmuh tur a awm lo deuh a ni. Mizo kristian zingah "An zing ata lo chhuak ula, a hrangin awm rawh u" tih changchawia Chana pawl emaw Vanawia pawl emaw Pawl chhuak kan tam dan en hian, kan Pathian thu ai mahin kristiante zinga chen nuam lo khawpa kan awm avanga inlakhran tum an ni mai lo maw? Sualna laka inthiar fihlim tum, thei tak tak si lo rinna thar a lo piang ta fo a nih hi. Hindu sakhua-in Kama; mamawh ngawih ngawih, duh ngawih ngawiha inhriatna an neih ang hian min nghawng (influence) nasa lutuk tawh a ni lo maw?

7. Corruption (Eiruk leh Eilan) :Corruption chu pawisa, hun leh hmun, vantlang thil leh sorkar thil a hmanna tur ni lo, mimal, vantlang leh pawl hlawkna atana hman hi a ni tiin ka hrethiam ber a. Eirukna hi thuneitu ten mimal hlawkna atana a thuneihna a hman sual a, chumia lo innghat ten an lo tawrh phah hial thin a nih chuan corruption chu a lo tling ta thin a ni(10) Transparency International khan Kum 2005 khan ram hrang hrang a zir chiang a, India chu Pakuana kan ni a(11) British administration tam tak la chhawngtu kan nih angin British kha zir chiang ve se. An nep chuang hian ka ring lo. Chumi awmzia chu system a that a, mipuiin an thlawp bawk hi a ngai a ni. System tha tak mai nei chung pawh hian invenpui reng a nih loh chuan awlsam taka hman sual theih a ni. MGNREGS hi mipui eirukna tualzawl (platform) nge mi rethei tanpuina scheme tiin inhnial dawn ila rei tak kan tang thei vek ang chu. Programme leh policy a nih loh tur anga hman kual a, mimal leh vantlang tana hlawkna tura lo ruahman pawh hi thil dik lo, hletmhletna leh eirukna chi khat a ni.

Kan kalphung dik lo avanga eirukna hluar ta hi kristiante hian kan siam tha tur a ni dawn lawm ni. S.S Gill (IAS Rtd) chuan 'The Pathalogy of Corruption'-ah Eirukna lak bo chungchang tam tak a zir a, ram kalphung dik tawh lo lutuk leh Corruption hluar ta lutuk tih reh nan chuan 'Mipui hi thuneihna tam zawk pe ila, thuneihna tam zawk pek an nih theih nan dan leh hrai chiang takte siamin mipui hi humhalh tlat ila" tiin rawtna a nei a(12) Mahse, hei Right to Information Act 2005 pawh kan nei a, The Mizoram Right to Information rules 2006 te kan lo nei ta. Mipuite hian chhawr nachang kan hria em le? Inchhuina dan chauh emaw ti tlat kan awm tamin ka ring thin. Chumi kenkawh duha pawl din PRISM hi sorkar leh mipuite hian a thlawp em le? Eirukna hi a nep phah em le? State dang leh ramdang chu lo eiru ta pawh nise la, kristian state chu kan fihlim tur a ni dawn lawm ni?

8. Participation (Tha chu ngai e) :Khawvel ram hrang hranga retheihna um bova, khawvel nuam zawk siam tur hian zirbingna tam tak neih alo ni tawh a. Sum tam tak sen ral niin, hlawhtlinna hmuh tur avang hle thin. Mizoramah erawh zirchianna a la tlem hle, en chiang ta ila. IRDP, TRYSEM, SGSY, Baffacos, MIP adt. hi a hlawhtling kan ti em le? NLUP kalpui mek a ni a, a hlawhtlin leh hlawhtlin loh tehna tur zam lawk sa kan ngaihven em? Sum dawn tur zat hian mipui beng a verh zawk lo maw? State Legislatorte meuh pawhin dawn reng tumna, Centrala tlak tlum duhna an neih lai hian mipui, kristiante zinga heti ang thu chhakchhuah chu a hralh a kal lo hle ngei ang le. MLA Election a lo hnai leh ang a, Party tinin Manifesto-ah sem nge thawhchhuah tura an ruahmnna point tam tihte lo chik chhin ang u. Mahni ba pawh pe hlei thei lo chuan a thlawna dawn duhna rilru a nei ngei ang tih a chiang a ni.

Policy leh Programme siam a nih hian a thlawna pek ngawt hi a tha ber tawh lo a ni tih mi thiam ten an hrehchiang em em a. Mipui rilru hmin sa leh thinlung develop (chhum hmin sa) loh chuan pe tam eng ang mah ila development hi a awm thei lo a. A dawngtu-in a thawh ve tur leh a tih turte zam a ni thin a ni. Inkaihhruaina a zamte tha taka tihhhlawhtlin hi mipui mawhphurhna a ni a, chu chu a tha lo zawk a nih pawhin inkaihhruaina a tha lo a, Policy duangtu te mawhphurhna a ni. Mipui mawhphurhna a awm lo. A thlawna dawn duhna rilru ai chuan thawhchhuah hmanga hmasawnna hi a hlu a. A tlo a ni. Entirna pakhat chu, tunlaia kan Sorkar laipuiin, Ni za aia tlem lo inhlawhfakna tur, Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantees Scheme (MGNREGS) chu kalpui mek a ni a. Mipui ten ruahmanna (Proposal) chu Mipui intawhkhawmna-ah an siam ang a, chu chu thawh thin tur a ni a. Ni khatah Darkar bi tuk zat (Dar 7+1) aia tlem lo thawh tur a ni a(13) Mipuite hian kan thawk thin chiah em? Thawh loh hlawh kan la thin em? VC te Pawisa thenkhat pe-in kan tham thin em? Chan ngam si lovin hlawha cut changchawiin chhuan lam kan siam thin a ni.  Khawnge dikna chu a awm tak ang le? Sual ngaihzamna pakhat a ni ve mai lo maw?

9. Public Property :Sorkar hmanrua, vantlang ram leh a thil neih kan enkawl danah hian khua leh tui tha kan nih leh nih loh chu a lang chiang hle a ni. Naupang leh tleirawlte zingah dan lo anga thil tih (illegal behavior by minors) a hluar hle a. A lo puitlin chuan a chhawm dawn tih a chiang reng mai. Kan Crime rate tlakhniam vang emaw mai a sorkar thil tihchhiat leh lak bo hi a awm lo tihna a ni lo. Thenkhatin FIR an report a, a then ziah luh a ni a, a then erawh inngaihdam a ni thin. Crime tling lo, Civil case chi-ah pawh hian sorkar thil kan enkawl dan chungchangah hian in ennawn thin ila.

Ni tina kan chen ho leh kan hmuh thinah pawh hian khua leh tui tha kan ni ang em? Kan Electric Connection neih danah te - Phalchin angin hman a ni em? Vantlang kawng leh National Highway kan enkawl danah te - a tichhe zawnga Rod chhut, tui luantir kan ching em? Sorkar building kan enkawl danah te - hlui hlawn thil lak mai kan ching em? Vantlang leh sorkar ram kan enkawl danah te hian Pathian mit kan tlung zo ang em? Sorkar office bungrua leh pawisa paipawn mai thin te -te tham leh lian tham sual a awm dawn em ni? Vantlang thing leh mau kan pawi sak loh dan te - mamawh loh tih chereu kan chin gem? Vantlang ram nekchep zawng leh tuihawk pe zawng emaw tuihawk luanna dal zawngin kan awm thin em? Mi dangte rama luantir chak tlat thin te kan awm em? Heti ang kan lo awm a nih a, mi piangthar kan nih chuan sim vat chi a ni.

10. Environmental Protection :'Thilsiam zawng zawngte chuan beisei em emin Pathian fate lo lanna chu an nghakhlel hle si a' (cf Rom 8.19) emaw 'thilsiam zawng zawng hnenah chuan Chanchin tha hi hrilh rawh u' (cf Marka 16.15 ) tih chhiar liam mai thin te chuan vawikhat tal inngaihtuah nawn leh teh u. Pathianin thilsiam te, kan enkawl tura thuneihna min pek hmansual hi a dik dawn em ni? Hman laia ramsa tam lai leh hnawksak hial hun lai kha chuan humhalhna rilru kan la pu lo pawh a ni mai thei. Tunah chuan mihring kan pung chak em em a. Ram leh ramngaw, luite erawh chu a pung thei si lo a nih hi. Kan chenpuite hi kan dip ral mek a, humhalh an tul tawh a ni.

Bible chuan mi tin roreltute thu thu a awm turin zirtir kan ni a. Kan chunga roreltu chu lal an ni tawh lo a. Sorkar hi an ni a, sorkar chuan mipuite tana tha tur angin dan a siam a, mipuite khua leh tui zawm tur a ni. Danin a phal loh nungcha humhalh chu khua leh tui tha chuan a zawm mai tur a ni. Khua leh tui tha chu kristiante hi kan ni tur a ni dawn lawm ni? Pathian pawhin a hmangaihte an ni a, enkawl turin thuneihna min pe a ni. Khua leh tui kan nih ang a, kan humhalh thei lo a nih pawhin a ti chereu zawng hi chuan hma I la lul tawh lo ang u.

I thenawmpa-in sumdawn nan a lo hmang a nih a, I la leisak chhung kha chuan i thlawp (support) a ni asin. Nunna hi a hlu a; dam khawchhuah duh vangin a humhalh lo zawnga hma an la a nih erawh chuan Pathian pawn a ngaihdam ka ring. Chuti ni lo, a tel lo pawha awm thei te hian nawmchenna emaw intihhlimna anga lui kal, ram vah leh ti chereu thinte hi thlarau mi an ni ngai lo a. An thlarau nun a ngaihtuahawm khawp ang. Khua leh tui tha an ni thei lo ang a, YMA member rinawm an ni ngai lo bawk ang a, Kristian tha a ni ngai lo ang tih a chiang em em a ni. Hawh u, ram hmangaihna rilru pu-in, Pathian fate enkawl a, hmangaih turin tan I la sauh sauh ang u

Heti hian mawl mang takin khaikhawm dawn ila, Kristian kan nih ang hian Dan (Constitution) leh dan tesep (Rules and Act) leh ziak loh dan (Norms)in ti tur leh ti lo tura min beisei/ min phut ang hi I he lo vin zawm I la. Khua leh tui tha tak kan ni thei ang. Kristiante tan erawh chuan kan theih 
tawpa tih turte tih a, tih loh turte kan tih loh hian kan thupui famkimna chu a lang chhuak thei ang.

End Notes : 
1.Pylee, M.V. (1997). India's Constitution., S. Chand & Co. Page - 3. 
2.Gupta, R.K (2002). 35 Question with answers., Constitutional Law of India, Central Law Publication, Allahabad. page-16 
3.Bhattacharya, S.K, (1991), Elements of Indian Constitution, Dass Publishing Concern. Calcutta. Page-88 
4.Remtluanga. C., (2001) Mi tin tan Dan hriatna, Vol- I, RP Press., Venghnuai, Aizawl. Page -1 
5.Balthawal, C.P., (1998) Social justice in India, Bharat book Centre. Page -38 
6.Jha and Jha, Encyclopedia of Social Work, Volume - 4, Page 21-15, 
7.David Zohmangaiha, Interview with LPS Vision, Aizawl 
8.Hluna, John.V., (1983). A search for Mizo Identity (A story of Brig. T Sailo) Page-260. Synod Press, Aizawl 
9.BCM Constitution & Rules, 2011, BCM, JP Offset, Aizawl.
10.http://en.wikipedia.org/wiki/Transparency_International 
11.Lalchhuana, R., 2005, Eiruk tobul chhuichianna, Zoram News Service, Aizawl. Page - 169 
12.Ibid, Page - 176
13Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantees Act 2005, (Schedule -I, 7th Sep 2005) / Operational Guidelines, 3rd Edition, Directorate of Rural Development Department, Aizawl 

Sawiho tur te :
1.MGNREGS kan thawh dan hi a dik tawk em? Dan ang loa thawh nge tha anga thawh loh mai ngam hi kristian tan tha zawk ang?
2.Tih tur tih duh loh hremna dan (Law of Torts) kan neih hi tul kan ti em?
3.Khua leh tui tha ni tur hian kohhrante kan inzirtir thin em? A nih chuan, Engtin nge hma kan lang thin ang?

Pianthar tran dan mawlte chu

$
0
0
PATHIAN KA HRIAT DAN

Kum 13 mi, Naupang mai ka la nih lai chuan kan khua-ah Thuhriltu pangngai ve mai, pawl chhuak hotupa emaw tih tura nunphung dangdai deuh nei hi a lo kal a.A tawng erawh ngaihthlak tui dawn laia bengthlehna tham khawpa tawng pai a ni thung. A nundan leh a rinna chakzia erawh mipui mak tih a ni. Rinna chungchang hi a sawi uar em em thin a. Amah chu Roy-a, Darlawng hnam a ni. Sipai bang a ni a, Sipai a tan lai pawh a, boxing lam tui chilh mi a ni bawk. A tlangval lai chuan khawkhat sual huai, chhungte manganpui a ni thin. A chhungte pawhin tihngaihna an hriat loh avanga Tripura Baptist Union hnuaia, Pastor leh an kohhran upa te ngenin, a lo that theih tak mialah tia Kohhran Upa an hlankai ve ngat kha  a ni. A tha nghal ngawt hek lo.


Kan kohhran hruaitu thenkhat chuan an tuipui em em a. Thenkhat erawh chuan an ngawihsan mai a ni. Kan khuaa neinung deuh leh kohhran hrang hrangte chuan pawl bik awm lovin an tuipui hle a, mimal inah thu a sawi thin a. An ngaithla thup thin a. Ka pa pawhin a tuipui hle thin. Chutia mimal in lamin a dawl zawh loh takah chuan kan khuaa Sorkar Office awm ve chhunah chuan pawisa pawh nei sa lovin Camping an buatsaih ta tawp mai. Chaw leh Chawhmeh leina tur chengkhat pawh a awm lo a, mihring erawh chu an phur em em a ni. Camping buatsaih a ni dawn a, Campers-te pawh a tul a nih chuan chawnghei inhuamin luh tur a ni tih ka hriat pawhin ka phur lem lo a, ka sikul kalpui thiante an phur em avang chuan ka lut ve ta a ni.

Camping fee a awm lo a, mahni intodelh a, mamawh tur chu pai mai tur a ni. Ka pa khan chaw in nghei tak thut pawhin Biscuit pai ang che tiin pawisa min pe ve a, Chaw nghei erawh a awm lo a, lo lama feh haw te chawhmeh thehkhawm leh sorkar hnathawk leh a phurzualte thilpek tling khawm khan kan phuisui hle a ni. Camp chhuah hnu-ah pawh zurui pakhatin Pathian fiahna ni-awm fahrana Rs 50/- ruai theh nan a thawh a, kan khuaa, kan veng in 300 vel chuan ruai vawi hnih lai kan theh thei a ni.

Kristianna leh Chhandamna thu hi beng chuan ka hre tawh a, hnam nunzia emaw nih tur ve renga ngai mai. Chuti anga seilian chu ka ni a, Dan anga inkhawm ve mai thin ka ni a, Pathian ngaivenna leh hriatchianna erawh ka nei ngai lo a, ngaihven nachang leh ngaihven tum emaw ngaihven dan pawh ka thiamin ka hre lo. Sikul kal ning leh thil thar tih chak avang maia Campa-a lut ka ni.

Naupang thil hriata lo hre lawk ruai tawh ka ni a. A Pathian thusawite lah chu ani tawng pai leh nghal sawi ai chuan ka sawi thiam kha ka ring thin. Nimahsela, Tirhkohte 9.-4 a chhiar a, Pathian tiduhdahtu. Mi huaisen leh mi fing tak, Saula chu Damaska daia Saula a kal laiin a vel chu Petromax aia e êng chu a lo awm ta phut, Saula chu a tlu a. “Saula, Saula, nangin engati nge mi tihduhda ni?” tiin aw chuan a bia a. Saula chuan " Lalpa, tunge i nih ?"  a tih khan Lalpa chuan"Isua, I tihduhdah hi ka ni e" tih a chhiar a. Naupang mai ni mah ila, ka hriat hnu vek a ni. A lem nena ziah (Comics) pawh ka chhiar thin. Amah Roy-a, Speaker ngei kha zaizirin Petromax bul, vaivutah khan a tlu ta tawp mai. Khatia a zir peih kha mak ka ti a ni. Eng emaw nghah chawp khera Lalpa tunge i nih tih hun a thlen hma hian Lalpa khawnge i awm tia zawn a hun tawh a ni.

Ka rilru-ah, khatih laia Delhi BA ve ngat, kan khaw tualchara vaizut zingah, naupang rual lehngal bul a, Suit nena alo tlu tawp kha mak ka ti a. Thawnthu hriata ka hriat tawh, khatia keini thingtlang naupang mai min hrilhfiah tura a awm kha ka chhut ve a. A peih vang emaw eng emaw chu a awm a ni?  Pathian hi chu a awm a ni tiin, a inpe apiang hian an lo ngam huai a ni. Chuta tang chuan Pathian hi ka zawng a, ka hmu ve ta a ni. Chak lo tak chung hian a rawng ka bawl ve zel a ni. Ka mangan leh chauh chang hian Pathian chu a lang fiah a, puitu hnai reng a nih zia min hriat nawn tir a, ka zui zel ang che tiin duhthlanna ka siam tawh a, chak lo tak chung pawhin ka vah bosan ngam hlawl lo a ni. Keini ang thingtlanga khawsa ve ngawr ngawr tana rual pawlna leh khawvela mite hmuha min chawisangtu a nihzia hre turin kum hnih hnu-ah chuan Thlarau thuamna ka chang ve ta a.

“Retheih pachhiat pawh hi
 Isua tel lo chuan,
Tuar thiam dan a awm lo,
 Lungawi tawk a har” tiin min tichaktu-ah chuan engkim ka lo ti thei ta a ni.


P.S:   1996 Dec 10, Kan u fapa thar nei tura Lunglei Civil Hospital ka awm laia, ka ziah a ni. Zanin 4.8.2013 zan hian kan kohhranah a thusawi ka ngaithla leh hlawl mai a. Ka Diary hlui ka zawng a, ka type nghal mawlh mawlh a. Naupan lai thu a ni bawk a, edit chu a ngai fe mai.


Lunglei Chalo!! Subash Chandra Bose kan ngai bik lo

$
0
0
Lunglei fai nan ka hnatlang ve


Ni 9.8.2013, Zirtawpni kha Sorkar pisa chawlh (Idu’l Fitre) a ni a, mahse kohhran leh a behbawma thawkte tan erawh chawlh a ni loh avangin Serkawn atang chuan Lunglei a lo fai zawk nana tha thawh ve turin innghahkhawmna hmun tur pan chuan ka kal ve ta a. Bazar venga Mosolman biakin bul vela lukhum var khum tam tak ka hmuh chuan mi tihnual nghal ngawt a. An ni zat hi kan thawk chhuak ang em aw tiin ka inngaihtuah a, ka zam hle. A ni tak a, ILP check laia vang riau kha an sakhaw hun pawimawhah chuan an lo tam ve zet lah tak a. Innghahkhawmna hmunah pawh chuan Lunglei Clean Volunteers-te chuan lukhum dum khumin an lo thu thup mai a. Lunglei tana inpe mi tam tak an lo la awm tih ka hmuh chuan ka phur leh ta deuh. A ngaihna hriaa mipui huikhawm thei leh a thiam an lo awm avang hian hmabak eng tak nei niin ka inhria a, ka inchhuang rilru hle.


NLUP dawng hlim, pawisa la tur tih hriat ngawih ngawih ten sorkar chawlh a ni tih hria, Bank chawlh a ni tih hre si lo a, State bank leh Rural Bank kawta pawisa (cheque) lakchhuah tumin an nghak thup chu ka hmu a. Hmelhriat thenkhat chu thil awmzia leh haw leh mai tura ka hrilh pawhin beiseina nen an kir nghal mai duh lo. A taka tawna hriat an la tum cheu a ni. Mipui hian thu ngawta sawi emaw hriat ngawt hi an duh khawp ta lo a. Finfiah a, hriat hi an duh a nih awm hi tiin ka kalsan a. Ka kalna tur nen pawh a inhmeh dawn viau e tiin ka kal zel a. Hnatlang chhuah khawmna hmun ka thlen chuan, mi an lo pungkhawm nual tawh a. Kan innghahkhawm lai a, ka duh loh leh ngaitheih miah lo pakhat ka hmu a, ‘motora tlan leh veivak ten ralkhat thlira min thlir leh kan tih tur ni awm bik riau hmuha min hmu kha a ni’. Mipui programme a ni a, kan pen chhuak mai a ni si a. Mipui khawihche tura eng programme emaw movement emaw tan tur chuan thinlung lam chhum hmin phawt hi a ngai a ni. 


Clean Lunglei Committee hmalakna zarah District fai leh thianghlim ber kan ni thei tih a lang chiang hle a, A ngaihtuahtu HPC hotupa leh Sorkar Official te an fakawm hle. Fak uchuak vak erawh ka tum lo. Khawvel huapa ram changkang leh hmasawnte chu faina lamah an thangharh nasa hle a. Ram changkang tehna zingah pawh faina hi chawp leh chilha tehna a ni a. Khawvel ram te, khawchhak lama awm lehnghal, faina lama an hmalakna lar em em pakhat Indonesia chungchang tarlan zawk ka duh a. Clean Indonesia a lo pian chhuah dawn khan  Singapore Clean Movement  hruaitu Liak Teng Lit chuan bawlhhlawh mipui awmna (public area) a hnutchhiah emaw an paih dawn chuan vawi hnih tal ngaihtuah nawn turin a chah a. Lunglei mipui chuan vawi nga tal ngaihtuah nawn turin inchah ta ila kan dinhmun nen a inmil awm e. An ram hruaitu te atanga hmalakna hmasa, mipuiin an thlawpna avanga hlawhtling a nih zia kan hria a. An ni chuan Sorkar programme hialah hmangin public service hmun ruk laiah an siam mai ni lovin, facilities/ remchanna kawng a dap bawk a ni. Hnatlanga thawhfai mai an tum lo a, mipui rilru sukthlek thlakthlenga, mipui tha thawhna (public’s participation) kha an tum ber  a ni a, an khawtlang buaina leh harsatna, an inchhuanna tur (social issue) a nih zia an hrechiang hle a ni. 
  
India rama Chhatisgarh-ah  Nirmal Satyagraha a lo pianchhuah chhana an sawi chu Mahatma Gandhi thurolum pakhat Satyagraha atanga an kalpui dan pawh hi zir tham niin a hriat a. Bawlhhlawh paihdan tha zawk leh zun leh ek thlahdah chungchanga thingtlang mite zirtirna pakhat a ni. Total Sanitation Campaign lo chhuahna tura sulsutu pawimawh tak a ni bawk. He Nirmal Satyagraha hi mipui movement a ni a. Ambagarh Chowki block,  Rajnandgaon district atanga Volunteer 42 lekin heti khawpa movement lian leh pawimawh an sual chhuak a, a hlawhtling thei a nih chuan Lunglei; lehkhathiam leh mi inpe tamna-ah hian eng nge kan hlawhtlin theih loh bik ang le? Keini, a programme hawnna ah pawh mi 200 chuang volunteers leh organiser nei thei chuan Mizoram leh India ram hriat tham lawih khawpa kan tha kan thlah loh hi a ngaiin, a hun tawh a, Lunglei District hmingthatna tur pawh a ni.

 Mizoram, thingtlang awmkhawmna, lehkha zirsang tamna ramah hian vai ngalsang ho tihdan anga hnawl ngawt chi a ni bik lo. Kan mamawh em em tho a ni. Zunin-ah e suh tih ziak a la ngai fur a, ziah lohna zunin-ah pawh ek hmuh tur a awm zel zul a nih hi. ‘Fai tura inzirtir mai hi a tawk ta lo a, a taka thawh a ngai a, chu pawh chu a la tawk mai lo, tha thlah miah lova hmalak chhunzawm zel’ hi kan tih tur a ni. Kan inzirtirna leh a taka kan thawh reng piah lam a, a dodal leh hnawksak zawnga khawsa pawh kan inhrem ngam a hun ta. Law of Torts (tih tur tih duh loh hremna dan) te la hmang fumfe chiah lo mah ila, a tul a nih chuan tualchher dan emaw YMA Branch/ VC dan emaw pawh zam mai thei tur khawpa khauh a ngai ta niin a lang.


Clean Lunglei kalphung tura ruahman te:
1. Mipui leh faina lama hnathawktute hnenah faina leh bawlhhlawh paih danah zirtirna pek te,
2. Zirna In, Office leh pawl hote mawhphurhna, an theihna leh hmalak dan remchang kawhhmuh te,
3. Khawtlang leh vantlang hruaitute leh tlawmngai pawl te chu bawlhhlawh sawngbawl dan hlawk zawk leh fel fai zawk an hriat theih nan a hmalak pui leh hemi kawnga tha an thawh theih dan kawng kawhhmuh te
4.Bawlhhlawh atanga hlawkna hmuh dan in kawhhmuh leh bawlhhlawh sawngbawl dan tihhmasawn te,
5. Vantlang hriselna leh thianghlimna kawnga mipui tih tur inzirtir te
6. Mipui vantlang tana hnawk lo leh remchang tura inthiarna, vantlang zunin leh tuihawk luankawr felfai neih dan kawng zawn te
7.  Vantlang hmun leh kawngsir cheimawi te a ni a.


Clean Lunglei a hlawhtling ang em?:Khawtlang hmasawn tur chuan a ngaihna hria leh vei a, mipui chawk phur thei hruaitu mamawh a ni thin a. Hming that emaw thang that lak duh vang mai a, movement hi hlawhtling thei a  ni lo a. A hlawhtlinna bul chu a chhawrtu leh hmang tangkaitu mipuite thlawpna leh tel ve dan (participation level) zawk hi a ni. Mipui intelkhawmna chuan hmasawn tura duhna a nei ang a, vantlang, mimal leh inthenawm khawvenna thlengin a nghawng tur a ni a. Chu chu comminity organisation chu a ni. Chu chuan mipui ten an mamawh leh tul an tih an inhria ang a, kalphung nghet neiin hma an la ang a, inunauna leh inlungrualna nen a takin an thawk thin a ni. (Murray G. Ross) Hemi a thlen tawh hi chuan mipui duhthlanna ngeiin Lunglei khawtlang fai tura inthlakthlengna tak (social change) kan hmu thei ang.

Sorkar chuan Total Sanitation Campaign te leh mipui hrisel zawkna tura faina lama inzirtirna programmee hrang hrang a nei a, a tha hle. Nimahsela, Cleanliness Week chhung emaw fur khat lek daiha faina beihpui thlak hian kori a tu tawh lo. A chhan ni bera lang chu, mi dang tih tura dahna rilru mipuiin kan la nei hi a ni awm e. Te tham leh bei tham awm lova mipuiin a taka kan thawh nghal zel chuan eng nge a hlawhtlin lohna tur awm thei ang le? Chutih hunah chuan zunina ek te emaw mahni inbula vantlang zunin duh lohna rilru kha a lo bo tawh ang. Tun dinhmunah chuan vantlang zunin leh inthiarna in hnaih poh leh rimchhia leh bawlhhlawh in-hre hnai a ni si a.
  
Zuninah E suh: Hei hi Social Problems a ni a, Issues lian tak a ni bawk. Thei phei ila, Zuninah Damdawi ruihna chi bur ruak paih suh tih tar tel hial ka duh (ka eizawnna pakhat a ni ve bawk a) .  Zunin 14 ka hmuh zingah hian Ek leh damdawi bur ruak (A bikin Kodex) awm lohna Zunin chu a vang khawp mai, pahnih khat erawh a awm awm e. Mipui vantlang harsatna lian tak pakhat chu tel ve lo, a thawktu te tih tura dahna rilru kan nei hi a ni. Mipui khawih che tur chuan thlalak mai a tawk ta lo a, lansarh tum lam a ni hek lo, a taka thawk reng peih kan mamawh tihna a nih chu. Peh hel taka sawi chuan ‘pum lamin rorel eng anga harsatna lian tak nei pawh nise’ zunina e emaw bawlhhlawh paihna hmun lo a, paih hau ngam tur khawpa  duhna rilru i nei ang u.


Mizorama inzirtirna (Institution) tha ber chu Biakin a ni a, Biakina zunin leh ekin a tha tlangpui a, a thianghlim bawk. Kohhran member ni lo chu Lungleiah hian mizo kan awm mang lo ang. Mahni kohhran thil vawng nung a, thian fai a, enkawl peih hle khan “Engati nge kawngdunga zunin leh ekin emaw vantlang thil (assets) kan hlamchhiah thin le?”  Mi pakhat khan dah pawimawh bik a nei a, zah leh zah lo bik a nei a ni mai lo maw? Khawtlang thatna leh faina tur hian mipui mawhphurhna a ni a, awl thei kan awm lo. Inzirtirna nei tur pawhin kohhran hian mawh a phur a, sorkarin mawh a phur bawk. A hlawhtlinna chu a chhawrtu mipui kutah a innghat a ni. Lunglei a alo fai nan hian mi tinin mawh kan phur a, keini kan inpe bikin, kan penchhuak hmasa mai a ni.

Article 0

$
0
0
NGAIHHLUT TUR DIK INZIRTIR

Thalai social movement :      Kum 2011  daih tawh khan Mizorama thalai pawl pakhat TKP rorel chuan ngaihhlut tur dik inzirtir uar turin thu a tih tluk khan ngaihtuahna mi neih tir a. Kohhrante hmalakna te hi ngun taka ngaihtuah a, zir chian a ngai a ni. Baptist kohhran pawh hian a rawngbawlna hi zir chian a ngai tawh hle. Synod pawhin Ramthim rawngbawlna zir chian an duh lo kha chu a pawi a ni. Movement neih dawn hian activist an awm a ngai a, thlarau mi leh thlarau mi loh tih lam a ni lem lova, a beih dan leh inchawhphur (motivation) hmanga kalphung awm ze nei taka kal a ngai. Programmee siam tam lam leh mi tam lamah a innghat ber lo va, nih duh hmel riau lamah a in nghat thuk lem lo bawk. A sawhkhawk enchiang a, a rah chhuah thlir thiam a ngai. Khawpui, thingtlang mite leh eizawnna, hmasawnna mila  kal pui loh chuan a hlawhtling lovang.

Zonunmawi beihpui :            Hmana Zonunmawi beihpui hlawhchham zia tarlanna niin ka hre tlat. Kha zonunmawi beihpui kha thil tha tak a ni a, tih makmawh anih laiin kan beihdan leh kan thil tum inmil lo lutuk, a zau leh lutuk te khan hlawhchhamna a siam niin alang. Paper present, reference mumal tak te, thusawi tha tak tak te, programmee buatsaih zozai te leh, hun, tha leh zung te kha a tha em em a, a thawhrim rah erawh a lang ta vak lo anih kha. A thu leh a tak nihna thliar thiam hi heti ang movement lian thamah chuan kan mamawh a ni.


            Hlawhchham ka tih hian zir bingna behchhana sawi ka ni lova, ka hmuhdan mai a ni. Eng beihpui emaw thil thar tichhuak tur chuan a beih dan (Strategy) a awm a, ral rel fel tak anih hnu-ah, tih dan thuhmun, tum in ang, thiam dan in ang neih a ngai thin. Spartan ho ang maia huaisenna avanga hnungtawlh duh miah lohna hi tunlaiah chuan a rin tlak ber lo fo a ni. "Kei aia huaisen chuan an lu an zuar a ni" tih kan pasaltha thusawi kha a la dik reng bawk. Chu vangin beihpui thlak dawn chuan kan huam tir chin leh kan tum te, kan hmabak, tihdan phung leh hmanraw neih, kan theihna te hrereng chungin rorel ila, rorelna-in a huam loh chin chu a ngaihna hria leh mifing/mithiam te i rawn ang u. Mi thiam tih avanga thil tha duah hluah a sawi ching mi an ni kher lo.

Rorelna leh a kenkawh dan :Thil tihlawhtling tur chuan hengte hi hre reng ila, kan ngaihtuahna tifimtu-ah leh kan rilrua awm atan ka han ziak hmasa mai a ni. A tih dan tur leh a huam chin erawh ngaihtuah ngun leh zual ila. Ngaihhlut tur dik (Morale Value System) leh ngaihsan tur inzirtir hi Mizoram hian kan mamawh ber niin ka hre ve a, Moral reformation kan tih pawh hi he inzirtirna atang lo hi chuan siam theih a ni lo vang. A hlawm hlawk hlawkin tarlang ila mithiam ten chipchiar leh felfai zawkin an thet thei ang chu. Tichuan, mahni dinhmunte, Mizo nihphung te hi hrechiang ila, hmalak a awl zawk ang. A indawt dan leh a pawimawh dan ni lovin i han thet hlawk hlawk ila;

Taimakna leh thawhrimna:  Thatchhe ei ve pawh phal lo tu Pathian kan nei a, kan pathian duhdan piah lamah Khawvel hian Survival of the fittest a thupui ber avangin Taima leh thawkrim tan lo chuan khawvelah hmun a awm lo va, thatchhiatna hi setana thlawh hma tih a nih hi. Fanghmir nungchang te zir tura min tih chhan pawh hi an taihmakna vang niin ka hria.

Hmuh theih nun nei :Kristianna phenah Pathian zahna hi kan nei tlemin a lang a, Ring lo mi ten kristian nih an chak phahna tur khawp a, kan nun te uluk hi kan tih tur a ni. Chanchin tha nena kan nun inmawi tur zawk a nih kha. Kan tawngka leh fak hla sakte ai hian kan nun hian thu a sawi ring zawk a ni.

Mihring mihrinna-a  thatna  :                      Kristian pawh ni lo ila kan inzirtir uar ber tur chu Midangte hmangaihna leh thilsiam te chunga hmangaihna lantir hi a ni. Kan Professor pakhat chuan Hindu ni mah ila, nangni ai chuan Vanram ka hnaih zawk tiin min chhal a, mahni mihring puite , thilsiam te leh chenpui te chunga thatna chang hre lo; Kristian, lehkhathiam, mizo kan ni ang tih a hlauhawm hle.

Hausakna :      Khawvela kan awm chhung chuan kan pianphung leh kan nih dan ve reng chu duhamna-a khat mihring kan ni hi a ni. Mahni nih dan pangngaia lungawi thei hi kan awm lo va, hausak zel duh leh neih nun duh kan nih avangin mi hausa, sum leh pai ngah te hi mi hausa ah kan chhiar thin. Hausakna hi sum leh pai ngawr ngawrah kan teh fo thin hi a dik lo tih kan inzirtir a hun tawh hle. Chutih lai chuan mi hausa te hausak chhan, thawhrimna leh dikna, finna, thiamna hmanga thawhchhuah erawh a hlu a ni tih kan inzirtir a ngai. Mi hausa vanram kai harsat tur zia chu sabengtung hriau benga luh aiin a harsa zawk tih a ni a, hausakna hian rinawm lohna leh Pathian hriat lohna ah min thlen fo avangin kan rilru kan inbuatsaih a ngai a, uikawm leh vervekna paih bo a tul zia inzirtir fo ang u.

Nun dan :       'Nundan ka lo thiam ta' ti-a fakna hla sa thin leh ringtu te hian nun dan uchuak, mite hliam fo thin leh mi dangte ei theih miah lova hun hmang kan awm thin. Uchuak leh leplerh a nun kan chhiar  kher lo a nih pawhin kan unaute leh ringlo mite tluk phahna khawpa kan nun kan hmang thin hi kan tisual a ni. Kristiante chu kan nundan leh hawiherah a hriat  ang a, mite a hip tur a ni. Kristian thurin chu a tha a, kristian te nundan en hian mi ten kristian an nih duh loh phah fo thin tih hi kan hriat a tha awm e. Chu vangin, kristian nun leh a tih tur te, a tih loh tur te hi chiang fek fawk a kan inzirtir a ngai tawh a ni.

Eizawnna leh hnathawh :     Eizawnna hi zahawmna kawng khat a ni a, zahawma awmna erawh a ni kher lo. Hmun phiat leh vai mistiri pawh ni se, an hna an thawh dan hi zahawmna  a ni tih hria I la. Officer leh kut hnathawktu dinhmun te hi thliar nghal mai lo va, an hna an thawh dan zawka zahawm a ni tih inziritir ang u. Chutih mek lai chuan Noble Profession (Eizawnna zahawma) ngaih hi a awm sa  hrim hrim bawk. Eizawnna thawh dan te, Political fitness, chhungteism,  zahtheih loh vang leh thamna hmanga hnathawh leh eizawnnate hi kan mal mak ngam a ngai a ni.

Ram hmangaihna :Ram hmangaihna hi hnam hrang hrangah a in ang lova, inthlahchhawn leh inzirtirna atang te a neih theih a ni. Ram leh hnam tana martar hlutna leh inpekna hlutzia kan hriat a hun a.  Thalai ten dik leh fel, rinawm taka kan thawh hian kan ram tan a ni a, ram leh hnam tihhmingchhiatna hi mualphona a ni tih hria I la a tha awm e. Kristian chuan hnam a phatsan thiang lo va, ram leh hnam tan a martar thei tur a ni tih hria-in, Kristianna hian ram hmangaih a, hnam chawisang turin min phut tlat a ni. Chu vangin, hnam phatsanna chu hnathawh, chetzia leh awm phung hian a huam thei bawk.

Hriselna :        Mihring leh ram changkang kan tehna pakhat chu a mi chengte an hrisel em? An dam rei em? Hriselna an ngai pawimawh em? Hrisel tura beihna kawngah hma an la tha em tih a ni a. Ram leh hnam changkanna hi kan ngaihlu tak zet a nih chuan mimal, chhungkua leh a ram mi ten hriselna kawngah an thawh hlawk em tih kan hriat a hun ta. I hrisel zawk nan sum leh pai, tha leh zung engti ang a in sengso nge i nih a, invenna kawngah, thianghlimna kawngah ke i pen tha em le?

Dikna leh Rinawmna :          Dikna leh rinawmna hi kristian nunah chauh hmuh tur a awm lo va, ring lo mi te zingah pawh hmuh theihin a lang nasa em em a ni. Milem biate rinawm zia leh an rinawm lohna sawi tur tam tak kan nei a, ni mahsela, kristian ten thil tha lo lamah kan entawn thin hi a dik lo a ni. Kristian chu sakhaw dang leh hnamdangte aia chungchuang tur kan nih avangin entawn tur kan ni. Kristian chuan a hna tha takin a thawk ang a, rinawm takin a tih tur a ti ang a, a tih loh tur kawngah a insum tur a ni tih hi kan inzirtir a hun tawh tak zet. Mizo hnam hi kan rinawm em? Rinawmna chuan kawng engkimah Pathian thu a mil a, dikna hi sawi nep theih emaw pal zam theih a ni hek lo bawk. Nungcha humhalh, sorkar dan zawm leh kalpui danah te hian kan dikin kan rinawm em?

Chhungkua :               Nu leh pa, chhungkaw tha chu hnam nun intanna leh kristian nun bul intanna  a ni a, hnam lungphum niin, ram nghahfak a ni. Chhungkaw tha nei tur chuan nulat tlangval lai atanga kan inzir a, kan beih a ngai a ni. Mizoramah hian fahrah, chhungkaw keh chhia, chhungkua ngaipawimawh lo kan tam lutuk a, harsatna (Social problems) a hring hnem em em a ni.

Lungawina :    Kan dinhmunah kan lungawi em? Lungawi loh vanga hengte hi inzirtir uar I la ti kan ni ti raw? Mahse nun tluang leh ngaihhlut tur mihring nunah chuan lungawina nun ngei hi kan dah pawimawh tur a ni.  Miller of the Dee kha kan la hre reng em? Dee luikamah chhang phut herin a awm a, lungawi takin a hna chu a thawk mawlh mawlh a, tumah a awt bik lo va, tumahin an awt lo niin a ngai a. Nimahsela, Lal ropui chuan kha nun kha a awt tlat a ni. Lungawina nun neih hi kristiante hian kan mamawh hle. Lungawi tih avanga hmasawn lo tura inkuangkuah a thu reng thin mihring erawh kan hmelma a ni tih hi inzirtir ila chuan, duhamna thenkhat leh Corruption hi a kiang ngei ngei ang. Chu vangin, A ram leh a felna chu zawng hmasa tur leh kan thawhrim rah malsawmna kan dawnah te hian Lungawi zel ching tura kan inzirtir hi a ngai a ni.

Lungawi lohna :         Lungawi lohna hi chapona rahchhuah a ni a, Mahni phu tawk leh dinhmun ngaihtuaha vui leh vai avanga lo awm  a ni. Thei ve, Phu ve leh awh avanga lungawi lohna hi intan a ni a. Thil tha zawk kan beiseia kan duh a nih pawhin kristianna nena inmila kan kal pui a ngai. Sorkar hnathawk nuar, hlawh a lungawi lo leh kohhran rawngbawlna a vui leh midangte awt reng renga hun hmang thin te hian an dinhmun leh malsawmna an dawn, an vanneihna an chhut ngai lo fo thin. Chu vangin, malsawmnate hi a mal mala kan chhiar thiam a hun tawhin a kristian hle a ni.

            Mizo mipuite insiam tha tura beih dawn hian thingtlanga lo neitu, kut hnathawk te ngaihtuahna leh khawpui mite ngaihtuahna hi a inthlau hle a, sukthlek pawh a hrang thin. Chu vangin, mihring mihrinna leh rampum huap ngaihtuah chungin hma la I la, kan hmalak tanna leh kan hmalak dan erawh a inang vek thei lo ang. Mizoram huapa ngaihtuahna sengin programmee huam zau lutuk lo leh mumal taka a tum  siam fel a, tih tur chin a bithliah loh chuan hmalakna a darh leh nuaih nuaih thin. Kan hun tha hi i paih bo tawh lo ang u.


6/24/2012

Social Theology

$
0
0
Ram a chhiat loh nana dai theu a hun ta

Social gospel theology hi kum zabi sawm pakua-na hun lai atanga lo irh chhuak kha ani a,mi tam zawkte chuan kum zabi sawm hnihna huna lo intanah an ngai thung. Kum 1890 vel atanga industry thang duang tak maiin a hrinchhuah khawtlang nun inthlakthleng veina atanga lo piang chhuak a ni a. United States leh Canada-a khawtlang nun tluchhia leh an harsatna lo langsar zingah Intluktlanlohna leh hleih neih bikna,rethei leh hausa inkar khi chat thuk lutuk te, zu ngawlvei tam lutuk te, sualna (crime) langsar te, chi inthlirna leh chin dan tha lo te, naupang hnathawk tura chhawr luih a nasa a, school a tlu chhia a, zirna ngaih thahin indona leh thuthang tha lo tam tak a lo langsar ta em em bawk.

                Hei hian mipuite nun tluchhia chu a belhchhahin, khawtlang a rum a ni. Chumi siamtha tur chuan a vei leh a ngaihna hriaa hma la turin social gospel movement chu German- American Pastor; Walter Rauschenbusch-a chuan bul a lo tan ta a. Ani bakah hian he movement ah hian mi langsar tak tak American congregational church pastor te, Washington Gladden-a leh Richard Theodore Ely-a te khan hma nasa takin an la bawk a ni.

He rindan hi chuan “Lal Isua lokal lehna hi mihring ten sualna kan beih a, kan do rem phawt loh hi chuan a lo thleng lo vang” tih hi a ni a. Matthaia 6.10 a ‘ I ram lo thleng rawh se, I duh zawng vana an tih angin leiah pawh tih ni rawh se tih hi thleng phawt tura ngaih a ni awm e. Nimahsela, pawm dan leh puanchhuah dan alo hrang ta zel a. A lo chhuah dan hi mu mal taka chhuak a nih loh avangin hriat dan pawh a inang hlei thei lo a ni. Eng pawh nisela, pawm dan tlanglawnah chuan khawtlang mipui te intluktlanna leh mipuite dikna humhim a, chhawm nun zel duh avanga hmalakna ti ila a dik awm e.

Lal Isua khan evangelical gospel leh social gospel hi a thliar hrang ve lem lo va, a tul angin a hrilh a, a ti dam a, a tul chuan a hau a, a tanpui mai a ni. Khang zawng zawng khan sual ngaihdamna leh chhandamna a kawk vek bawk. Tunlai kohhran thenkhat te ang a, tawngtaipui bak, YMA emaw Sorkar kuta dah ngawt hi a chindan a ni lo vang tih a rin theih a, siam that ngai chu siamtha nghal mawlh mawlh a ni ber e.

Ram hi a chhiat loh nana dai theu tura min duhtu chuan veng him a, sualna do zel turin min duh a ni. Tawngtaina hi thil pawimawh tak a nih avangin kan thlahthlam thiang lova, chu tih rualin tawngtaia tawp mai thin, thil tih tel lo tawngtaina chu chhanna hmuh a har thin hle a. Hlawhchham pawh a tam zawk a ni awm e. Kohhran, khawtlang, ram leh mipui te nun tlusawp mek siamtha tur hian tih tur tam tak kan nei a, kan hmalak dan erawh fimkhur taka ke pen a ngai thung.

Kohhran hian sualna hrang hrang a vei em em a, nimahsela, hmalak dan turah a buai fo thin a. Tunlai tualchhung kohhran relkhawl fing deuhin hma an la chak a, a inthlahdah deuh an awl thiamah a ngaih theih a ni. Chumi a nih avang chuan kohhran, khawtlang tina mipui dinhmun azira hmalak thiam hi a ngai lehzual a. Kohhran thenkhat ten thawhlawma an intunnun zawh loh laia, thenkhatin mamawh baka thawkchhuak a awm theih a, Biakin sakna tur sum leh pai nei lo an awm a, Bank lam pawhin puktir an chak khawpa nei pawh an awm bawk. Chuti a nih avang chuan sual do kawnga kan hmalak dan a inang lo em em a. A thenin kohhran member leh mi harsate an tanpui reng laiin, tanpui ngai miah lo khawpa member awm thei awmna pawh a tam ta hle a ni.

Kohhran chhungah tualchhung dinhmun hrechiang a, mimal tin harsatna leh heng khawtlang harsatna; retheihna, mawlna, zu, ruihhlo, eirukna leh hleprukna, intluktlan lohna, tualthah leh thubuai langsar pung thin te, pawngsual leh inhnuaichhiahna zawng zawng te hi hrechiang a hmalak hi a hun tawh a ni. Biakin leh a kaihhnawih rawngbawlna chauh hi a tawk zo tawh lo a, ram thim vei leh mahni changtlunna tura beih lah a tawk zo hek lo. Kan kohhran memberte ngeiin mite hriat loh harsatna hrang hrang an neih lai a, Mission field tlawh leh rawngbawlna neih emaw evangelist rawiha camping tlut tlut hian khawtlang a siamtha zo tawh lo a ni.

Kan ram hi ngawlveina hrang hrangin a rum a, inchirhtheh leh langsar taka mualphona hi kohhran hian a ngaihthah reng dawn em ni? A taka siam tha tura beih hi a hun tawh em em a. Chu tih lai chuan Kohhran hi a inkuangkuah mai dawn em ni? Inkhawm leh programme hrang hranga thu tha tak tak sawi hi a tha a. Nimahsela, a ngaithla thei lo leh ngaithla ngai lo hi a tam zawk an va ni si ve!! Kawthlerah leh daia rawngbawlna nei thei tura inbuatsaih a, hmalak hi a hun tak zet a ni.

Kan ramah langsar takin sualna a pun lun mek a, ni tin chanchinbu leh thutharah pawngsual, tualthah, rukruk leh ruihhlo bawiha tan thu chhiar tur a awm reng a. Chuti chung chuan a hre lote hrilh ngawt duh tawk, a taka hman nghal tum chuang lo kristian kan pun tulh tulh avangin sualna hi a nasa em em tawh a. Pathian ram thlenna tlak loh khawtlang kan siam mek zawng a nih hi. Chuti ang a nih lai a, a siamthatna hna tak tak thawk lova, kan ngawih reng a, khawvar kan nghah mai chuan hremna nasa tak kan tawk ngei ang le.

Kristian ramah Sex a hluar em em a, eirukna leh hleprukna a pung a, rethei an rethei tulh tulh a, hausa an pung thur thur a, ramin hma a sawn phah si lo. Sex hman khawloh avanga natna tha lo vei an tam a, nau tih tlak ngaia neih an kat ta nawk mai. Ruihhlo ngawlvei an pung a, a enkawlna pawh a pung telh telh a nih hi. Fahrah in a tam a, enkawltu nei lo mizo nau an piang tam tulh tulh lawi si. District tina Insiamthatna hmun (jail) hi a ruak chu sawi loh, a awm thei zat aia tam awm deuh vek a nih si hi. Hei hi maw Kristian ram? Kristian ramah Dan zawm loh vanga lungin tang kristian an kat nek nuk zawng a nih hi.

Mahni inenlet ngai lo ringtu te hian van kawtthler chauh en a, tanpui ngai te tanpui tak tak tura hma la hreh, hmingthatna tur a nih dawn erawh chuan insenso huam em em kan tam ta hle a. A langa kristian tha, a biru laia pawisak nei lo kan tam a, Kristianna kawra hmang kan pung tulh tulh zawng a nih hi. Hmuh theih loh hnathawh a awm a, chu chuan hmuh theiha hausakna a thlen a, ziak meuha dawt sawi hreh lo, mahni inthiam chawp mizo kristiante hian insiamthatna tur kan va ngah the lul em! Engtia nun tur nge tih ngaihtuah ngai lo kan ni tawh vek mai lo maw? Sualna leh siamthatna lam thu sawia ngaihdan bulfuk nei lem lo a, rindan nena lo chawh pawlh mai thin, hmalak tak tak erawh tum chuang lo hruaitu an va tam ta em!!

Sorkar leh a hna, thil tih dan tur hrang hrang hrereng chung si a, a tha ber ti duh si lo. Rinawm tum ngai reng reng lo, Sorkar hna aia Kohhran programmee dah pawimawh hruaitute hian a taka hman nghal theih tur Kristian nun min va hrilh khat ta em!! Min hrilh chhun lah mipui rilru sukthlek dik tawh loh avanga thinlung lama lo hnial thla zut zut thin mipui kan pung ta teuh mai a nih.

Mahni inchhungkhur vei si lo a, thenawmte nun veia siamthat tum tlat thin kan awm a, a tha e. Mite nunpui atana thu tha tak tak sawi thin khan mahni tana sawi thei miah lo Kristiante hian engtin nge nun tak chu kan hriat anga , kan hman nghal theih ang le. Thenawmpa aia ramthim kher subjecta thawh tum, mahni unau aia hriat loh vei ta zawk kan tam chhung chuan kan ram hian hmasawnna tak tak a hmu lo ang.

Kan rama khawtlang sualna langsar tak tak zingah chuan hengte hi kan kristianna nena inmil map lo a ni a. Kristianna chuan do ngam turin a mil em em zawk a ni. Sex hmansual te, Eirukna leh hleprukna te, Dan zawm lohna leh palzutna te, mi dang rahbehna leh intluktlang lo tura beihna hrang hrang te, Sorkar leh Kohhran dah hranga thildik lo tih hreh miah lohna te, Ruihhlo ngawlveina leh a kaihhnawih sualna hrang hrangte hi chanchin ngaihnawm mai a ni zo ta.

 Eng pawh ni sela, Chanchintha dang aia buaipui neih chu a tha lo tak zet a, Chanchin tha chauh buaipui pawh a famkimna a ni lo. Kan rama kohhran leh tlawmngai pawlte hian Khawtlang sualna leh khawtlang hmasawnna tur hian tha a thawh lo kan ti lo a. Nasa zawkin hmalak a ngaihzia kan tarlang mai a ni. Sap rama kohhran ten an kohhran ten mihring chanvo dikna humhim, mihring felna zirtirna leh Pathian dahnepna khawpa hmalakna tur sawi tur a tam hle.  Mizorama kohhrante chuan tlukchhiat phah chu kan la hlat hle ang le. Kohhranin hma a la lo ni lovin, a hmalakna hi kan ram leh khawtlang chhiatna avang zawk hian a tawk zo lo a ni. A bikin tualchhung kohhran hrang hrangte hian khawtlang sualna, khawtlang hmasawnna hnathawk tur hian tawngtraina nen I bei ang u.

Sap rama kohhran hrang hrangte an ro a, an tlakchhiat chhan bul, an biakinte hial luahtu awm lova an khar tâk chhan chu Chanchin tha buaipui lova social gospel an buaipui vang a ni tih hial khawpa an awm hi khawtlang an vei vang ni maw? Keini chuan kan khawtlang hi kan vei pha lo hrim hrim ni a ngai pawh an awm awm e. Tam tak chuan thlarau chhandamna thu piah lam, mihring inrelbawl dan leh  Kristian nunze tha lam te, ram leh hnam laka kan mawhphurhna te, nungcha humhalh leh hriselna lam thu te thleng hian kan rilru hian a hmu pawnlang deuh thin a ni.  Environment lam kan ngaihthlak emaw Ruihhlo leh a kaiohhnawih chunchang emaw ram leh hnam inrelbawlna leh khua leh tui kan nih anga kan tih tur sermon leh thuziak hi rau lo ta riau a ngai an awm bawk.

Kohhrante hian an member zawng zawngte dinhmun hrereng chunga khawtlang sualna leh khawtlang chhiatna siamthat kawngah hian hma nasa lehzualin la se. Ram leh khawtlang hi a lo dam thei bawk ang. Chanchin tha nena in mawi chung zela sualna leh a hnathawh do hi kohhrante tih tur a ni. Sorkar leh tlawmngai pawl kuta dah pum-pu-hlum mai lovin, kawtthlerah leh dailam panin bul I tan ang u.

Note : Published in the GILEAD, TKP Ebenezer Unit; Zobawk (Silver Jubillee Souviner) 2013, Printed at KL Offset printer


Travelogue

$
0
0
SUMO DRIVER BIANGBIAKNA
(No Offence Intended; NOI)

            Mahni chauha chhiar tur diary ziak an awm ngai lo a, nunhlui enletna leh thil thleng thlirletna atan miin diary an ziak thin a. Anmahni ni lo, mi dang ten thih hnu-ah tal an chhawr dah law maw tiin an ziak thin. Kei ve tak ngial pawh hian diary ziah aia ka nun dan ziah hi ka hlimpuiin, ka chhawr thin si a. ka blog www.zofahchhangte.blogspot.com lama dah that turin kan zin chungchang hi ka ziak a ni. Mi faten Ram thianghlima thianghlim lo taka an luh dan te leh ram hrang hrang an zin chanchin pawh an ziak thin alawm le!! Khawthlang hmasawnna awh leh duh avangin Look East Policy hial duan chhuah ni tawh mah sela, ka ram riangtea khawthlanglam erawh Sahuai ni do ang maia Sorkar hi hmuh a awl thin.




            Ni 23.8.2013 (Fri) zingah Lunglei atangin Lungsen chhuahsanin thianpa maltlat ve thin, a kum aia hmui hmul nei sei zawk; R.Lalhruaitluanga, CMAI Dist Co-ordninator chu ka zui thla hnak hnak a. Kan office motor pawh keng ve thei reng ka ni a, mahse zalenna lungkham chi kan ni a, thian hluite tlawh chhuah kan duh avangin Bike-in kan kal a. Kawng kual leh kawi tina thlalak hisapin ka thiana chuan hma a hruai a. Hman hmawh miah lovin Lungsen chu chhangchhe tukthuan ei hun velah kan thleng.

            Kan lehkhazirpui K.Lalmuanawma, pa-tir viak tha; a piantirh atanga lukawlh sa; a lu bak kawlh ngai reng reng lo chuan kan riahna tur Inspection Bungalow chu a lo ruahman fel vek a. Chaw erawh an ina ei zel tur a ti. Thiante mikhual nei tur chuan min lo nghah ve awm hi a ni ngai a, keini avanga chhe te pawha riltam chu a tum bur lo. Chakai, Sangha leh Uisa min chhawpa a duh tawk em em a ni. An nu erawh a mitmei zauh thin!!

            Damdawiina thawktute zinga rawngbawlna neiin hun kan hmang a. Rawngbawlna tih lemah Christian Medical Association of India (CMAI) leh a hnathawh dan te sawia zirtirna a ni mah zawk awm e. Anmahni zirtir tur ber khan anmahni atangin zirtur ka hmu ta zawk a. Doctor Andrew-a’n thingpui leh Ar sawhchiar min hlui chu puar taka kan eizawh hnu-in kan haw san a.

            Tlai lam hun thawl a awm bawka tiin, kan lehkhazirpui kan tlawh chhuak a. Johny Lalremfela, Synod Pastor ngei mai chu kan hmu ta a nih kha. Ani hi kum 12 a nih laia Matriculation passed, Mizoram University-a Post Graduate in Public Administration a zir zawh vela, Bachelor of Divinity (ATC) Aizawla zir leh nghal a ni. Zokhawthar-ah Probationary Pastora a awm hnu-in, Lungsen hi ama puala a bial hmasa ber a ni. Sawiselna tur a awm a nih chuan a ek a uih deuh tih emaw a la naupang deuh tih bak a awm ka ring lo.

            Kawt kaia an nupa chauh a, an awm lai fin kan ni a, an quarters chhung pawh lut hman lovin kan ti ti a. An nu hnena kan hming a sawi chuan min hre khawp mai. He mite hi alawm lehkha kan zir laia 'ka pian a hnu lama zu ka in ve chhin leh awm chhun  min hrai ruitu te kha’  tiin min chhuah chhal pah a. A hmel ka en khan a luak ala chhuakin ka hria.  ‘Zu kan pe lo che, cold drink chhuak thar a nih kha’ tih bak sawi tur avang hle. Zaninah chhuatah an nu tel lovin riah khawm tur tiin order min pe a. Mahse zan lama kan hun neih danin a zir miau loh avangin kan thlenna tur kan pan ta.

            Zan lamah Sap kutchhuak I.B-ah chawke bakin min hmu lo vang tih tur khawpa a ruk a rala hnathawka kan chet hnu-in UPC Bial thum revival zaikhawm thawm kan hre zan khua ta a nih kha. UPC Kohhran pakhat zaikhawm pawh hi an hlim a, a tawk teh lul nen, Bial thum meuh Harhna dila inkhawmpui chu I ngaihtuah thiam mai ang chu. Thlarau thianghlim meuh chu keia sawi chhoat chi a ni lo.

            Zingah kan haw a, hotela chaw kan ei laia Zawlpui Sumo driver thusawi hrang hrang te ka rilru-a a awm tlat avangin ka ziak chhuak ta a ni. Tunge a hming, kum eng zat nge, khawi vengah nge a awm tih thunawi ka zawh dawn chuan a thusawi kaltluang lai ka pawt chat ang tih ka hlau a, ka zawt ta lo. Minute 15 vel chhunga a thusawi hi ka bengverh em a ni.

            Zawlpui hi Lunglei atanga Km 60 leh 70 inkar vela hla a ni a. Tihfuh loh chang chuan nilenga ban hman a ni. Darkar khata Mel chuti zat a chaka tlan tia sawi theih a ni lo a. Minute 12 chhunga Km khat kal ang vel a ni. Mi ramah chuan Minute khat chhung te pawhin KM khat lek lek hi chu an thleng mai thin a ni awm e tiin a pakla hisapin a chhut thiam reuh a. An tihfuh loh chang phei chuan Pu Biakthanga Dak kal pawhin a lehpel thin a ni awm e. Pu Biakthanga pension lam ke pen zau zawng leh a chak dan erawh a sawi thiam lo thung.

            Zawlpui sumo service chuan man chu cheng 250 leh tharum a ni. Namkal sumo a khalh a ni lo a, kawngchhiat vang a ni. ‘Women are not entertained’ tih erawh an ziak tel lo thung. Mi khaw sumo driver-te chuan nula hmeltha tha phurh an chak laiin, Ani hmeichhe phur ve zawng a lungphang thin a ni awm e. A duh ber chu Boliavenga  tuai, a fel leh polite tawk leka pherh phurh hi a duh a ni awm e. Mi faten motor cheimawi nana Bumper leh thildang an vuah belh lai hian ani zawngin Motor mawi zawk nan a thlawn a tul si thin.

            Bialtu MLA emaw Cabinet Ministera thlen hian awmzia a nei lo a, nuar turin ‘An Khaw Service’ awm chhun a ni mai si a. Cabinet Minister Bialtu an nei tih a hria niin ka hria a, Artificial Turf hi fiah lo ruaiin a lam thiam bawk. “Mi venga Artificial Turf an phah ang hi phah ve turin ka ngen lo a, kawng tha neih hi ka duh ber ni mah sela, ka beisei tawh lo a. Kan kawng neih chhuna lungchang  an phah sa JCB an nawr khawhtir a, a aia Tiaudup lung dah erawh ka hrethiam lo” a ti. “NLUP-ah kawngtha emaw Lungchang tha sem se ka tan chuan a hlu ber” a tih chu maw le!!

            Kuva eitur siam pah chuan a tawng suam suam a, “Sum tam tak senga lehkha zir a, enziniar hnathawkte pawh hi kei ai chuan an thiam lo zawk” a ti mauh mai. Kawng chungchangah chuan a cho ve a ni. An hnathawh hmu miau hek!!

            “Fur ruahtui tlak tam lai chuan a “LIVE” in ka khalh ngam lo a, kawng lakah intih huaisen phawt a ngai thin” a ti. MLTP Amendment thar erawh a lungkham lem lo khawp mai. Tawpna chang hre ta lo ang mai hian a insawi thlamuang leh roh a, “Bunghmun leh Thenhlum ho ka phurh chang phei chuan ‘kawng tha chin kan thleng ta’ an ti a, ka thlamuang thin hle. An ni ho chuan Motor nam kal theihah chuangin an inngai si a” a ti. Nam kal theih loh kawngpuia zin hahthlak turzia erawh ka ngaihtuah thiam lo a ni.

            A nih leh mai aw tiin kan kalsan ta a.



Justice = Injustice visible = MK Gandhi

$
0
0
Ṭhahnemngaihna kawng bo

Bible behchhan ṭalh I duh a nih chuan Rom bung sawma Paula ṭhahnemngaih chi hnih kha lo en la. Kawng bo chuan  kawng dik zawh turin hma-a la ṭhin. Kawng dik lo zawh chunga ṭhahnemngaih chu kawng dik a hlat tual tual thung. Kawng dik zawh chunga ṭhahnemngaiha erawh a sawt hle. Kawng dik zawh chung pawhin a kal ve mai mai theih a, kawng lakah tawpsan emaw chawlhsan emaw a nih chuan kawng bo nen a danglam chuang lo a, tum ram thleng lo a ni ṭhin. Harsatna hrang hrang paltlang hnu-ah chauh hlawhtlinna a awm ṭhin.


Ram leh hnam, khawtlang chhe mek tung ding a, mipui rilru buatsaih hi kan ram mamawh a ni. Mipui rilru ber a tluksawp tawh chuan hnam hian boralna kawng a lo zawh ta ṭhin a ni. Hmana lal ropui leh chak tak takte tlukchhiat chhan hrang hrang en chuan hmelma leh dote vang  ni lovin an chhungril (internal conflict and problems) vanga tlusawp a ni ṭhin. A ni reng a, Civilization leh Dynasty etc hunah khan an hmelma bei tura intuai hriam a ngaih tawh loh hun, anmahni nawmsakna leh inhaivurna an zawn ṭan aṭang khan tlukchhiatna kawng an pan ta ṭhin a ni.

Hnam tin hian nunphung leh ngaihhlut zawng kan nei vek a, chumi a tlukchhiat a, kan bosan hun chu hnam ang a kan ralna bul inṭan hun a lo ni ṭhin awm e. Mizoramah intluk tlang leh inzahtawn taka hun kan hman lai; mi tinin an tih tur leh chan pual hlenchhuah tum a khawtlang inbuatsaih ṭhin kha mizo lal ban a nih khan a bâng tel ta niin sawi a awm thin a. A dik fu awm e. Lal leh upa thuhnuaia kun a, zah tak leh fel taka awm ṭhin, vawi leh khata lal ban duha kawng zawh a, zah lo taka au khum ngam ta Mizo nunphung kha a inthlak thut bawk a ni.

Tlawmngaihna leh inngaihsakna kha a lo dal tial tial a, mi dangte tana inpekna a tlem tial tial a, a lang a mawi chuan kan la kalpui zel a, chu pawh chu kohhran leh kristianna behchhana la kal hram hram a ni thei awm e. Mizo khawlai nun hi chi thum hian inṭhen phawkin ka hmu a: Kohhran leh a behbawm nun, Chhungkaw nun leh a kaihhnawih eizawnna nun, Khawtlang (YMA etc) leh thianzaho nun hian a khaikhawm theih awm e. Heng nun chi thum chawhpawlh thiam apiang hi mi veng va leh langsar an ni ṭhin a, a tlangpui thua ka thlir chuan Sorkar hnathawk leh Politician-te hian an thiam deuh ber mai awm e.

Kan ram leh hnam hian kawng dik lo a zawh zel a, khawtlang nun a pawimawh lo tial tial a, eirukna leh induhsakna a hluar nasa em em a. Eirukna leh sual, dik lo kan ngaizam tulh tulh bawk. Heng zawng zawng hi sorkar hnathawkte avang nge politician-te vang tih hriatthiam a har hle. Ngaihdan dangah pawh mipui sukthlek rilru dik tawh lo lutukin a hruai (nawr) tih pawhin a inhnial theih awm e. A tu-a te pawh hi mahni hmunah huaisen takin ding theuh thei ila chuan kan ram hi a ṭha ang. Chuti anga ding thei chu mi tlemte an awm a, huaisen takin ding mah se sualna do ngama an khawsak loh avangin ram leh hnam tana ṭhatna turin thawh an  nei tlem a ni. An ṭha mawl ve tawp a nih ber chu.

Kohhran mite hi mi dik ber berte an ni tura ngaih a ni a, dik avanga huai awm tak tak te pawh an ni. Mahsela, a langin sualna an do ngam tawk lo fo. Sualna leh eirukna do tura hmalatu (activist) emaw thuhretu ni emaw chu an awm mang si lo a nih hi. Khawi kohhran hian nge eiruk thubuai neia Court-in a nemngheh tawh chu lo thunun (phuar) ve tawh le? Ṭawngṭai chauh lo deuh hian hmalak tak tak ava hun em!! Paper present, seminar leh sermon ṭha tak tak hmanga eirukna do hi a tawk lo. Sorkara thlentu emaw thuhretu emaw zingah kohhran hruaitute hi awm fo sela, kan ram hian hmuh theihin hma a sawn ang.

Khawtlanga sualna pung chho zel hi khawvel pianken chu a ni meuh mai, thlahthlam ngawt chi erawh a ni lo. Retheihna, duhamna, eirukna leh mite pawngnekna a hluar zel a, kohhran hian a hrangin emaw YMA hian a duhdanin emaw hma-a lak a, sorkar fawng vauntute an ngawi reng a nih pawhin a kawng a bo deuh ṭhin a ni.

Legislator-te dan siam tawh hi sorkar hnathawk leh kohhran, YMA te hian a tihlawhtling turin hma an la tur a ni dawn lawm ni? Thuneihna kengkawhtu ten an kenkawh loh a, khawi pawl emaw kenkawh ngawt hi a dik lo. Bible zirtirna leh kaihhruaina kengkawhtu kohhranin hma-a la tawk lo a, YMA emaw sorkar hian vei mah sela, a inkaida hek lo. Legislatorten dan tha siam sela, sokar hnathawkten kengkawh mai sela, NGO ten an tha tichakin, mipui zawm theih tur leh zirtira kalsualna laka veng tur hian nasa lehzualin kohhran hian min zirtir sela chuan state hmasawn kan ni ang.

Tun hnaia kan khawtlang harsatna hrang hrangte en ila, ram dang mite chimralna (mizo emaw vai emaw pawh nise) laka ram hi humhim tura YMA, MZP etc a kul a taia lo phi sek a nih chuan mawnghlim chu an awm a ni. YMA MZP te chuan sorkar tha an tichak mai tur a ni si a. Saikhumphai leh Vaphai chungchangah hian tu ten emaw an  tih tur tih loh avanga buaina thleng a ni lawm ni? Ruihhlo zuar hnawhchhuah ngai fo thin ramdang mite hnawhchhuah ngai fo thin hi thuneitute chet tawk loh vang a ni. Chakma Bru mission a zauh zel chhan leh piangthar lo an pun chak chhan chu pem lut an tam vang a ni mai lo maw? Dan loa awm tualchhung kohhrana kan lawm lut ngawt zel hi thahnemngaihna kawng bo a ni.

Ka ngaihtuah a, Eirukna avanga kohhranin a memberte hial a thunun/phuar ngam tawh loh hunah chuan kan ram hi a lo chhe tawh hle ang a, eiruk hmang ten kohhran an thunun ang a, eiruk hmang ve lote an kimki thung ang. Ka ngaihtuah a, MLA pakhat aia CYMA President dan kenkawh leh siam that kawnga a chak zawk tawh chuan ram hi a chhe tawh hle ang a, Politicians aiin YMA hruaitute ah rinna kan nghat zawk tawh ngei ang le. Chutih hun tur chu ka ngaihtuah a, ramchhunga hnam tlem zawkte an lung ni lo ang a, ram hian buai hnihna kan hmachhawn leh dawn a ni. Mizo-ah kan lungawi zo tawh lo ang a, sahthlak tumna a lian khawp ang le.


Chutih hunah chuan a lang a mawi a, kohhran mi nih hian awmzia a nei zo tawh lo ang a, nundan incheina emaw kawra hman atan pawh a tlak tawh lo ang. Kohhran dinhmun hi a tlahniam khawp ang le. India dan zawm tumna kan thar thawh leh ang a, Bible zirtirna erawh a dal tial tial ang. Khawtlanga sualna do turin nasa takin kan bei chiam ang a, a sawt lo hle ang. Kohhran leh pawl hrang hrangin thahnemngai takin kan bei chiam ang a, ram erawh chuan a sawtpui tawh lo hle ang. Pathiana hriatna dik a awm tawh lo ang a, sualna erawh a nasat tulh tulh dawn avangin bei a dawng ṭhin khawp ang. Ṭhahnemngai fal deuh ten kawng thar dapin sualna an do ang a, kawng thar, sakhaw thila rinna thar; kalsualna (fanaticism) chi khat a chhuak ngei bawkin ka ring. Chutih hunah chuan Martin Luther kan mamawh tawh lo ang, 'Midang Lu tan' duh tur hruaitu kan zawng tawh mai thei a ni.

When September ends

$
0
0
Beirual thla chawhnu hian min hriatchhuahtir leh thin

“Like my father's come to pass
twenty years has gone so fast
wake me up when September ends”


Kum 15 lai a liam ta. September thla chaw hnu lam, vawiin angah hian a nih kha, kan awmpui nena thingtlang lama min chhuahsan ni kha!! Kan ram khawpui ber hi a reh tlawk tlawk a, min hrethiamtu reng an awm lo. Ka sikul bang chu hlim takin in lam panin ka haw a. Nimahsela, kawng chu a lo inkalh thiap a. Rei tak pawna ka nghah lai che khan kan thenawmnu chuan chahbi  a kawl thu min hrilh a. Kawng min hawn sak a, inchhung a luh hmasak laia a mittui hru ni awm taka, a ban a vai ka hmuh lai pawh khan ka rilru reng a hrethiam si lo. Ka nau, hmeichhe lungmawl mai khan a la hrethiam si lo a, kawmchhak lama lo biru kha a lo lut a, min lo tihthaih zet kha chu ka hlau der thei lo a nih kha. Thlam ram ang maia ruak kha ka mitthla hian a la hmu thin a, theihnghilh hi ava har take m!!! ‘Ka nu, min lo chhawn a, thawmhnaw thlak tur leh home work min enpui turin I lo let tawh ngai dawn lo’ tih hria i la, khami ni vek khan ka lo zawng nghal ang che. 


Ka pa lo haw laia a mittui a tlak khan hrethiam vek lo mah ila, thil pawi tak a thleng a, siam that rual a ni tawh lo tih erawh ka hrethiam riai ruai a. Nimahsela, I zin ni mai chauh a hriatna ka neih a, ka ngaihtuah thin avangin beiseina nen tlaitin ka lo thlir thin che asin. I lo va haw har ta em!! Kumtin hian I lo let leh tak mialah tiin beiseina thar ka nei thin a. Nimahsela, engmah a thleng thei si lo. Hriatchhuah loh che ka tum apiang hian min hringtu ka nu I nih angin theihnghilh theih che a ni si lo. Ka huat nasat poh leh ka hmangaihna che a zual zawk si a. Min hmangaih tih ka hria a, mahse ka tan eng nge I tih theih ni? Siam tha leh dawn la, I siam tha duh ang tih ka rinna hian min thlamuan a, chumi te chu ka rinna neih chhun I ni si a.

Mi azawng a, awmnem ber mai chi, rilru no tak ka nih avang leh min duat thin avang khan mahni kea din ka lo zir ngai lo a ni. Ka pa hian min hmangaih a, nang pawh a hmangaih che tih ka hria a. I hmangaih ve em tih erawh ka hre thei ta lo a nih hi. Nimahsela, Pa te chuan min enkawl thiam tawk lo thin fo a. Vuina erawh ka hre lo, enkawl let hi ka bat a ni zawk asin. Hmuh theiha vawiin ang hun a lo thlen hian ka pa awmdanah hian he ni hi hai theih a ni si lo. Mahse tun thlengin nghei lo leh hrehawm lutuk tuar loa kan awmna hi Pathian malsawmna-ah kan ngai a, rilru erawh a van ruai ruai thin.

Mi engthawl leh vei nei lo chu ni ila, min kalsan a, min thlahlel lotu; mahni fate aia mi dang ngaihsaktu chu eng nge maw ka ngaihtuah reng ang ka ti ang. Mahse ka nu I ni miau a. Eng ang pawhin awm mah la, eng ang mi pawh ni ila, nang tluka min hrethiamtu chu ka hmu dawn chuang lo tih hi ka thinlung hian a hria a ni. Chu chuan min la pawt hnai hram hram a. Chhungkaw kehdarh atanga seilian chuan sual an pawi-sa lo a, sualna kawng an zawh awlsam thin tih hi kei chuan ka hriatthiam phah a ni. Thihna avanga inthenna chu kan thu a awm lo a, tawrh mai hi a ngai a. Mahni duhthlanna ngei hmanga fate aia mi dang thlahlel zawk chu eng duhthlanna thiang tak nge ni ngai le? Zalenna hman sual a ni.

Graduate ka nih khan lawmna  reng ka nei lo a, ka college kal thiante nena kan inthen hun a ni tih ka hriat avangin ka lungngai zawk a ni. Khawvelah hian lo piang lo law law I la tha zawk tur a ni a. Nimahsela, Pathian hian awm ve turin min duh avangin ka awm hi a thatna kawng emaw tal a awm ve a ni ang e. Ka tuar anga ka tuar chhuak ang tih ka hria. Hrehawmna hian chatuanin min tuam vel dawn mah sela, chatuana nawmna  leh hlimna ka hmuh ve dawn tawh avangin chu hun chu nghakhlel takin ka thlir zawk thin a ni.

Nimahsela, ka rin Pathian hian min hmangaih a, nu nei lote nu a nihzia ka hria a. Pa la nei ai pawh A awh zo a nih tih ka hriat hian ka thla a muang a ni. Hmeithai leh fahrah riangvaite innghahna chu Pathian a ni a. Pahmei erawh Bible hian sawi lang lo mah se la, ka lamah a tang a ni. Pa hmei awm lo tura a ngaih vang ni maw??? Ka pa, tar lama min kurpuitu hlutzia chu I hriatthiam ka va ring em!! Mahse, ka tan chuan malsawmna tinreng a ni si a. Ka ril a tramin min hrai lo mah se, ei tur erawh min chhawp a, ka manganin min hnem lo mah se a rilruin min tuarpui thin a sin. Harsatna ka tawhin a hrethiam a ni tih lantir nan ngawihah a ram tang thin tih ka hriat hian ka thla a muang a ni.

Mi zinga ka awmin fahrah ka ni bik a, mahnia ka awmin ka lungngai a.  Hrethiamtu ka duh thin. Min hrethiama min ngaihsaktu hnenah kan chungchang ka sawi ngam lo a, min hrethiam se tih ka duh avang erawh chuan ka hrilh chak thin. Chu erawh kan mualphona za-khua maia  ni si a. Ngawih mai hi ka tan a tha a, malsawmna pawh a ni. Mahse ka nun khawhar avang hian sara zam ral mai theih ni se zawng, hmanah khan khawvel hi ka lo chhuahsan tawh ang.

“Aw Khawvel hi a ral ang,
Reilote-ah a ral ang,
Chhandamtu a au ang a,
Lei ram kan pel tawh ang

tih hla sakte hi a thleng har thin tiin, Chhandamtu au hun hi ka thinlunga hriatna beng  hian a ngai chang reng thin asin. He hunpui sik leh sa inthlakah hian mi fate chu kohhran changchawiin an hlim a. Leilung mawina hian an nunhlui a ngaih tir a. Ka tan erawh zawng, ‘Ber’ thla kal kan tluka thlak hlelh hi ka nei lo a, ka nei ngai hian ka ring lo.

                Awmnem leh dawldang te mah ni ila, ka theihna hian mite rilru naa siam a tum lo a. Nunhlui leh hun hluiin min delh reng dawn lo a. Mahse, I hming avangin siamthat hna erawh chu ka thawk dawn a. Ka thawk  mek a, ka thawk zel dawn a ni. Vawiin tlaia ka mi tanpui, mi dum tlangval, ram hla tak atanga lo kal mangang em em ka bawihsawm lai pawh hian nang hi (ka nu) ka hrereng a. A harsatna sawi turin tumahin an hrethiam lo a, sawi ai chuan ngawi reng a, lungawi awm taka a tawrh mai hi a thlang a ni. Ruang hlawmtu a neih loh avanga a vui thu reng a chhakchhuak lo. Nipui leh thlasik hi a tan tawrh a har dan a inang reng a. A tan chuan a dam leh dam loh hi lawmpuitu leh tuarpuitu an awm loh avangin a lem chuang lo. A awm ve tihreng pawh tumahin an hre lo a. Thlarau erawh kan neih zat a inang chiah a ni.

Kha mi engthawlpa khan “vaiho a kara, mi dum leh nghal I tanpui peih mai mai” tiin min auzui a. An khawtlangah chuan a thusa pawl leh a zaizaptu ber a ni mai thei a. Kristian a nih ve ngei ka ring bawk. Hmuh theiha khawngaihna leh lainatna reng a nei lo. A thangmawi apiang um turin a thiltih that sawichhuaktu hnenah chauh that chhuah tum thin mi niin ngaihdan ka siam ngawt a. A lo ni lo a nih pawhin a lem chuang lo e. Mahse, ka rilru chuan ka nu bawhchhiatna siam tha tur hian te-lua a awm lo a ni tiin ka ngaihtuah a ni.

                Ka hun tawn ang tawng ve tur hian tumah ka duh lo a, tawng turin ka ngai ngam bawk lo. Chuti ang a nih theih nan chuan theih tawpin hma ka la mai a ni. Rem lo chunga kawppui neih a rem lo ang bawkin inrem taka neih theih dawn loh ai chuan mahnia nun khawhar tak hun hman hi ka thlang ta  zawk a ni. Chumi hrethiama min khawngaih a, min hmangaih a, min ngaihsaktu an awm a nih chuan damchhungin a tan ka inhlan ang a, mi dangte tan kan thawk dun ang tiin rilru ka siam mai a ni zawk.

                Ka damchhung hian thawk zo dawn lo mah ila, ka theih tawpin hmangaihna nen ka thawk ang a. Pathian ngaihdamna leh hmingthatna chu ka chang em em ang tih ka ring a ni. Ka hmingthat poh leh hming chhe tur erawh khawvela ka hmangaih ber ka nu a ni dawn si a. Mahse, inchhira Pathian ngaihdamna a chan dan erawh sawi kher lo mah ila, kan hriat chuan a tawk em em a ni. Kan thawhsaka ten malsawmna an neih chuan keini hian tuar mah ila, kan hlep a ni. Chu hlimna leh thinlunga lawmna chu tehkhawng hmanga teh theih a ni lo a. Chhiar sen lah a ni si lo. Sum hmanga lei theih nise, tunge he lungawina lei tur hian hausa tawk awm ang??

                Fahrah leh khawtlang an tangrual a nih tak zet chuan ka lamah hian Pathian a tang dawn tih ka hria a, tunge min do ang a, min hmusit ngam teh lul ang le!! Hei erawh ka zir chhuak a, mala ka awm hian mamawh ka nei a, Engkim siamtu chu. Mite anga dinhmun tha leh lainatna dawng ve ni ila Pathian chu ka hlat dawn si a. Chawngzawng pawh thlah thlam ngai lotu, a thilsiamte enkawltu Pathian chuan a fa duhtak chu min hawisan lo ang a, min kuang kuah reng tawh dawn tih ka hre si a. Lalpa, mite chuan engah mah min ngai lo mahse I tan ka hlu a, ka tan engkim I ni. I aw hriaa ngaichang turin min pui ang che.

(P.S : He thu ka ziah lai hian ka mittui a tla a, ka hnuk a ulh a, ka aw a lawi zo vek nia!! Thu hi ka ziak ve nual tawh a, heti ang reng renga ka ziah zawh hma leh edit ngai lo hi a awm awm lo e. Chiang taka ka ziah dawn chuan felhlel a awm ka hlau si a, kan khawvel hi a la zim si anih hi)



Problematic Play : Before it was too late

$
0
0
A PAWI HMA NGEIIN

(Beli leh Zaluaia chu an fate chanchin sawiin)

Beli                  :          Zova pa, kan fapa awm dan hi ka mang a ti ang thin. A nunzia hi a danglam lutuk a, a ute ho ang hi chuan awm se hlim tak hian A rawng ka bawl thei tur a nia. Khuk ral daih te hi ka chak rum rum thin a nia!!

Za-a                 :          A ute ho ang chuan awm se, I chapo phah khawp lo vang maw? Pathianin kan kutah a dah tawh a, theih tawp chhuah a, kan enkawl hun a ni dawn lawm ni? Lei rohlu berte enkawl tura tih ber I mangan tlat te chuan le.

Beli                  :          Fate hi pahnih chauh lo nei ila, 'Bawiha' hi piang lo law law se rilru a hahdam tur a nia tiin ka ngaihtuah fo thin asin.

Za-a                 :          Chi tam tak thlaha lo pung tur kan nih kha, a thuhrimah fa nei thei lo te hian fa an awt thin asin. "Fa neih tlem hi changkanna a ni""Enkawl zawh tawk fa nei rawh" te hi an ti ngawt a a nei tlem apiangin an enkawl hneh lo ting mai zawng a nih hi a.



Beli                  :          A bul kan tran dik tawh loh vang nge ka hre lo, a mize danglam lutuk hi ka hrethiam lo a ni. Lehkhazir mang hlei lo hian thil hi a hre chak em em a. A hriat sa a chhawr thiam bawk si lo a nih hi.

Za-a                 :          Tunlai thalai mizia pawh hi kan zir a ngai a, unau  an inang diak diak ngai hlei nem maw le

Beli                  :          A ni hi chuan min chhang ang pawng pawng thin lah tak a. Zilh ngaihna pawh ka hre lo.

Za-a                 :          A chhan che kha a zalenna a ni a, a dik nia a hriat ang kha a sawi mai alawm, ngawi renga chhang ngam lo, zawm si lo nun hi a chep em a sin.

                                                
Fela                 :          Kan bang hma bawk a, thingpui inchhung leh tlem ka lo leng dawn, min hnar haw kher tawh suh ang che.

(Zamlovi leh Fela an lo inzui lut a)

Zamlovi           :          Kan hlazir hi chu kan sa chhuak mawl tawp thin hi a ni mai a, ka duh khawp lo thin ngawt mai. Lo thu lawk rawh kan inthlak lawk ang e aw.

Beli                  :          Fela, lo thu rawh, in va bang hma ve a.

Fela                 :          Nia, Conductor hian hlazir boruak hi a en thiam tawh a, a boruak a zirin kan zir rim thin a ni e. Tun lai kan zaipawl chu kan ro hulh ni ber hian ka hria!!

Za-a                 :          Hlazir leh programme zawh hian mahni inlamah in haw nal nal hlawm thin a. Member thlah leh tlawhchhuah hun remchangte hi in dap ngai ta lo emaw chu ka lo ti a. Thenawm khawveng pawh tlawhchhuak peih lo, intihhlim tuma KM tam tak pan leh vang vang thin in ni vek tawh emaw ka ti asin.

(Zamlovi a lo chhuak a)

Beli                  :          Mama pa, I mu tawh ang hmiang, ka chau riau mai a!!!

Za-a                 :          A la hma alawm le, hei kan ti ti ve dawn hlek a, mut hi I chak huam huam zel mai a(h)

Beli                  :          Lo inkawm rawh u, Kan va mu ang e….. Mami, Bawiha tlai tawkah a lenchhuah leh kha kawng I lo kalh hnan ang e aw.

(An inzui phei nghal a.)

Fela                 :          Lo thu hnai ve deuh la, ka seh lo ang che.

Zamlovi           :          Min seh lo mah la, min ham leh vak si ang e (A nui sak a)

Fela                 :          Eng nge inham chhin ang I tih ei

Zamlovi           :          Tunlai chu I buai lutuk a, text leh phone pawh I hman bawk si lo a, I phone hi lo kawl daih ila a tha ang a?

Fela                 :          Nia, min lawmpui a, ngaih tha zawk awm tak I nia lawm. Mahni thua zalen taka hnathawh hi chu a nuam a ni. Hlawk le lua lo mahse ka hlim a, ka chau ngai miah lo asin.

Zamlovi           :          Chau lo, lo leng bawk si lo. Ka tel lo pawh hian I lo hlim tho a ni maw?

Fela                 :          Chuti pawhin ka sawi loh kha, ka nun zawk hi alawm ka sawi.

Zamlovi         :          (A kut va khawih pahin) Thla thar hi ka nghakhlel a, ka hupphurh bawk si. Engtin nge ni ang le?

Fela                 :          I dawn thui em mai a. Awm tawp rawh hunin ala hril mai ang chu.

Zamlovi           :          Ka hming chhe ting tang ang a, I reh leh daih ang tih ka hlau alawm. Induh hun hi I hre ropui si a.

Fela                 :          Mi mah rilru hah ve nak laiin, kan hun tawn azirin kan sawiho mai dawn alawm. A pawi tak tak a ni. Mite hian min ngai fel hlawm ropui si a.

Zamlovi           :          Duhthlan tur chi thum kan nei ang. Inruk, doctor pan, palai tirh nghal ni mai

Fela                 :          Nia, Thla tharah kan sawi leh dawn nia, ka va haw ang e aw. Pawn thlengin min lo thlah la?

Zamlovi           :          Ka hlau zo tawh che asin le. (An chhuak a, rei lo te hnu-ah Zamlovi a lo lut a)
 Sonnet chhamin a zuia 

                        Hmeichhe chiang kuan loh hun lai I hria em?
                        An chian lai tak a ni duh zawk asin
                        Anchhia atan a duan a ni thei em?
                        Malsawmnaah an chhiar zawk thin asin.

                        Finfiahna tha ber, thup theih miah loh chu
                        Thlasik anga lo thleng thin thichhuak hi
                        Krossa Tlanna thisen chhuak  ni lo hi
                        Minu te dinhmun hrilhfiahtu ber chu

                        A hun lova Buai pui awm, zahpui awm
                        A huna thawvenna, fiahna hman theih
                        Rairah, falak, chhungpui fa, hring turin

                        Hmeichhe hmeichhiat nan chhinchhiahna a awm,
                        Than thi, thi hul, hmeichhe rilru fawmkem
                        Rual pawl leh rual chhin, puitlin hril turin

(Bike a lo tlan ri rum rum a, )

Zamlovi           :          Bawiha chu I tlan chak thei lutuk an ti che a. A pawi thin khawp mai

Zova                :          Pawi nang, an tlan chak ngam loh vang mai mai alawm (Thut thlengah a mu nghal a)

Zamlovi           :          An ngam lutuk a, a mawi pawh hi dawn ve la

Zova                :          Pawi lo, ho em mai

Zamlovi           :          Pawi lo ti ngawt mah la, a pawi hnuin engtin nge I tih ang?

Zova                :          Hre lau. Hahtlak thin.

Zamlovi           :          BE leh Zuchhia te hi ilo in ve ang e aw? An thih sup sup hi.

Zova                :          Teuh lo mai, Tui chhuan so overrr ngat lo chu ka in ngai lo hrim hrim.

Zamlovi           :          TV ila en dawn em ni? Ring lutuk lovin a volume kha pe la, ka nu hian a ngaihtuah thin em che a sin. A mut theih hi chuan tihharh loh hram tum ang u (TV/Chhota Beem a ri ring sauh a)

Zova                :          A pawi hnuin engtin nge I tih ang? A pawi hnuin engtin nge I tih ang? ( A phun mawlh mawlh a) Mu deih ang, mai mai

(Tangka Lawmi chuan  Tv a lo en a)

Hmuchhuaka   :          In awm em?

Tangka Lawmi:          Awm e, Lo lut rawh

Hmuchhuaka   :          Pi Tangka Lawm, vawiin chawlh a ni bawk a, kohhran thalai ten hnatlan kan tum a, a hna a hautak deuh si a, hnatlang ve turin Fela-te unau kan lo sawm ve deuh a.

Tangka Lawmi:          Kohhran thalai pawh hi inthluakah hian sum a lut tawh a nih hi. Chawlh ve chhun te lah hi hnatlang inti fo mai a. Leh lutuk mai

Matei               :          In lo leng a ni maw? Dar 8 hma hi chuan ka tho thei hlawl lo a ni e

Gangte-a         :          I meng thei tho alawm (a nui suk a)

Matei               :          Zanlaia I rairah post kha ka sawi ve mai ang aw

Gangte-a         :          Fiamthu a nih kha, vawiin chu ilo hnatlang ve ang chu.

Partei               :          Nia, ka nu a rem mai lo em ni?

Tangka Lawmi:          Inte hi ilo ti fel ang chu ka ti asin le. Unaua chhuah kher hi chu tul ka ti lo a. Mahse, I kal loh chuan I tum leh bur awm tho si a. Thingpui kha siam kep ve la, Ka va leng teh ang. hahtlakzz

Matei               :          Ka nu hi chu hna hi a duh lutuk a, a buaithlak thin a ni.

Gangte-a         :          Mate, I nu chu A thluakah khan sum a lut a ni zawkin ka hria. A pian hlim hian i pi-in a hring lawk thei lo ang a, pawisa hian an thlem chhuak a ni ang tih a rin theih alawm le. Tawngtaipuiah ka lo thawh ang e

Matei               :          Facebook kal tlangin mi I thawh ang, mite kha I lo mentioned leh ang e aw.....

Gangte-a         :          Khawvelah hian a tawka nun hi a har a ni. Hnathawh tam leh duham, Pathian ngaihsak lo nih kan hlawh a, Hnathawk lova Pathian ram tana ke pen nasat leh mi a, hman nih kan hlawh zel chu a nih hi.

Hmuchhuaka   :          Pathian hi hmasa ber se, engkim hi a lo fel vek a ni mai. Hawh teh u, I chhuak mai ang u, kalna tur kan ngah si a, kan tlai lutuk palh ang e.

Matei               :          Tawng pahin hna ka thawk thiam lo ang bawkin thingpui ka lo siam thiam lo a nih hi maw le, In phawt ula.

Gangte-a         :          (kal pah chuan) Fiamthu avang mai mai te chuan thingpui chu hlawh lo mah ila a pawi hlei nem!!!

Matei               :          Hnatlanna-ah tui deuhin ka lum dawn tho che u alawm, chaw ei tui mai ule.

Gangte-a         :          Chaw ei tui ule.

(Hnatlang turin  Zova chuan Tangka Lawmi fanu a sawm a)

Zova                :          In awm em?

Tangka Lawmi:          Lo lut rawh…. A insiam a nih kha, in va hah bik lutuk ang e aw, Hnadang thawk thei lo lekin in lo thawk chau ang e. Hnadang thawh tur tibuai khawpin hnatlan loh tur aw.
                                   (Dawrah ka kal nghal a nia tiin a fate a au lung lung a)

Matei               :          I va inpeih hma ve a, Truck-a kal ai chuan Bike ken kha a nuam ve alawm le.

Zova                :          Petrol man ka chhungte I dil ve miau hek lo alawm le.

Matei               :          Ka bike a ni si lo alawm, eng nge petrol leina ka dil mai mai ang. Eng ilo fahran chu vawiin nilengin mi dil leh reng tho ang chu.
Zova                :          Hausak dan chu ka thiam tawh a, Retheih dan pawh ka thiam tawh asin

Matei               :          A engtin chuan maw le? I hahthlak thin em mai

Zova                :          Hausa-a awmdan chu tuna ka awm ang hi a ni a. Retheih dan chu maw, Pawisa nei lo pawha hahdam taka awm a, khawi ve? Ti-a dil hreh loh hi a ni mai alawm

Matei               :          Kutdawh rilru hi chu a kristian lo ngawt mai

Zova                :          Kutdawh a? Kan hruaitute pawh kutdawh an hlauh vang leh retheih an hlauh vangin alawm thalai hnatlanga chhuah kim ngai loh zawk. Thu tha deuh deuh sawi hi chu an thiam hle si a. Microphone hma-a aw then tur chu nise an pung leh truam truam awm si a.

Matei               :          Ni tho a, mahse an tel lo pawhin kan thawk zo leh vek mai ang. Zam reng reng suh

Zova                :          Zam lah lo e, an tihtur an tlin lo em alawm. Tun dinhmun angah te chuan hlawh ka neih a, Car ka neih ve hunah chuan hruaitu nih ka tlin ve lohna tur hi ka hre bik lo. Neihah hian an teh teh chek a ni ang chu

Matei               :          Chuti ang a ni bik lo, Pathian min pek an nih hi. An thu awiha, an aiawh te pawh hi a tul ve fo asin.

Zova                :          A ni thei lutuk ang, mahse saw-pa saw chu Pathian min pek a ni lo ang, a tawng tam vang hrim hrima hruaitu ni a ni ang.

Matei               :          Eng nge maw saw-pa pawh saw I huat em em le? Ka ex a nih vang maiin maw?  Zam reng reng suh, I tha zawk fe alawm.

Zova                :          Insiam vat vat mai teh a.

Matei               :          Ka inpeih tawh reng alawm... Au Fel, kan kal aw...

                                   (Hnatlang lovin Tangka Lawmite inah)

Fela                 :          (SMS Hmanga Text tih hriatin, phone a lo khawih nep nep a) Min lo sawm rawh ka tih kher chhan chu hnatlan hma-in nizan a mi kha sawi dun lawk ka duh a, kan tlai chuang lo ang

Zamlovi           :          I mu thei meuh na nge a? Zan khat i mu lo dek dek a, i buaichhe nghal a ni maw?

Fela                 :          Nia, ngaih tha lo tak chungin i lo tuar rei tawh awm hi ka tia, ka khawngaih lutuk che asin.

Zamlovi           :          Eng nge i ngaihdan hrim hrim a? I ngaihtuah dan chu

Fela                 :          Ngaihtuah chhuah pawh ka nei lo, ka nu hrilh tawp ka duh a, a ni ngaihdan dan a ni mai. Min chawmtu a la ni si a Ka ni chhingi, hrilh turin zingah khan ka va kal a. Vawiinah te chuan a hrilh mai thei a ni.

Zamlovi           :          Nia, min duh loh pawhin ka tuar thei tho ang, kei chu ngaihtuah ka ngai lo a nia.

Fela                 :          Duh loh thu kan sawi loh kha, I dawn thui em mai a.... (Va kuah a tum lai takin)

                                   (Tangka Lawmi a lo lut a)

Tangka Lawmi:          Nangni pahnih bawk maw, Engkim ka hre vek a nia, ka rilru a hah lutuk hi ka thi-in ka hria.

Fela                 :          Eng chu maw i hriat a?

Tangka Lawmi:          I ni chhingi, hrilh rawh i ti a ni lawm ni??

Fela                 :          Nia, tihngaihna kan hre lo a lawm.

Tangka Lawmi:          Lokal teh u. Hetah leh hetah hian thu teh u. Hnaltang in tlanbo ta sa sa, hnatlang lovin ka zilh hrep dawn che u...... In ingaizawng tih chu khawtlangin an hria a, Condom in hmang lo tih pawh khawtlang hian an la hre dawn khawp mai. Man chawi lovin hmeichhia I mutpui a ni thei a, I mutpui man erawh ila chawi dawn khawp. Ka lawm lo khawp mai. Rairah run kan nih belh leh dawn ta a nih hi.

Fela                 :          Rairah loh pawhin a theih tho alawm le. Rairah pi nih kher i duh a  mi a?

Tangka Lawmi:          Engin nge i chawm ang a, Chawm hlawmin chawmhlawm a hring leh dawn chu a nia. Chu pawh chuan chawm hlawm bawk a hring lehin a nia ka rin ni...Huiha

Zamlovi           :          Ka pi, a pawi khawp mai. Keimah pawhin ka chawm hreh miah lo a nia, Chawm loh dan pawh kawng a awm tho ang chu. I duh chuan.

Tangka Lawmi:          A Zaipawl memberte berin chuti chuan maw inngaihtuah a? I pi chu ka ni reng dawn hauh lo mai. Tangka Lawmi, te chu min han ti a, Intodelh a ka thawhrimna lamah min ko el e te an ti tak a. An la hre khawp ang.

Fela                 :          Ka nu kan la sawi ho hman lo hrim hrim alawm, nizanah ka hrechiah a, nangmah hrilh dan tur che sawidun kan duh a, hnatlang kan kal tlai mai alawm le.

Tangka Lawmi:          Tunah a uak, a uak tawh a, kan la sawidun lo tih mai mai. Family Planning chu in hlat hle mai maw? Ka hah, tikhan lo awm ang che u. Room-ah ka han kal lawk ang e, i niin min hrilh chiah a, inngaihtuahna hun pawh ka la nei lo.
                                                                                                                                            
(Room lamah a lut a)
Zamlovi           :          I nu bulah mah sawi tur avang a nih chuan, ka chhungte bulah phei chuan an mittui tla ka en ngam dawn emaw ni le??

Fela                 :          A pawi tak tak a ni, thih tha-in lo tang ve hram hram la chu hetiang hian kan awm lo tur a ni.

Zamlovi           :          I ti tau ang a, kar khat chuang kha i thinrim leh reng dawn a, a hrehawm ve tho asin.

Fela                 :          A tha lama titau leh karfunga hmang ka ni tihte kha i hre tak si lo a.

Zamlovi           :          Ka chan ang che tih ka hlau ve tho a, mahse kan virpilh a ni ang e. A nih ang anga hmachhawn tur hian huaisenna ka nei thei ta-in ka hria.

Fela                 :          Ka nu kha chuan hrin loh tura pai chu a duh awm lo khawp kha a, a ngaihdan thlaktir nan rilru-in I tawngtai ve ve teh ang..

Zamlovi           :          Lalpa, harsatna ka tawh zawng zawng hi nang ka dah hmasak loh vang che a ni a, Tangka Lawmi ngaihdan ni lo, i aw ngaichang turin min tichak zawk teh. Engtiang pawhin ngaihdan nei se, i malsawmna-ah chhiarin Kristian chhungkaw din turin hmathar min laktirtu ni mawlh teh se.

Fela                 :          Aw Lalpa khawngaih chunga khawngaih lehchhawnna hun tha min siamsak la, ka bawhchhiat nawn leh avangin min ngaidam la. I rorelna hmachhawna insiam tha turin huaisenna min pe ang che.

(Room  atangin Tangka Lawmi a lo chhuak a)

Tangka Lawmi :         Ka ngaihtuah a, A pawi hma ngeia engkim lo zirtira hrilh lawk vek tur ka nih teh lul nen, Kei, Tangka Lawmi hian ka rochante hi tangka in ka lo thleng trep alawm le. Ka lo ngaihtuah tawk lo che u a ni. Ka thiam loh vek a ni... (A ngawi deuh reng a)

Tangka Lawmi:          Engtika nge innei tura Palai kan tirh ang tih bak ngaihtuah tur a awm lovin ka hria a. Mahse damchhunga in inneih theih dawn lova fahrah chawm ai chuan tinneih loh ngam a tha zawk.

Fela                 :          Ka nu tut tut chu

Tangka Lawmi:          Tut tut lo, induh leh Kohhrante chu va intrawntir phawt ula, damchhunga suihtungturut a nih phah thei tho alawm le. 'Biakin inkhawm hma-a an inbawhbet e' tih hnu thlaruk vela 'an inbawhbet leh lo e' tih ang vel a ni.

Fela                 :          Ka nu chu

Tangka Lawmi:          Pu Zaluaia-te nupa chu an chuai ve rawih ang chu.... Kei chu naktukah tu hring nghal mai thei ula a nia ka duh tak ni.

Fela                 :          A hun lova a hrin chuan kan buai leh si ang e. A hun aia hma emaw a aia tlai emawa hrin chu a tha lo a. Mahse rawngbawlpuite chu an zahawm dawn a ni.

Zamlovi           :          Ka pi, (a inthiam lo, a lei a chhuah deuh a), Ka nu leh pa pawh kan la hrilh si lo a.

Tangka Lawmi:          Hawh teh u, Pu Zaluaia te nupa chu i va hmu ang u. I intawngtaitir teh ang u, A pawi tak tak hma hian....

Character:
R.Ramdinsanga:           Za-a as Chhungkaw pa
K.Laltleipuii:           Beli as Chhungkaw nu
Lalremruati:           Zamlovi as Fanu
PC Lalramdina:           Zova as Fapa tlang val


T. Lalremruati:           Tangka Lawmi as Thenawmnu
C. Laldiksawna:           Felnunmawia as Tangka Lawmi fapa
Lalropari        :           Matei as Tangka Lawmi fanu

C.Chanchinmawia:           Hmuchhuaka as Thalai hruaitu
H.Zothankima:           Gangte-a as Thalai hruaitu

                        























ILLUSTRATION

$
0
0
TUTE NGE LAL BE THEI?
Khawvel pian phungah chuan ramsate hian mihringte hi an be thei lo a, Tlang thianghlimah chauh lo chuan mihringte hian Pathian hmachhawnin an hnial thei lo a, Chu chu khawvel nihphung a ni. Pathian nena inrem taka inbiak theih hi thil mak tawp khawk a ni.Khawvel lalte pawh an rorelna hmachhawna rorelsakte lo chuan an be pawp ngai lo a, amah hnaihtu leh engti kawng emaw tala zahawmna neih loh chuan biak pawh mai mai chi a ni lo. Pathian erawh chu hnaih a, be pawp tur chuan Tawngtaina nen a biak theih reng a ni. Chuti ang bawk chuan mihringte pawh.


CHHANNA DIK
New york-a Rail Company pakhat hotute an meeting lai chuan, Executive Secretary hian an thawhpui pakhat a boral thut thu a puang a. Share Holder Pakhat chuan "Eng zata tam nge a kal san ?" tiin a zawt a, Kristian Share holder pakhat chuan, " A neih sum zawng zawng a kalsan" tiin a chhang a. Chhanna dik takin a chhang a ni leh mai a ni. 

SONA KHA TI TAWP RU :
Mi pakhat thi lek lek hian a khum banga sona intar chu a en reng a. A tawpah chuan a lo tap chhuak a, " Khi sona khi titawp rawh u" tiin. A thi tur natna tuar mek mah nise, a la inpeih lo a ni tih a inhria a. Zan lai takah a thi dawn ni-a hriatna a nei tlat bawk si a. Sona ban inkhawng ri chu a hria-in a hmu thei reng a. Beiseina reng nei tawh lovin " Engkim inpeih sa diamin ka buatsaih thei vek a, thi tur erawh chuan ka lo la inpeih lo a ni" tiin a tawpah chuan a tap chhuak a.

NANG MI A, TEHKHIN THU HI ZIR LA PATHIAN HNAIH RAWH :
Navy Officer pakhat hian a thih dawnin, a pa lungngai tak hnenah chuan "Ka nu khan a thih dawnin Pathian a awm alawm" tiin min hrilh a. Nang, " kapa lah chuan a awm lo" tiin min hrilh bawk si a. A eng zawk nge rin tur pawh ka hre lo tiin a pa chu a zawt a. Chutah a pa chuan " I nu thusawi chu ring zawk rawh" tiin a chhang a.

SIAMTU HMUH THEIH DAN
Trojan Lalpa chuan Zirtirtu Joshua hnenah chuan " Pathian chu khawihmunah pawh a awm a, he ramah pawh hian a awm" i ti a. Ka hmu duh a ni tiin a hrilh a. Zirtirtu RJoshua chuan "Pathian chu khawi hmunah pawh a awm reng a, mihring thi thei mit hian Pathian hmel ropuina chu hmu thei lo a ni" tiin a chhang a. Mahse, Trojan Lalpa chuan hmuh a duh thu a sawi reng avangin, Joshua chuan chhun lai takah pawna hruai chhuakin Ni a en tir a. Lalpa chuan "Ka hmu thei lo, ni eng khian min phet let tlat" tiin a hrilh a. Joshua chuan " a thilsiam pakhat pawh i mitin a hmuh theih loh chuan, a siamtu chu engtin nge i hmuh theih teh lul ang" tiin a chhang ta a ni.

HUNAWL NEI LO
King Henry IVkhan Duke of Alva kha tun hnaia Ni awklem lo thleng kha a hmuh leh hmuh loh a zawt a. Duke of Alva chuan "En lo, chuti anga en turin khawvelah hian tih tur ka ngah lutuk a, van lam en turin hunawl ka nei lo" a tih chu maw le. 


THIHNA A HNAIHIN PATHIAN BAK BEISEI TUR A AWM LO
Pennsylvania Lungalhthei laihchhuahna-a mi pasarih tang te chu Ni 5 hnu-ah an chhan chhuak a. Chhuah leh an inbeisei em tih an zawt a, "Chhuah theih nan kan tawngtaiho thin" tiin a chhang a. " Protestants, Catholic te nen inpawlh mah ila, thih hlauhawma awm chuan Pathian chiah kan ngaihtuah thei" tiin. *Synod emaw Congress emaw ngaihtuahna hun a awm lo. Nunkhawchhuak tura tanrual bak!!!

DUHTHLANNA
Mi pahnih kawnga an kal dun laia Ui-in a zui i hmuh chuan tu Ui zawk nge tih i hrethei lo ang a, kawng penga an kal chuan tu ui zawk nge ni tih i hrethei ang..

SUM HLUT DAN A rangkachak kha Tuipuiah a paih daih a, "Min tih chhiat hma-i ka tichhia che" tiin a sawi a. Mihringte hian khawvel hmangaihna hi an thih tir loh chuan, khawvel hmangaihna hian a la ti thi dawn si a.. I pawisa erawh paih ve kher suh, i thatna humhim nan hmang la, tichhe zawk che suh se


Leadership

$
0
0
HRUAITU THA KAN MAMAWH

Kan Ram leh Khawtlang hian hmagaihtu a mamawh a, mi tlem te chauh a nei a. Chung mite chu khawtlang ti hmasawn tur hian an tawk em em a. Nimahsela chung mi tlem te hruai tur chuan hruaitu tha a nei lo tluk a ni. Mite sawisel a tawng mai thei emaw khawltlang, veng hmusit zawnga thu awm duh lo ngawt hi a mamawh ber tawh lo. Ram leh khawtlang thatna tur duh a, pen chhuak ngam a mamawh ta. Hruaitu tha kan mamawh tak zet a ni ti pawhin a sawi theih ang chu.



Hruaitu tha chuan mite nunah sawi leh tuh (influence) a nei thin a. Hruaitu tha chu mipui mamawh dan a zir a kal ngam, mipui te aiawh a ding thin. Ama duh dan aia mipui duh dan dah lal thin (democratic leader) hi kan ngai ngawih ngawih a ni. Hruaitu thau sawk thin, ama duhdan chauh dah lal (Autocratic leader) hi kan tan a tha lova. Kan sahmim tih puar a nih chuan a tawk, a bak chu a thak thakin thak rawh se tih ching (laize faire leader)hruaitu hi mi tha an awm ngai lo


A huna do nei thei, a huna tlawm leh mai thei kan mamawh a. Hriat loh hre ngam, thurawn la thiam. Mite zah kai phaka nun uluk. Midangte nun zir a, khawtlang ngaihsan khawp a thawk thin kan mamawh a ni. A thawhrimna avanga mite hnuai chhiah pawh pawi ti lo mi hi ram leh khawtlangah hian an awm lo em ni? Ram leh khawtlang tana mi ti phur thei, mi leh sa te nunphung leh duhdan te a chakna a hmang thei hruaitu kan awm em?


Thlarau lama kan hruaitu phan chang chin te hian an pian leh murna tlu sawp mek hi an hmu thei em? Kan tuar ngam dawn em? Ram chu a chhiat loh nan dai theu tur leh a hmahruaitu ni tur te kha an inkuangkuah mai dawn em ni? Khawtlang tana thil tih nei tur leh hmasawnna hmel hmuh tir in tum dawn lo em ni? Pathian ram chu mi té ber te atanga mi lian ber te len theihna a ni ang khan kan ram hian chhantu a mamawh a, puitu a ngai a, mangang aurawl chu chhang tur an awm lo em ni?? Sakhaw hruaitu te meuh pawh an inkiltawih a, hruaitu nihna an um e ngam tawh loh chuan ava beidawn thlak tawh awm ve?

MZU Farewell speech

$
0
0
MY FAREWELL MESSAGE

             First of all, i would like to thank all the MZU students’ union leaders for giving me this opportunity to make a speech on behalf of the senior students. As the saying goes 'to everything there is time, there is a time for birth, and a time for death, a time for laughter and a time for tears'Today, we as senior students, have come to the end of our journey as Post Graduate Students. While it is a bid saddening to thing about having to leave all of our junior friends and also this university, it is now the time for us to leave you all and make a new start somewhere else. It is also a happy moment for us too as it also meant that we have completed what we have come here for.
           

            Looking back on the past couple of years, I am glad to have experienced the wonderful atmosphere of this university. Though, ours is only an infant university compared to other university, I am proud to say that we have come far and i am also confident that this university would one day soon progress to be one of the best in this country, where else can you find such an abundant study course or department in a single university as we would have after the true completion of this university? Also seeing the progress that the varsity has gone through this past two years, i know that we would soon have a university worth its name.

            Surely there would be small complaints regarding the administration, the faculty and also of the students. I want us all to remember that we as students play a major role in shaping the position that is to become what is Mizoram University, “Greater deeds..” does remain and is the duty of each batch of students to think new ideas and ways to the betterment of the university, sense of ownership and also of belong would play a vital role to set the mind for the task.

            Nobody is perfect and we know that we, as seniors, have our failures, this might be a good "time" to "Forgive and Forget" My humble request to the new senior students is to learn from our mistakes and to do better in the next session.

            The fast changing world of today is marked by more knowledge, skills and strategies. University is the place where one received more knowledge, ideas and skills in his/her day to day living and also where intellectual knowledge is circulated amidst different departments. I would therefore say that the present students are very lucky to involve practically within the university.  I am sure during your stay here; you will get more knowledge, new ideas and skills in dealing with different kinds of problems faced by our state as well as our country.

            Students may come, students may go, Mizoram University will remain as a centre for acquiring knowledge, skills and new ideas. I wish and hope, our University and Its Students union will be stronger day by day. I hope you all have a good time.

(I’d delivered this speech on behalf of Senior/ outgoing students. MZUSU (at that time PGSU) organized parting social at Mc Donald Hill, on 1st July 2005)

This remind me of my youthful friends at the university. Especially when I was dance with her after the programme, JAM Session… Someday she will think again, Dance forever,  friends  forever
KA LUNGA VA LENG E… He thu ka hai chhuak chu a


Inspirational Story

$
0
0
Thil te tham tak hian thil danglam tak a thlen thin

Vuakamah hian mipa khat chu zinga a kal laiin, tuifawn tam tak inchhawk kiam sanah  chuan Sangha tam tak a hmu a. Tuifawn kiam san hnu-ah chuan Ni a lo sa a, an thi mai thin tih a hmu a. Tuifawn lai leh tuiin a chim lai chuan sangha te chu an nung thei a ni. Chupa chuan sangha chu a mal mala chharin tuiah chuan a theh lut nghauh nghauh a. Chutia a buailai chuan a hnung lama mi putar pakhat chuan eng nge a tih tih hrethiam lovin “Eng nge I tih? Sangha za tam tak an awm si a. Eng zata tam ngei I theh luh theih ang a? Thil danglam eng nge I thlen vak chuan ang?” tiin a zawt a.

Chupa zawhna chu chhang lovin pen hnih vela tawlh pen lehin, sangha dang a va char leh a, tuiah chuan a theh lut leh a, “He sangha tan hi chuan danglamna leh nunna a ni” tiin a chhang a.

Eng danglamna nge kan siam thin? A lian emaw a te emaw a pawi lo. Mi zawng zawng hian thil tha danglamna tlem kan thlen theuh chuan a tawpah thil danglam nasa tak a thleng dawn a ni tiin. I hlawkna tur ni lo, Ram tana tha mi tha tur I vote keuh khan a tawk mai a ni. Chuti nil ova NOTA I hmeh khan awmzia a nei lo a, mi tha ni lo, eng emaw hlawkna uma I Vote I thlak chuan ram hi a tha thei dawn lo a ni.


Kan tawngte hi fimkhur ila, kan thusawi hian min ti na lovang :
Putar pakhat hian a thenawmpa chu rukru a ni tiin a sawi a, chumi avang chuan a thenawmpa chu an man ta a. Chumi hnu-ah chuan a thenawmpa chu rukru a ni lo tiin finfiah a ni a. Chhuah a nih hnu chuan thil tisuala inpuh chu duh lovin a thenawmpa chuan chu Putar chu a khing let ta a,


Court-ah hruai niin, roreltu hnenah chuan " Ka sawi ve mai a ni a, tumah a ti na lo asin" tiin putar chuan a sawi a. Roreltu chuan, " Lehkhapuanah hian i thusawi leh i puhna chu ziak vek la, i haw kawngah pawtthler la paih darh vek bawk ang che, Naktukah thuremna chu i lo hre dawn nia" tiin a hrilh a.
A tukah chuan Roreltu chuan putar hnenah, "Thuremna i ngaihthlak hma-in, Nimina i paper pawhthler zawng zawng kha va chhar khawm leh vek phawt rawh" tiin a hrilh hmasa a.

Putar-a chuan "Ka chhar khawm thei dawn em ni!! Thli-in a chhem leng vek tawh ang a, khawiah nge ka hmuh theih ang tih ka hre lo a ni"tiin a roreltu chu a hrilh a.

Roreltu chuan, "Khati ang bawk khan thusawi ho tak anga i ngaih khan mi zahawmna a ti chhia a, i siam tha leh thei lo ang. Mi dangte thatna i sawi thei lo a nih chuan an sualnna pawh sawi lang kher suh" tiin a hrilh a.



(Vawih lo pui vawiha inpuh natzia kan hria ang hian thian inlengte thusawi ka ngaihtuah a, Sex Video leak out tawh nawh reh tum ang vela har a lo ni thei dawn a nih hi. Khoji tekhin thu hi ka rawn her rem a nih hi. Mi rilru-a lang ve tlat te!!)

My first written free verse

$
0
0
BESEINA ENG CHUAI
Kawla ni chhuak chhiar a,
Thiamzirna hmun khat kan belh laiin
Ka tawng ta che lungrun
I seih vang chauhin
Engdang sawi ka tum ngai lo
Nang bela kan hlim lai khan
Ni khat thil thu ah maw ka lo phung thal thoh din le?
A chhan tal min hrilh ve la
Anchhedawng rilru ka put loh nan


Khua vela ka duh ber chu
Ka chan dawn ta hriat loh vangin
Dam takin leng ta la
Hei, nunhlui ngaihhruihna..
Beseina eng chuai ta hi
Kawla vanrang chhumah chauh
Hmangaihna awmzia hrefiah ta'nge











@Lunglei Govt College, 2001-2002 Annual Magazine


3 Songs that inspired me

$
0
0
HE KA THINLUNG HIAN


                   Khawvelah hian I awm ve tih pawh ka hriat hma hian hlimna leh lungngaihna chu ka lo nei ve tawh ngei thin a. Chungte chu palzam theih mai tur khawpa harsa erawh a ni lo. Palzam mai mai turin harsatna ka nei lo a, ka nunphung a khaihlak phah eih ngai lo. Ka buaiphah chhete lo a nih chu. Khang zawng zawng kha nang ka hriat hma che a, ka nunphung a ni a, khawvel hi a la danglam lo a, a kal ngaiin a la kal miah miah thin. Kei erawh ka danglam ta si a. Khawchhak chhuak kamram kawra bel tel; milem ang mai mai khan hmu che ila, hmuh chhung chauh hrereng tur ang hian ka nunah awmzia nei lo la ka va ti thin tak em!!!


                   Eng emaw avanga ka hriat che a, kan inpawh tak atang hian natna hlawmin ka khat ta a. Ka ngaihtuah lawk ang kha a ni lo a, lungngaihna thuk taka ka awm lai pawha min khai chhuaktu pawimawh ber erawh nang I ni lawi si. I bulah chuan beiseina thar ka nei a, khawvel hi a nihna ang leh a kalphung hmachhawn tur hian ka huaisen tawk a, nang ka hlat poh leh khawvel nihphung ka thlir hian ka buai mai thin a ni. Ral khat atanga I chanchin lawmawm ka hriat hian ka hlim a, I chanchin ka hriat loh pawhin ka hlim tho thin. Ka tum reng vang ni lo a, I chanchin ka lo ngaihven erawh ka inthunun theihna piah lam a ni si a.

                   Khawvel nunphung hi ka tel lo hian a buai phah lo a, kei ang duang ka lo awm ve avanga famkim a ni zawk asin. I nunah hian tel ve lo mah ila, ka nunah hian I bet tlat tawh si a. Ka nun hian I awm leh awm loh, I dam leh dam loh hian awmzia a nei thei tawh lo a, ka hriatna zawk hian awmzia a nei ta a nih hi. Ka hriatna hloh hunah zawng ka nunah hian awmzia I nei lo ang a, chuti chung pawh chuan ka la ngai vawng vawng thin ang che tih hi tuna ka rindan a ni. Hriatna nei lo chuan engtin tak ngaiin hrechhuak thin ang che maw tih erawh ka in chhang thei lo.

                   Lee Ann Womack - Don't Tell Me  hla ka ngaihthak laia ka rilru-a lo lang chu “Ka thinphu hi tawp turin hrilh la, A awmdan ngaihtuah tawh lo turin hrilh la, khawvel hi a chakna ni helin vir kual tawh lo turin I hrilh pawh a ni thei a, awmzia pawh a neiin, I thu pawh an awih a ni thei e. Tuifawn leh thli lam pawhin i thu an awih pawh nise, Nang hmangaih lo tur chuan min hrilh suh. Awmzia a awm dawn si lo a.

                   Khang hun tawite kha theihnghilh turin min hrilh thei a, engmah a ni lo pawh I ti thei alawm. Khawvel ata thlawk bo tur pawhin min tur thei a, Thutiam leh Biahthu te pawh sawi chhuak a, ti mualpho lo turin min ngen a ni thei a. Thil theih loh pawh a ni thei e. Ka hmui hian tumah dang reng reng, duat leh fawp tawh lo tur pawhin min tiam tir thei a. Chu chu a taka zawm tur pawhin chakna ka nei palh a ni thei bawk. Nimahsela, ani kha hmangaih lo tur chuan hrilh suh ang che, I hrilh talh a nih pawhin hmangaihna avang lo chuan a theih dawn si lo a. Heng zawng zawng hi hmangaihnaa hliam tawh leh hliam mek lo chuan tunge tuipui a, hrethiam awm ang le?” Chhiar la, ngaithla la ngaihtuah ta che,

Tell my heart to stop beating
Tell my mind not to think…
Tell the world to stop turnin' around..
Tell the rain to stop fallin' down like tears..
Tell the past to be forgotten
Tell my life not to exist
Tell a promise made to be unspoken
And my lips not to have been kissed..
But don't tell me to stop loving you
I can't do it, I can't stop
It's something that love has sealed
Only the broken-hearted know the way I feel

                   He ka thinlung hi paih bo a, a chhia leh tha hriatna nen lama paih bo a nih si loh chuan engtin teh lul nge ka hmangaih loh theih teh lul ang che? Nimahsela, Ani hlimna leh lawmna tura ka thinlung kawih her a nih chang hian mahni hmasial mai ka lo ni tih ka hre fo thin. Khawvel hi chu a kal ngaiin a kal reng dawn a, ani hmalam hun hi ka thunun sak theih tawh lo a, ka lam hawi tura ngenin, tenawm leh ngeiawm a ti a nih pawhin vui tur ka ni em ni? Bak chhe lena a leng kual dawn a ni emaw, tukloh thawm hriata a chanchin hriat tur a awm a nih pawhin ka buai tur a ni lo. Ani thinlung leh khawvel nunphung hi a siamtu lo chuan a thlak thleng thei hian ka ring si lo a.

                   Hmangaihnaa hliam chu hmangaihna veka tuam dam a nih loh chuan damna a awm lo a, a enkawlna tha ber erawh inngaihtuah nawn hman lek lova buai taka awm a, hunawl nei lo tura inthunun hi a ni si a. Chuti ang chuan hun hmang ila, 'ani tan awmzia nei lo mah ila, awmze nei tura midangte tana thawh hian hlimna min pe mahna' tiin ka thawk ang. Hmana khawvela eng emaw tak beisei ka neih thin kha, tuna hliama ka awm vang maia beiseina nei miah lo ka ni lo tih ka inhrilh nawn fo tur a ni. Ka inhrilh nawn fo tur a ni. Chu chu ka tana ka thu inpek a ni.

                   Miley Cyrus hla “Climb” kha kan ngaithla nawn leh teh ang. Naupang hla lo ti mai suh. Ka naupan laia beiseina ka neih thin te kha eng vangin nge a bo mai ang. Beiseina thar nei lo pawh ni ila, kha beiseina kha ka hlimpui thin kha maw le. Chu beiseina tihlawhtling tur chuan ka bei ang, kawng awlsam erawh ava ni dawn rua lo em!!!!

                   Ka thawk ta cheng a, “Beiseina ka tihhlawhtlin dawn apiang hian ka rinhlelhna thinlung hian hlawhchham dawnin min hrilh lawi si. Chu vang chuan kal ngaihna reng ka hre lo, hlau leh khur chungin min awm tir a. Ka chau mai thin. Mahse, beidawng lova bei zel tur hian lungngaia indawmkun mai ka tum lo, chu ai chuan ka thamral raih mai ang. Ka inchhir lo vang. Hlawhchham thin dawn mah ila, ka hlawhtlin dawn avangin ka zam hek lo ang.

                   Hlawhtling turin hmasawn lua lo mah ila, harsatna tawkin kal thei tawh lo pawh ni ila, ka bansan tawp lo ang. Hmuhsit leh endawng pawh hlawh phahin, min lo thlir reng mah sela, chung harsatnate chu ka chakna leh ka hnehna a ni dawn a. Nang hneh che hi thei lo mah ila, kei erawh ka inhneh ang. Hnehtu an awm chuan tuar an awm a ngaih thin avangin kal zel rawh” ti hian min hrilh tlata hriatna ka nei thin.

                   Ka hmangaihna kawng hi a chhuk chhovin, a tluang purh pawh a ni thei a, mahse ka thil tawn hi theihnghilh mai hi ka phal lo a, ka vawng nung reng dawn a ni. Chu chauh chu i tana ka tih theih awmchhun a ni si a. I lawm lai leh lungngaih laia min hrechhuak turin ka ngen lo che a. Miten min sawichhiat laia min tran turin ka duh lo che a, ka tlin lohna-ah tal min khawngaih tur chuan ka phur ngam che  a ni.

                   Cinderella thawnthu anga mi ropui leh thil tithei (a hmangaihin a hmangaih tana) chhanchhuaktu, a nghak a, beidawng taka rip chhunga a lo nghak thin ang ngawt hi nih ka tum lo a. Keimah ngei hian hmangaihna avanga hmangaihtu hi ka thawk chhuak dawn a ni. Chu em pawh ka thei lo a nih chuan khawngaihtu khawngaihna ka hlawhchhuak em em ang tih hi ka ring tlat a, ka zam lo.

                   Ka rilru, thinlung leh ngaihtuahna nen lama min duh a, min thla-hleltu hian min la zawng hmu ve chek ang chu. Chu chuan hmangaihtu a nihzia zep map lovin lantir ala chak ang. Ka nih ang hian ka hlim dawn a ni tih  min hrethiam ang a. Ka tana a awm ang chiah chuan a tan ka ding ve tawh dawn a ni. Chuti ang tur chuan ka khawvel hna hi ka thawk mawp mawp ang a, mite min thlir dan leh ngaihtuahna-ah ka buai lo ang.

 I am listening those songs, if you wanna listen, Googled it, then download and listen.
Dont tell me - Lee Ann Womack
Climb - Miley Cyrus
Amanda - Cinderella



Viewing all 321 articles
Browse latest View live