Quantcast
Channel: Putchhuak
Viewing all 321 articles
Browse latest View live

224/2017 Ramthar Bahubali

$
0
0
One thought on Bahubali: The Swap Liana

Ka \hianpa tih aimahin ka thawhpui ti ila a inhmeh zawk ang. A hming pawha kan koh phal loh a ni a, tunlai India rama Film lar, sum lalut hnem ber BAHUBALI Banseia tiin kan ko mai a. A ban hi feet thum vela sei a ni a, mahse kilometer za chuang hi a ban hman tlat \hin, Mobile phone kaltangin a ni lehzual. Kan vengpa, Minister hial lo ni tawh chu MZP hruaitu a nih laiin Shillongah a awm a, Aizawla MZP buai laiin Motor pakhat kawngthlangah a nam liam tawh an ti. Mizo zinga bansei ber pawl a ni. Serkawn to Gwahati thlenga pawi khawih phak a ni a, hna thawk thei a nih avang hian Mizo zingah chuan ban sei ve pawl tak a ni awm e. Pawi khawih phak ti ila, a \ha zawng nge a chhe zawng sawi thiam a har. A tlangval lai chuan a che rang em em a, minute hnih khat chhung lekin veng hrang hrang a fangchhuak thei a. A thlarauva fang nge, a sawi mai zawk tih erawh fiah chu a ngai ve fo \hin. 

Nupui a neih tak hnu hian a’n nei bik em em khawp a. Nupui pakhat a nei tawh a, a nei mek a,   a nei zel ang, a thlak ngam pawh ka ring lo. A nupui hi a vawi khat neihna a ni a, a nupui neih hnu hian  a nupui vek hi vawi thum zet a ru tawh a. Vawi sawm pawh ru lem lem mahsela,  ahlimawm dan a ngaiin a thar leh zel a ti. Honeymoon a hmanpui ziah dan a\ang hian a hlimawm turzia chu in ngaihtuah thiam ang chu maw!

Swap Liana tih hmingin a facebool \hin a. Vur ramah pawh Ice cream zuara sumdawng chi a ni a, a hralh theih loh pawhin a ei zo vek peih dawn avangin. A chi lohna kawng pakhat awm erawh chu a peih rei ang em tih hi a ni. A dang a la awm thei a nih chuan Gost-i dil a ngai ang. Ni lo, Gospeli zawk maw le. Lungngaihna nei ngai lo mi an awm lo ang a, ani erawh hi chu a lungngai a nih pawhin a phun ve sep anga, a hlim leh mai ang. This is Good.

Sorkar duhdan anga kum 21 tling lova nupui nei a ni em tih ka ngaihtuah lo a. A duh dan ang ngeia nupui nei a ni tih ka hriat avang pawh a ni mai thei; a duh dan ti ila a duh loh dana anga duhtak chunga nupui ru a ni zawk ang chu.     Nupui nei a ni tih hian a hrilhfiah phak lo. 

Mi a an loh chhan chu danglamna mak tak a neih vang a ni. Mite anga khawsak pawh a duh lem lo, amaha a nihna awm ang hian a khawsa ve nawk nawk a, a hlim em em zawk a ni. Mi a a ni lo a, mite awm dan angin a awm lo a, mi a ang ta lo a nih ber chu. Mite saptawng hman ang hian a hmang duh lova, sap \awng thiam pawh hi thiam lo ang chiahin a chhuah thei a ni. A bula awm na na na chuan sap \awng  ahman loh theih lova, sap ho pawh buai mawp nathamin a hmang hmiah hmiah a, kan nui mai a, han ngaihtuah chiang ila a ril ru phian zela hriatna hi zuk awm tlat zel a. He is so always! 

Lehkhathiam tia sawi tur a ni a, lehkhathiam lo zia hian a khawsa tlat \hin. sap \awnga \awng thei tia chhal ngam a ni. Sap \awng erawh a pawng nek fo a, a dik zawk hre rengin a dik lo zawk hmang lui tlat a nih avang hian min tihlim \hin hle mai. Chawpchilh taka hindi leh sap\awng pawlh a thiam em em a. A pawlh tlat avangin a dik lo a tihsak ngawt theih loh. A dik pawh hre reng mahsela kan lawm zawng sawi nan a hmang lui fo \hin. This is no Good.

Hetia a ni chanchin kan ziah tak chiam chhan chu ka hman em vang a ni. Ka thil ziah lai hi ka khawrpum thei si lo a, a lo khawrpum theih tak mialah. Ama \awngkam “Look before your manner”  tih ang tak hian amah hrechiang lo ten a chanchin hi in lo sawi mai mai ang tih ka hlau a. Keiin hre chiang lova ka ziah hi chu a pawi ti lo ang tih ka chiang a, amah pawhin “I am is your me” a tih avangin.

DAWT MUHLUM VEK A NI. PHUBA KA LAK VANG PAWH A NI LO. www.pfms.nic.in ah ka lut thei lova, sims website ah report ka pe thei si lo a. Net chak zawk nghah nan ka ziak ta mai mai a. A la luh theih loh fo chuan Movie ka en daih ang








225/2017 Mizo nih tinuamtu Rokunga

$
0
0
ROKUNGA CHANCHIN: 
(Arranged and Based on Kristian Hla Bu)

Kum 1914 February ni 20 khan Thangluta Hmar leh Zaliani fa ni turin Aizawl Vengnuaiah a lo piang a. An inbula Zawlnei sawi lawk angin Chhungkaw ro tur, nu leh pa chawma mi hmingthang tak ni tur a sawi lawk avangin ‘Rokunga’ tiin a hming an sa ta a ni. Kum 13 a nih kum 1927 khan Lower Primary a pass a, kum 1929-31 ah Boys Middle English school, Sikulpuikawn a\angin a zo leh a ni.

A lehkhazir chhung hian naupang fel leh faia hriat hlawh a ni a. Lehkha a zir laiin a inhlawhna hrang hrang a\angin a skul kalna tur a intumchawp \hin a, a nu leh pa a tihautak lo hle. Chuti chung chuan a thiam pawl leh thuawih pawl a ni ziah \hin. An chhungkua hi a tirah chuan khawsak nuamsa an ni lo a, a theih ang anga intodelh tuma hma la \hin an ni. Damchhung lungkham buaina hian a tibuai tlem hle \hin a. Pathiana innghatin khawvel rosum leh lansarhna lamah a inhmang tam duh lo fo \hin. Amah hi sakhaw mi tak leh nunnem, ze zawi tak niin, mi tumruh tak a ni thung. Mi pawisawi hlau tak a ni a, mahse zaidam tih avang ngawta zuam sual awl tak tur a ni thung. 


Tlangval vantlang pawl feet 5 leh inches 4 vela sang, zahawm taka inchei \hin leh, sam uluk taka khuih thlap \hin a ni a. Amah hi pate lam, hmaifai leh inchei uluk tak a ni a. A ha var rual \hah hi hmuh hmaih theih a ni lova, a zahawmna tur tawkin a sam pial thlapa khuih \hin a ni. Hei hian mi invawngfel tak a nihzia a tarlang an ti fo bawk. A hmel landan chu ‘Janpanese zinga a awmin Japan a ang a, Chinese zinga a awmin Chinese a ang’ an ti \hin a. A mit tlangkawm danglam vang leh a vun rawng vang pawh a ni thei bawk. 

A sermon sawi dan ki pawh dengkhawng tak aiin no leh rilru khawih taka thusawi \hin a ni. A \ha lo pawh \ha ang tlata sawi \hin a ni lo a, ngaihdan pawh sawi huai tak a ni tih a hriat theihna chu “Lal Isua hi sual huat nachang hre lo ang khawpa ngilnei leh zaidamin kan sawi \hin a, a thik thu chhiatna leh sual ral a nihna hi sawi uar tel tur asin maw le” tiin a sawi fo bawk. 

Rokunga hi kum 1934 kumtir khan Loch Printing press (Synod Press) ah thawk \anin, a thihni thleng; kum 35 chhung chu chang dang kan lovin a thawk ta zel a ni. Synod Press-a a thawh hnu hian a chhungten nupui nei turin an zawnsak a, hnathawh bik te pawh a lo neih ve tawh avangin lungsi thlapin kum 1935 April ni 9 khan Zamawii nen Mission veng chapel/biak inah Pastor Chhuahkhama chuan invawn tira inneiin, mipa pali leh hmeichhia 3 fa an nei a ni. A fate zinga Kohhran puipa nghet leh a hnungzui tur pawh a nei a, Pastor chhuanawm tak Thangdela pheii chu hriat hlawh tak a ni nghe nghe.  A fate chu ;
1. Lalnunmawia (nausen laia thi)
2. Zahmingthangi (Chhuanliana BVT nupui)
3. Lalengi ( Thangphunga nupui, Upper Republic)
4. Than\huami (Kum thumah a boral)
5 Thangzika (Rev Thangdela phirpui boral ta)
6. Rev Thangdela (Lalrinkimi pasal, Mission veng)
7. L.Thankunga (lalbiakveli pasal, mizzion veng)
8. Vanlalrova (vanlalmuani pasal Mission veng)
9. Vanlalsiama (R.Lalnunmawii Pasal, Mission veng)
10. Zoramthangi (Sai\huama Sailo nupui, Bungkawn)
11. Zairemthanga (Lalchawimawii pasal Mission vengthlang) te an ni.

Kum 1940 khan Mission vengah pemin, kum 1944-ah Mission vengah Upa ni turin thlantlin a ni a, Baktawng Presbytery (1944)ah nemngheh a ni bawk. Venghnuai a\anga Mission venga a awm tawh hnu pawh hian Vengnuai lamah hun engemaw chen chu a la lawi a, hei hi Mission veng hruaitute pawhin hrethiamin an puibawm zawk fo \hin a ni.

Kohhran hruaitu a nih a, Pulpit-a thuhril hun a hman hmasak ber chuan a rin ang reng reng a lo ni lo a, a zak lutuk chu a chhuk leh ringawt a ni awm e. Thuhril hi a tihchi-ah ngai lovin tih dan tur sawipui turin Pastor Chhuahkhama a kawm a. Ani Pastor Chhuahkhama (a pastor ngainat ber) chuan a vawi khatna hi chu kan heti chawk asin, kei pawh a vawi khatnaah chuan nangmah ang bawk ka ni tiin ngaipawimawh lem lo takin a lo hrilh a. Pastor Chhuahkhama te meuh pawh keimah ang an lo nih chuan bansan lova rawngbawl zel tur ka ni tiin a rilru a siam ta zawk a ni.  

Rokunga hi Kohhran hruaitu a nih angin \awng\ai mi a ni a, a bial chhung chauh lo pawh damlo kankual peih em em a, mite fak hlawh a ni. Kan che hleka a \awng\ai zel a, kan zaiin kan thaw hman dawn lo alawm le tih tur khawpa \awng\ai \hin mi a ni awm e. Mi lungleng tak a ni a, vanram ngaihna avanga lungleng \hin a nihzia a hla hrang hrangah kan hmu thei bawk. 

Kohhrana zaihruaitu ber niin mi dangte kal hma pawha khuang nena hla saa lo zai \hin a ni a, a kal hma apiangin an lo sak zawm ve mai \hin a ni. Solfa thiam hla hruai hi chu sak pawh a nuam an tih phah bawk. Zaipawl hruaitu a ni a, zaipawl vaizai (Conducting) hi mi dangte chher nana hmanruaah hmangin, a ni hi chu Tenor part sa-in zahawm leh duh takin hla a lo sa mai \hin a ni. Naupangte pawh kaihhruaiin zai leh solfa a zirtir peih reng \hin a ni.

A mizia tur chu Eizawnna chungchanga hun puma a inpek danah hian a hriat theih awm e. Fiamthu thiam miah lo, fiamthu lawm tak lawi si a ni a. Kohhrana rawngbawltu a nih angin tih tur chin leh tih awm chin thliar thiam tak a ni a, Lengzem hlate pawh phuah ve a chak viau \hin a, mahse kohhrana a nihna nen inrem lova a hriat avangin a tih turah a ngai miah lo thung. C.Vulluaia chuan ka bulah heti hian a sawi a ti a “Ngawi teh Vula, ka chak leh ka rilruin ka ngaihtuah fo chu, Love sing phuah hi zuk nia” tiin. Mizo hla thu hi hman a chakin remchang a ti \hin hle a, mahse Pathian fakna hlaah chuan Zosap te zulzuia siam loh chuan fel lo lek lek leh inthiam lohna a neih vang a ni. Kohhran hruaitu a ni a, khatih lai dinhmuna khawvel lam hla ang mai thumawi hman kha a hreh \hin a ni ber awm e. A chak thlu ngang a ni ang, a ziak fo a, kawlrei lovin a paih leh thuai \hin a ni.

Pu Rokunga hian hla a phuah dawnin a thluk a dawng hmasa tlangpui \hin a. A hnuah a thu hi chu a bel mai \hin niin an sawi bawk. A hnathawna hmun leh a remchan dangin pencil leh lehkhapuanah a chhinchhiah nghal zel \hin a ni a. A rilrua thu lo lang a awm chuan ziakin a chhinchhiah nghal \hin a, hei hian a pui nasa hle. 
Zan rei reh tawh lamah hla a phuah \hin a, thli chhem thawt ri te, rannung leh sava hram rite hian thluk nei vek niin a ngai a, a hla phuahte fawhkai atana hmanraw pawimawh takah a hmang \hin a ni. Tin, mi zai ngawirenga lo ngaihthlakte hi nuam a ti a, a hla atana \angkaiah a hmang thiam lehzel a ni. 

C. Hermana chuan a hla phuah \hin dan a zawt a “Hla ka phuah dawn hi chuan zan mut hmunah lunglenna hian ka rilru a rawn zem chiai chiai a. Ka muhil thei lo chu zan reh mi dangte mutthilh tawh hnuah pawnah ka chhuak a, ka kawtah ka vei ka vei a. Thliin kan kawmthlang mau hnah a rawn chhem rik seng seng te, zan sava hram ri leh ar khuang ri ka hriat te chuan hla thluk hmawr min rawn hawnsak a. Chuta \anga ka rilrua hla thluk rawn induang chhuak hmang chuan hla hi ka phuah ta \hin a ni” tiin a sawi. Mi \henkhat chuan an kawmthlang raw hung thlipuiin a chhem fawn a, a ri vuk vukte hi a ni deuh bik niin an sawi a. 

He hla phuahtu Rokunga hi khawtlang siam\hatna lam hi a tuipui hle a, ram ngaih hla hrang hrang a phuahte ngun taka ngaihtuah chuan a chhut rilin a veina thinlung kan hmu thei a, chu chu awlsamtea hla hmanga a puanchhuah thiamzia tilangtu a ni thung.Mizo Culture Society din anih khan a tuipui hle tih a hunlaia hruaitu (Sangzuala Pa) chuan a sawi a. 

Sum leh pai, tha leh zung thawhchhuahpui tur tam tak nei lo mahsela a hla avang hian “Khawvel hriata Mizoram leh hnam chawimawi thuah chuan Pu Rokunga hi zawng a ‘a ber’ a nih nge nge hi” an tih ang tiin a sawi a. A dik hle.  A hlate hi hriatreng a awlsam ang bawkin a hla hi sak thiam a awl a, a chhan pawh a thluk leh \awng lam rik inzula a siam thiam em a vang hi a ni pakhat awm e.

Rokunga hian Mizo hnam chawisan a duhna hi hla hmangin a tarlang chamchi a. Hmar vaiphei hnam Rokuang hian hnam bil induhsakna leh chawilarna kawngah hian lawm lohna rilru a nei ngai lo va, chi leh chi inthliarna a nei hek lo “Mizo lawm teh u” a ti mai a  ni. Chu chuan a huap zauzia leh inpumkhatna atan a tawk a tihzia kan hmu thei. A hla phuah a ziahchhawnna \henkhatah chuan a kutziak ngeiin “H.Rokunga” tiin amah a inziak \hin a. A hnu lamah chuan “H” hi a paih ta daih a. Hmar tih lamrik reng ai chuan tlanglawn taka hetia dah pawh hi a duh ni fahmiang.
Nupui a neih hnu kum 1939 khan hla a phuah \an a, chu chu ‘Vanhnuai khuavel sakhming chhiarin’ tih a ni a. A hlaphuah hnuhnung ber chu 1969 May ni7 khan ‘Sualin bo mah ila’ tih a ni. Mi pamham leh duham a ni lo a, fate tana eng ilo fahran chhekkhawl tum reng mi a ni lo a, an duh leh mamawh chu anmahni inngaihtuah thei tura chher tum tlat a ni thung. A hun laia ram hruaitu lu ber ber te zinga mi pawhin “Fanu, fapa nei dih diah i nih hi, in hmunte hi ngaihtuah ve teh, kan tih theih lai hian kan pui ang che” tia an kamkeu pawhin ani chuan “An puitlin phawt chuan an inngaihtuah ve mai ang” tiin a chhang fel at \hin. Hei hian dikna leh taihmakna kawngah a pui nasa hle ang tih a rin theih a. Tunlaia eirukna leh hlemhletna tam ta lutuk hi chu fate hmakhua ngaih vangte, rualpuite phak loh hlauhna leh nawmsakna um vang a ni a, Pathian thuawih chin pawh an ni tho awm e. Ani Rokunga hi chu chutiang lungkhamna lakah chuan a fihlim tlat zuk nia!

A fate vin aiin koh fala zilh a ching a, a ang chhuak ve zung zung ngai lo a ni. A fate sualna leh awm khaw lohna a hriat chuan a ngawi ralin, a ngaihthah ngai miah lo thung. An sualna haider luih chin hian fate hruai khawloh leh sual ngaihzamna kawngah chak loh phahin a hre tlat a. Hman lai mi ni si kha kan tunlai nunah hian a lo cheng lawk daih tawh a tih theih awm e.  Mizo khawtlanga inawpna dan hi \ha tiin chawi nun zel tum tlat a ni a. Aia upa zah leh tlawmngaihna chungchangah hian a taka lantir zel a duh a. Naupang zawkin ute an zah tur a ni tih ngaihdan nei tlat a ni a. A fate sawi dan chuan U te cho tlat \hinin a pa thu ngei hmu a, hreh tak chunga a velh thu a sawi a, nun practical nei a ni.

Rokunga hla phuah zingah “Kan zotlang ram nuam’ tih leh “Lentupui kai vel leh romei chhumin” tih hi a hralh tih a ni a, mahse hralh lovin an sak a phalsak mai chauh a ni. Assam Regiment sipai lal ten  mawi an tih em avangin lawmman pawh cheng sawm a dawng hial a ni. Rokunga hian hla 128 a phuah a, chung zingah chuan kristian hla 55, khuarel hla 22 leh hnam hla 14 zet a phuah a, a dang 37 pawh hi hla \ha tak tak a ni. A hla phuahte hi a sak a nuamin, sak hlawh tak tak an nih chhan chu “Tonic Solfa ngat phei hi chu a siam chhuaktute zingah a tel ve em ni chu aw! tih mai turin khawpa thiam a ni” an ti a. Rimawi hmanraw hrang hrang  hmang thiam tak a nih vang pawh a ni bawk ang chu.

Kum 1955 khan Kristian Hlabu a buaipui a, ama kutchhuak liau liau a sawi ten an sawi chhan chu khawl ha rem leh endik kawngah nasa takin hma a lak vang a ni. Hetih hun laia Kristian Hlabu te chu Tonic Solfa nen a la awm lo a, a hlathu chauh tarlan \hin a ni si a. |halai Hla bu siamin a chhuah a, ama hla phuah leh a duhzawng bikte chu a telh vek a ni. A hla zawng zawng hi \ha takin a vawng a, a hla biakh te hi chuan hla phuahtu nihna inchuhbuai a awm ve lo a, \ha taka a vawn vang a ni. Hla tam tak a harmonise a, |halai hla bu atan leh mi dangte tan pawh \angkaina tam tak a nei tihna a ni.

Hla harmonise chungchangah Rev ZT Sangkhuma hnenah heti hian a sawi a “Lengkhawm zai thluk tihbona tur a ni lo va, a thlakna tur pawh a ni lo bawk a, lengkhawm zai thluka Pathian fak bakah zaipawl sak theiha hetia harmonise hi Pathian chawimawina  ropui tak a ni a, an hla pakhat hian Pathian chawimawina pahnih a nei ta a ni a, an tan pawi tihna lam aiin an lawm zawk tur niin ka ring” tiin hla phuahtute harmonise phalna a dil hmasa ngai lo.

Hetih hunlai hian Pathian fakna hlate hi zosap missioanry te kaldan zul zuiin hla kan nei a, chumi hnuah lengkhawm mizo irawm chhuak a lo piang tawh a. Mizo mi nawlpui ten lengkhawm lama kan inkhurbing laiin Solfa lama hla phuah an tlem a. A sawi ang tak hian kum 1962 vel a\angin “Aw, Haleluia Lalpa ropui ber, Tunah a thar hmangaihna eng nuamah, Leiah a lo piang van Lalbera chu, Lung min len ka thlir ning dawn lo, Nakin mipui tam tak lo kal khawmte etc” langsar pawl a ni a.

|halai Hla Bu a siam dawn hian hla a dap nasa hle tih a hriat theih a. Hla phuahtu tam tak an lo awm tawh a, solfaa dah nei awm chhunte pawhin inhlanchhawnna tur an nei hek lo a. Hmuh theih a la ni tlat lo tihna a nih chu. Kan kristian Hla bu te lah chu Solfa part kima dah aiin a hla thu chauh kha chhut a nih thu kan sawi tawh a. |halai Hla Bu a siam a\ang hian hla tam tak chu solfa kimin a dah a, chutianga dah tur chu a tlem avang leh hmuh mai tur a awm loh avangin a solfa-a dahin, a thluk a siam (Harmonise) ta \hin a ni.

Tunlai rilrua thlirna chu kan dikna chanvo palzutna ang pawhin a ngaihtuah theih mai thei a, Pathian \hahnemngaihna a\anga thlir chuan Lungte pakhatin sava pahnih an perh thla thei a, Pathian lawm zawng tak a ni ngei ang. Hetah hian a rilru thianghlim leh kawihsawih lohzia a lantir hlein a hriat a ni.

Rokunga hian a lehkhabu thuhmahruaiah chuan heti hian a ziak a, “Hnamtin hian mahni tawk te te chuan  hla hi kan nei \heuhvin a lang a. Hnam fingte hla chu a rouiin a mawi a, hnam mawlte hla erawh chu a mawl deuh a. ... kan hnam tet anpuiah chuan hla nei chau lutuk chu kan ni bik awm love” tiin a sawi sauh sauh a. “ kan pipute zai chu sak kan duh tawh meuh si lova,.... sakhaw hla hlir chuan \halaite lunglenna leh an zai chakna chu a tlai zawh tawh si loh avangin kan hla thianghlimte kaihlek nan kan lo hman phah ta hial a.... Chuvangin tlemte tala a lo thawi dam theih deuhna beiseiin he “|halai Hla bu” hi buatsaih a ni a.” tiin \hahnem ngaih vang liau liaua chhuah a nihzia a tarlang sauh sauh a.
Ahnukhara tlipna leh fuihna tan “ Chuvangin tlangval zai zai mai rawh; nula, nang pawh zai zai mai teh. Hla i sak theih chhung chuan lungngaihnain a ngam lo che a ni,  lungngaihnain a ngam hun che chuan zai duh mah la i zai thei tawh lovang. Zai duh ngai hauh lo ai chuan zai fo mi chu  a hlim tam zawk a ni.|awng thei lo te aia i ham\hatna ropui tak chu ‘zai theihna’ hi a ni. Anni chuan chak hle mah se an zai thei si lo. Nang erawh chu nangmah leh mi dangte tihlawm nan Pathianin aw \ha tak a pe che a, i lei thate chu hriselnain a tihkhah avangin i vanneihzia hriain hlim takin zai zai mai teh nia!”


Mizo hla phuah tam tak boral tur leh mite hriata hla awm lo tur piangchhuak (phuah) nawn theia siam hmasatu chu Rokunga hi a ni. Kan tarlan tawh angin fakna hla \ha tak tak chu a tlukpuia \haa a solfa daha a harmonise \hin avang hian mi ril a nihzia a hriat theih awm e. Mizo hla harmonised kawngah sulsutu a ni a, a puandarh kawngah a hla bu avangin a thawh hlawk hle bawk a. Hmana kaihlek hla chu a phuahtu mumal pawh hriat lovin mi hla thluk ang ten hla an lo siam tawh \hin a. Ani hi chuan solfa inchawih takin hla boral tur a veng a, a puangzar a, mite a tihhmuh ta zel a ni. Hla harmonise chungchangah hi chuan Father nihna hial pek tlak a ni.

Upa Chalhnuna chuan kum 1999 khan heti hian a sawi a, “ Upa Rokunga hi han Committee ila, eng mah sawi lo hian a ngawi veng venga; hla hi a phuah a phuah mai a, kan thih hunah chuan a la hmingthang ber anga ti nia; Upa Vanchhungan a ti a. Hei tunah a lo dik ta a ni”  A la dik zel dawn bawk.

A mizia tur chu kan hre theiin a rinawm. Mizo hi lunglen tuar na hnam kan ni a, Rokunga pawh hi a lunglen khawharna hi mihringte chhawk theih miah loh, van lam chauhin a hnem tur niin a hriat theih bawk. Leilung mawina leh siamtu remruat dan hian a lung a dumin chu chuan a siamtu a ngaihzual tir \hin a ni. Lunglenga indawm kun tlawk tlawk reng erawh a ni lo a, Zoram khawtlang leh kohhran, mipui sukthlek a hre em em a, chumi mil chuan hnam hla \ha tak tak a phuah a, kohhran huanga sak tlak \hah tih tur a ni bawk.

Pu C.Thansiama (Chanmari West) pawh hi a skul kal laiin Rokunga lehkhabu siam |halaite Hla Bu hmasa ber kha a lo hmu ve a, Solfa bu dang hmuh tur a la awm loh avangin a tuipui viau a ni ang. |halaite Hla Bu chu a hawh sauh sauh a, dam lo derin pindanah a inkhung a, a bul a\anga a tawp thlengin a sa chhuak vek a ni awm e. A hrehawm ber chu mi dangte hriat hlau tak chunga zawi deuh taka sak kha tiin a ziak a. Solfa nena chhut hmasak a ni hi mi dangte tana hmahruaitu a nih a chiang hle bawk.

Zai lama mi \hahnemngai tak a nih angin kum 1968 khan khawpui Zaipawl hruaitute inhmuhkhawm pawimawhna hriain, an lo huaihawt daih tawh a ni. Naupangte nen lama hlazirpui peih a nih avangin Tonic Solfaa chhum hmin a ni tih a chiang hle awm e. Mi thiam inthup a ni lo a, mite tana luangchhuakin a hla ngainat zawng leh a duhzawng pawh kawma belchiang peih reng a nih avangin fakna hlaah hian a cheng bik hliah hliah a ni. 
Rokunga hian a lehkhabu thuhmahruaiah chuan heti hian a ziak a, “Hnamtin hian mahni tawk te te chuan  hla hi kan nei \heuhvin a lang a. Hnam fingte hla chu a rouiin a mawi a, hnam mawlte hla erawh chu a mawl deuh a. ... kan hnam tet anpuiah chuan hla nei chau lutuk chu kan ni bik awm love” tiin a sawi sauh sauh a. “ kan pipute zai chu sak kan duh tawh meuh si lova,.... sakhaw hla hlir chuan \halaite lunglenna leh an zai chakna chu a tlai zawh tawh si loh avangin kan hla thianghlimte kaihlek nan kan lo hman phah ta hial a.... Chuvangin tlemte tala a lo thawi dam theih deuhna beiseiin he “|halai Hla bu” hi buatsaih a ni a.” tiin \hahnem ngaih vang liau liaua chhuah a nihzia a tarlang sauh sauh a.

Ahnukhara tlipna leh fuihna tan “ Chuvangin tlangval zai zai mai rawh; nula, nang pawh zai zai mai teh. Hla i sak theih chhung chuan lungngaihnain a ngam lo che a ni,  lungngaihnain a ngam hun che chuan zai duh mah la i zai thei tawh lovang. Zai duh ngai hauh lo ai chuan zai fo mi chu  a hlim tam zawk a ni.|awng thei lo te aia i ham\hatna ropui tak chu ‘zai theihna’ hi a ni. Anni chuan chak hle mah se an zai thei si lo. Nang erawh chu nangmah leh mi dangte tihlawm nan Pathianin aw \ha tak a pe che a, i lei thate chu hriselnain a tihkhah avangin i vanneihzia hriain hlim takin zai zai mai teh nia!” (He rilru ang bawk hian tui taka kan zai theih nana hengte hi buatsaih ka ni- ZHC)

A tuichilhna hian a thil vei zawng leh a rilrua riak reng, a nunin a tawn chu thiam takin a sawi chhuak mai \hin a. Mite inhmehbel theih tur leh an nunin a lo tawn tawh a sawichhuah \hin avangin a hlate hi duhrawn a ni ta \hin. Kan thil tawn chiah lo pawh kan vei zawng \heuhte thiam tak, hla thu hriatthiam awlsam tak leh thluk mawi taka puanchhuah a nih chuan duh loh ngaihna a awm lo a ni.

Rokunga hian hla rua har tak tak a hmang ngai meuh lo a, chutih rual chuan mite hman ngai miah loh erawh a hmang lui a, ama irawmin \ha takin a chhuah thei a ni. A hla thumal phuah thar zingah raltiang ram, chhawrpial run, ziahzam etc hi a champion pui hle a. A hmang nawn fo bawk tih a hla hrang hrangah kan hmu thei \hin.

Rokunga krismas hlaah reng reng hian a rilrua lian tak, a hmaih ngai loh chu khawvela Carol hmasa ber, Van zaipawl ten Isua pian zana Bethlehem daia an kha niin C.Vulluaia chuan a ngai a. Hei hi a pawmawm em em chhan chu a hla hrang hrang ngun taka lo chik a nih vang a ni.

Amah hi solfa thiam leh tui tak a nih avangin Kristian Hlabu-Tonic Solfa nen tihte hi ama kutchhuak a ni a, |halai Hlabu pawh tonic solfa nena chhuah a ni a. Taima tak leh uluk taka thawk a nih avang hian Mizo Songs Preservation Society in Hlapui Bu an chhuah pawh ama buaipui a ni awm e. Computer awm tawh hnuah pawh a mik a mak hre lo tan chuan tonic solfa chhut hi a ninawm a nia, Press-a khawl ha hmanga rem zet chu a ninawm dan tur chu a hriat theih ruak ruak awm e. Mahse a tui tlata, a hna a ni bawk a, a thiam iin a inpe bawka a kutchhuak hi belhchian a dawl em em a ni.
Ram hmangaihtu Rokunga kha a takin a che chhuak tlem i ti a nih pawhin a awm a, a hla hmanga Zoram dung leh vang, khawvela Mizo awmna apianga ram hmangaihna chungchang leh mizo nun zemawi chawilartu a nih avangin a thawh hlawk hle a ni. Mizo awmna chauh pawh a la ni lo, hnamdangte zingah pawh Mizo hnam hmelhriattirtu leh an hla duh tak tak lo phuahtu a nih avangin fak hi a phu lo a nih pawhin Mizo hnam te hian chawimawi hi chu kan bat a ni thung.
Kan sawi tak angin India ram a din a, Sipai an awm chhung chuan Kan Zotlang ram nuam hi chhawrpial run i iang e” tih te, “Lentupui kaivel leh romei chhumin” tih  hmang te hian Zoram hian hriatreng a hlawh tawh dawn a ni. Hnam dangte pawhin a hla lehlin leh a thluk copy an chin a\ang hian tualchher hian tualchhung tan chauh hla hi a lo phuah lo a ni.
Mizo fate dinhmun leh fuihna \awngkamin sawi tam lua lo mahse ‘harh la, harh la, Zoram i tlai ang e’ tih avang ngawt pawh hian mawng hawlh ang zakin min siam thei nia! A hunlaia MNF leh Volunteer, hnam tana inpea penchhuah tum tan chuan phur luat avanga chet tet tetna tham a ni.


A hun tawp lam :
Kum 1966 February khan an a rilphir an zai a, (Damdawiina a awm chungchang chu Lalruali hla phuahah tarlang tel ila) dam taka chhuak a ni. Lo te pawh neiin kum 1969 July ni 9 a\ang khan a sam chiang lo a, na sa tliah mai turah ngaiin a nupui pawhin a fehsan a. July ni 12 chuan \hat lohna, zual lam a pan pawha hriat a ni lo, tlai lamah chuan nikhaw hre lovin a wm thut a. Doctor te pawhin eng mah tih theih a awm lo tih hriain chumi zan dar 10 pelh hretah chuan a lo herliam ta a ni.

A tuk chawlhniah ama chenna inah chuan Rev Liangkhaia’n sunna inkhawm a kaihhruai a, a tana thuchah hnuhnung a sawi a. Upa Laia \awng\aiin “Hetah mikhual ka ni “ tih hla nen thlahliam a ni a. Mission veng biak inah vuina inkhawm hmanpui a ni leh a, Rev Lalbiaktluanga chuan urhsun takin a kaihhruai a, a hla phuah hnuhnung ber “ Lalpa min ngaidam rawh” tih chu Aizawl Theological College zirlai ten an sa a, a ngaithla ve hman ta lo a ni. Venghnuai kohhran zaipawl ten a hla phuah “Ka lungkham ram engmawi nuam tak mai chu” tih sain, Mission veng kohhran zaipawlin duh taka a phuah “Hunte an inher liam zela” tih sain an thlah bawk. Thlanmual lamah chuan Rev VL Zaithanga chuan hun a kaihhruai thung. A aia nasaa chawimawi phu hi kan chawimawi tawk lo fo a ni

Rokunga hian hla thu un pui pui leh hriatthiam harsa a hmang  ngai lo a, a chhan chu Pathian fakna nena inmil lovah a ngai fo \hin. A sawi ang takin Zosap missionaryte zul zuia kal loh chuaun miten an hmu sir he palh ang tih hlauhna lian tak a neih vang a ni. A chak zawng tak pawh Love song phuah a, thu mawi leh hla rua nena pawlh a chak ve hle \hin a, a nihna nen inrem hek lo le.

Kum sawm chhung teh meuh |halai Hlabu buatsaih turin a bei a, a tawpah hlawhtlinna an hmu chiah chu a lawmawmin, Mizo mi nawlpui tana Solfa sak tur kim min chhawpchhuahsak avangin a hunlai a hlut dan tur kan hre thei awm e. |halai Hlabu a nih angin Pathian fakna hlaa ngawt lo deuh ramngaihhla leh lenglawng sak tur a awm tam ta hi hmasawnna duhawm tak a ni.

Rokunga hian a thinlung chhungril leh a ma lo tawn tawh  leh a vei em em a\anga a phuah hi tam zawk ni mah sela mite ngenna avangin hla a phuah nual a. A thluk pawh an ngenna avangin a siamsak \hin a, amahin \ula a hriat pawhin a thluk a siam bawk. Chu hla chu ennawna belh niin a vawi ngana atan 2012 September thla khan chhuah nawn leh a ni.

Kum 1999 March ni 22 khan Rokunga memorial Society din a ni a, tum mumal tak leh fel taka zamin amah hriatreng nan leh Mizote zinga Rokunga thu leh hla humhalh tum tlat an ni a.An tum bulpui ber chu Rokunga Memorial Lecture neih te, Rokunga hla kut huaihawt te, Rokunga hlaphuah a bua chhuah te, Rokunga lungdawh leh a lim siam te a ni. Heta thu tam zawk pawh hi an lehkhabu chhuah pahnih a\anga lak a ni. Mizo nih tinuamtu Rokunga (2008) leh Rokunga Hlate (1999) lehkhabu siamin, Rokunga lungdawh, Rokunga lim, siamte hi a la hlu dawn chauh a ni. 

He pawlah hian mithiam leh mi ril tak tak, eizawnna kawngah pawh Mizote zinga a hlawhtling ber berte zing a mi ten kaihhruaiin, Rokunga damlai leh a thihhnua a kutchhuak tuipuitute an tel a. An kutchhuak “Mizo nih tinuamtu Rokunga” tih lehkhabu chhuah phei chu a belhchiantlak hle a, a ziaktute pawh Zorama mi hraw pui pui, vantlang chung en chin an ni a. Ama damlaia hrechiangtu ten an ziah belh bawk.

He lehkhabu-ah hian Editor chu B.Lalthangliana niin, Joint Editors chu C.Vanlallawma leh Vanneihtluanga te an ni a. A lehkhabu hi phek 434 chhah niin kum 2008 khan copy 2000 siamin chhuah a ni a.  Cheng 150 chauha hralh a nih avangin a hlu zual hle. Thupui \hen nga neiin, Rokunga chanchin; A hlate zir chianna; Rokunga Idea chhuina; A thuziakte; Special Section (Rokunga Memorial Society hmalakna leh report kim telh a ni) 

Thuziaktute pawh an hraw hreih hrawih khawp a. Thuzia hrang hrangah hian IAS ziak pathum, Pastor ziak 3, doctor ziak 5, college zirtirtu \hahnem zet leh Zoram huapa lehkhabu ziak leh vantlanga tana inhmang langsar tak tak te leh a damlaia a chanchin hria te, a chhungte ziah a nih avangin Rokunga chanchin chhuina leh zirchianna atan chuan hei bak bak a awm lo ang tih theih a ni a. 
Thulaknate :
1.Rokunga Memorial Society; Rokunga Hlate,1999, Published by Rokunga Memorial Society; Aizawl
2.Rokunga; |halai Hlabu (tonic Solfa nen), 5th Edition, 2012, Published by Rokunga Memorial Society Aizawl
3. Ed. B.Lalthangliana; Mizo nih tinuamtu Rokunga, 2008, Published by Rokunga Memorial Society  & Aizawl Development AuthorityAizawl
4.Dr R.Lalauva; Mizorama Mizo mi bikte thu leh hla lama talent neite Bio Data, 2010, Published by the authorAizawl
5.Internet/website from Indianapolis Mizote blog, F.Vanlalrochana Blog (Ti ti khawchang)

P.S Heng thuziak lakkhawmte hi Kristian Hla Bu leh a behbawm ka buatsaih mek a mi tur a ni a. Ka thian thaten an lo chikzui atana ka upload a nih rih avangin chhuah chhawn atana lak ni rih lo se.


226/2017 Tlangval Isaac Watts

$
0
0
HLA 600 CHUANG PHUAHTU ISAAC WATTS
(Arranged and based on Kristian Hla Bu)

Hman laia kohhrante khan thuthlung hluia Sam sak ho, chhiar rual ang lek leka an hla sa \hin chu mipuiten an ning a, thlak duhna pawh a lian hle a ni. Chutih laia lawm hlawh lo tak Protestant rawngbawltu leh French Calvinist rawngbawltu fanu raltlan chuan fapa Isaac Watts an nei a.


“Hnam tin hlapui” an tih mai “Kan Pathian, kan puipa pangngai” tih hla phuahtu Isaac Watts  hi kum 1674 July 17 khan Southampton, England-ah a lo piang a.Unau pakua zinga a upa ber a ni. A pian lai hian Isaac Watts-pa chu England Kohhran (Church of England) a\anga inlakhran duh pawlah a tel ve avangin Lung Inah a tanga; kum 14 vel zet chu Isaac Watts hian hrehawm leh khawhar takin hun a hmang \hin a. Chu chuan a rilru a tipaukhauh a, thlarau nun a tihrisel em em lawi si. Naupang anih lai a\anga thu leh hla lama tui mi tak a ni. Abul vela mi inbe laite hi ngun takin a lo ngaithla \hin a, an \awngkam hmante lo chhinchhiahin a ri inrem mawi tur zawngin a rilawn (rhyme) a lo siam \hin a. A bengchheng leh ninawm khawpa a chin \han \hin avangin vawi khat chu a pa hian a hau a. “Ka pa, min khawngaihnate hi nei la, hla ka siam tawh lo ang” tiin a \ap chhuak hial a ni.

Kum 1714 khan England lal Queen Anne-i chu thichhawngin a let reng a, amah thlaktu fa a nei si lo va.Tunge a aiawh ang? tih ngaihtuahin an buai hle mai a. Hetih lai hian sawrkar hmasaten an duhloh avangin Isaac Watts-a pa chu tan inah an khung a. Watts-a pa chhuah tum mektu Lalnu lah chu a thi tep mai si, Watts-a chu a mangang em em Pathianah chauh beisei a nei tawh a, Chutih lai chuan Sam 90-na, "Lalpa, nang chu chhuan zawng zawng chenah kan awmna i ni thin, Tlangte pianhmaa, Leilung leh khawvel i din hma pawh khan chatuan ata chatuan thlengi pawhin nang chu Pathian i ni......." tih hi a chhiar a, Pathian ropuina leh chungnunna chuan a hneh hle mai a, Tichuan Pathian chauh beisei chungin he hla hi a lo phuah ta a ni. He hla hi a tirah chuan chang kua laia sei niin, John Wesley hian “Aw Pathian” tiin a thlak a, mahse a phuahtu’n “Kan Pathian, kan puipa pangngai... tih hi a inhmeh zawk hle a ni.

Naupan lai a\anga thu leh hla a mi ril tak Isaac Watts hi chhung inkhawm an neih laiin rapthlak khawpa auchhuak thut a, a awm lai chuan a chhungten a chhan an zawt a. Tapchhak (meichhemna) chunga hrui an zam chu, sazu hian a lo zawh mek a lo ni awm e. Chu thu ngawt pawh chu hlain a sa chhuak nghal a, naupang tih atan chuan a mak teh thut hle niin an sawi fo.

Fakna hla phuahtu ropui, Sapho phei chuan ‘Fakna Hlate Pa’ ti hiala an lo sawi \hin Isaac Watts hi a hming a hla phuah hi chu an hre deuh zel a. A hlaphuah zinga hla pariat KHB-ah dah a ni a. Heng chauh pawh hi kan fakna zinga \ha leh lar ber berte an ni hlawm. Kum za tam liamtaa a hla phuahte pawh vawiin thlengin  kan la tuipui thei hi a \hatzia sawina atan pawh a tling awm e.

A tleirawl laiin Isaac Watts chuan Pathian Biak inkhawmnaa an hla sak \hinte chu a duh khawp lovin a pa hriatah a sawisel fo mai a. Biak Ina an hla sak \hin mawi a tih loh thu leh sak hahthlak a tih zia thu leh Biak In zai dul lutuk a nin thu chu apa bulaha sawi leh a. Deacon pa chuan a ning ve ta deuh a, “Chuti, a aia mawi engngah nge i phuah mai loh!” tiin a lo chhang bung hle a; huatah la mai lovin, fuihnaah ngaiin Isaac Watts chuan Biak ina hla sak tur phuah a tum ta a. Chawlhni a lo thlen chuan a hla phuah hmasak ber ‘Ngai ru, Beramno ropuizia’ tih chu Kohhranah a pe lut a. Kohhran miten an duhin an lo lawm hle mai a; chuta chin chu IsaacWatts hian kumhnih chhung teh meuh mai Pathiannitin Fakna hla thar pakhat tal a phuah ta ziah a ni. Hla 600 chuang a phuah theih phah ta a ni.

Mizote zingah Krismas zaikhawm leh harhna boruak a lo len lai pawha kan sak nin theih loh chu “Khawvel lawm nana Lal Isua lokal thu” \ang et awta sak kan ching hi a ni. Kum tina sak hlawh loh Krismas hla a awm lai hian Kohhran tinin he hla hi chu vawi khat tal kan sa chhuak ngei ngei \hin an ti a. Lal Isua khawvela a lo kal tluka lawmna tur a awm chuan loh avangin lei leh van zai rawh se tih hi a awm reng a ni. Khawvel \hatna tura roreltu hmangaihna hi a mak em a ni! Chatuan thlenga thil mak a ni.

Isaac Watts hi kum 1702 a\angin London-a kohhran pakhat Mark Lane Chapel-ah Pastor a ni a. Kum sawm hnih pariat a nih kum a nih chu. 1703 a\angin vanduaithlak takin taksa lam bawrhsawmnain a tlakbuak a. A hna tam zawk pawh thawk hleithei lovin amah puitu (Assistant) kutah a dah a lo \ul phah hial a. A hun tawp lam kum 30 chhung chu bawrhsawmnain a khat a, a \hian Sir Thomas Abney bulah chengin hetah hian nuam tak leh hlim taka chengin hla \ha tak tak a phuah leh thu a ziak thei ta zawk a ni. A hrisel lohna chuan a kiansan tak mai loh avangin kum 1712 khan a Pastor hna pawh chu a chawlhsan ta a ni.

Isaac Watts hi patê tak mai niin, fit nga chauha sang a ni. Lemziak thiamten a lem an ziah pawhin a pianzia thupmawi nan Kawrfual lian tak tak an haktir \hin a ni. Apa têt êm vang hian  nupui atana a beisei ve deuh Elizabeth Singer-i pawhin a hnawl phah a! Singer-i hian Isaac chu a ngaisangin a thiamna leh finnate chu ropui a ti a; Mahse pasal atan em chuan ani ang patê lutuk chu a iaiin thlahtu atan chuan a duh meuh lo a ni. Mahse he pate reuhte chaklo leh dawrawm tak hi alawm mi tena an ngaihsan em em, thu leh hla hmanga khawvel dengchhuak chu.

Hlaphuah bakah thuziak tam tak a nei a. Sakhaw lam chanchin zirbingna thu; Sermon pawh lehkhabu pathum; Rilru lam Zirna (Psychology); Finthuruk chhuina(Philosophy); Vansang lam chanchin zirna thlengin \hang thar lo awm zel turte tana thuziak \ha leh belhtlak tak tak a hnutchhiah bawk a. Tun thlenga amah kan hriatlarna ber zawk erawh fakna hlaphuahte hi a ni.

Maichama ran thisenin mihring sualna a tlengfai thei lo a. Isua Krista thisen luang chuan kan sualna leh a ser a tireh vek theih avangin kan sualna thupha chawi chungin, inchhira sim hi he hla hian a sawifiah hle a. Kraws thinga Isua an khenbeh kan en chuan kan phurrit, kan sual ngaihdam nan kan tlantu duhtak chu an khengbet a nihzia kan hre thei a. Chumi avang chuan Pathian chawimawi tur kan ni a, chatuana atana thawk tur kan ni.

Isaac Watts hian a tum ama sawi dan chuan “Hlaphuahthiam ropui tak leh dinhmun \ha taka inchawisan ka tum ngai lo a, kohhran tana chhiahhlawh rinawm leh chhawr nahawm tak nih hi a ni a. Kristiante awmze nei leh hlim taka an awm theih nana \anpuitu nih hi ka tum ber a ni” a ti a.

He hla hi India rama hruaitu ropui tak pakhat dam lo khuma mu bet reng chu an kan \umin, kristian hla zinga in thurin puangchhuak thei ber min sak sak rawh u”tia a ngen avangin chutiang hla chu an ngaihtuah rei hle a. He hla

“Isua Kraws mak tak chungah khan
Ropuina lal thi ka hmuhin
Ka hlawkna ber ka ngainep a,
Chapo uanna ka ngaitlawm a”tiin he hla hi an sa a ni. Chang lina erawh hi chu ngunthluk taka ngaihngil a ngai awm ex

Puritan-ho hian ni serh an nei ngai lo va. Krismas emaw Good Friday emaw an serh ve ngai lo. He hla hi Lalpa zanriah atana phuah niin an sawi fo \hin. Galatia 6 : 14 “Lalpa Isua Kraws azarah khawvel hi ka tan khenbehin a awm” tih kha a chang nghah chhan a ni. 

1944 May khan Indopui II hran vanglai tak a ni. Colorado-a Grand Canyon-ah tlangvalho an thukhawm a, ni tlak dawnah kawl a lo eng a, tlai ni tla turin a vel tlang chu a kap sen no nghulh a, romei zam karah tlangchhip lo lang riai riai an thlir lai tak chuan nizung eng chu inkawkalhin kawl bulah chuan a hmuh theih  a, a hnuai lama chhum awmte chu a rawn en a. Chu ni zung eng kawkalh kraws chu thukhawmho chuan an thlir a, “Isua kraws mak tak chungah khan” tih hla hi an han sa chhuak ta hlawm a ni.
Chutiang ngei chu a phuahtu hian mi rilru ni thin se a tih chu a ni reng mai. Chumi tlaia Grand Canyon tlai tla eng chu hmu ve se, Watts-a hian eng hla tak han phuah eng maw mtiin an ngaihtauh a. He hla khum zo tur hi chu phuah chhuah a har hle mai ang le!

Isaac Watts-a pian lai hian a pa chu England Kohhran (Church of England) a\anga inlakhran duh pawlah a tel ve avanginLung Inah atanga; hun engemaw chen chu Isaac Watts hian a u nen chauh khawhar takin hun an hmang \hin a ni.

Kum 5 a nihin ‘Latin’ \awng a zir a, kum 9 a tlinin ‘Greek’, kum 11 mi anihin ‘French’ a zir leh a, kum 13 mi anihin ‘Hebrai’ a zir leh a ni. Kum 13 mi lek a nihin |awng chi nga thiam takin a hmang thei tawh a ni. Rilru chak leh lehkhathiam thei tak a nih avangin Oxford-ah emaw Cambridge-ah emaw a zir thei turin thurawn an pe fo a. A senso sum leh paiah pawh puih an inhuam hle nachungin  kum 16 a nihin Londona Non ComformistAcademy-ah a zirin, a Graduate ta zawk a ni.

Pa bawrhsawm tak leh pate tak Isaac Watts hi lu lian leh hnar chakai ek ve tak ni mahsela a landan ang ngawt a ni lova Essay leh pathian thuzirna  (29 treatises on theology) a ziah te hi chikzui tham a ni. Kum hnih chhung leka hla 210 biak ina a phuah a\ang khan “Hymns and Spiritual Songs” hla bu chu kum 1707 khan a tichhuak a. Sap \awnga hla bu pangngai neih hmasak ber niin an sawi nghe nghe a ni. 

Naupang ngaina tak niin, amah hi nupui nei lova \halai rilrupu reng a nih avang “devine Songs for Children” hla bu chu naupang hla bu hmasa ber turin kum 1715 khan a siam bawk a ni. Chu thuhmahruaiah chuan “England naupang zinga chak leh chak lo, naupan laia baptisma chang leh chang lo, ten hlim taka he hla bu an sak theih tur atana buatsaih”a nih thu a ziak tel a ni.

He hla hi II Timothea 1:12 tih KHB-ah behchhana tarlan a ni a. Rom 1:16 “Chanchin Tha chu ka zahpui si lo va; tupawh a ring apiangte tan chhandamna tura Pathian thiltihtheihna a ni si a;”tih nen pawh hian inrem tak a ni. Henry Drammond chuan a thih dawn \epah he hla hi a sa a “He hla luahlan tur hi eng mah a awm lovang”tiin a duhzia a puangchhuak a ni. Ngun takin chhiar la, \awng\ai chungin sa la, Pathian awmpuina i chang nghalin ka ring tlat.

Isaac Watts-a pian lai hian a pa chu England Kohhran (Church of England) a\anga inlakhran duh pawlah a tel ve avanginLung Inah atanga; hun engemaw chen chu Isaac Watts hian a u nen chauh khawhar takin hun an hmang \hin a ni.

Kum 5 a nihin ‘Latin’ \awng a zir a, kum 9 a tlinin ‘Greek’, kum 11 mi anihin ‘French’ a zir leh a, kum 13 mi anihin ‘Hebrai’ a zir leh a ni. Kum 13 mi lek a nihin |awng chi nga thiam takin a hmang thei tawh a ni. Rilru chak leh lehkhathiam thei tak a nih avangin Oxford-ah emaw Cambridge-ah emaw a zir thei turin thurawn an pe fo a. A senso sum leh paiah pawh puih an inhuam hle nachungin  kum 16 a nihin Londona Non ComformistAcademy-ah a zirin, a Graduate ta zawk a ni.

Pa bawrhsawm tak leh pate tak Isaac Watts hi lu lian leh hnar chakai ek ve tak ni mahsela a landan ang ngawt a ni lova Essay leh pathian thuzirna  (29 treatises on theology) a ziah te hi chikzui tham a ni. Kum hnih chhung leka hla 210 biak ina a phuah a\ang khan “Hymns and Spiritual Songs” hla bu chu kum 1707 khan a tichhuak a. Sap \awnga hla bu pangngai neih hmasak ber niin an sawi nghe nghe a ni. 

Naupang ngaina tak niin, amah hi nupui nei lova \halai rilrupu reng a nih avang “devine Songs for Children” hla bu chu naupang hla bu hmasa ber turin kum 1715 khan a siam bawk a ni. Chu thuhmahruaiah chuan “England naupang zinga chak leh chak lo, naupan laia baptisma chang leh chang lo, ten hlim taka he hla bu an sak theih tur atana buatsaih”a nih thu a ziak tel a ni.

He hla thupui hi “Min hre reng rawh” tih a nih angin, Lal Isua tuarna \awmpui tura hla inhmeh tak a ni a. Sacrament sak chiah hian a hriat hle \hin. A tuar nasain vana ni pawh khi a ngui ruai a, chhumin a hliah ta vek a nih kha. He hlaphuahtu hian a hla hmang hian a tawrhpui thiam hle a. Kraws hmaah a lu kunin a tuarpui a, lawm avangin a biangah mittui a luang hial a. Min ngaihdamna tura a tuar hi a maka, a ngaihtuah chhuak zo lo a ni.

Isaac Watts-a’n  kum 1719-a a phuah a ni a. Isaac Watts-a hi missionary rilru pua hla phuah hmasa berte zing a mi niin an sawi a. Kum 1700 chovah khan Chanchin \ha hril hi kohhran ten an ngai thutak lutuk lo a, kohhran ho chuan ram chhung leh rawngbawlna dang an la vei zawk a, an hla-ah leh sermon lamah pawh sawi chhuah a hlawh ngai meuh lo. Chuti chung chuan Isaac Watts-a chuan Isua lalram  zauh dan t<r chu a vei em em a. Pathian fakna hla hmangin uar takin a lo puang chhuak a ni.

Pacific tuifinriat chhim lama thliarkar hrang hrang, South Sea Islands an tihah hian hnam \ihbaiawm tak tak an cheng a, tam tak chu hringei an ni. Chung zinga a lar leh kawlhsen deuh bera an ngaih chu Tonga thliarkar mite an ni a. Vawi khat chu  Fiji thliarkara mite chuan an awmna lam pana Tonga mite lawng lo kal an hmu a. An hlau em em mai a, hringei hovin an r<n dawn a nih hi tiin nun^ute chu an thlabar hma hle a.  Nimahsela, phur tak chunga Bible lei tumin lo kal hi an lo ni zawk a!

Kum 1862, Pentikost ni tak khan, Tonga thliarkara an lalpa chuan a khawnbawlho leh mipuite a kokhawm a, "Vawiin a\ang hian Tonga ram hi Kristian ram a ni ta tih ka puang e," tiin an rin phak hauh loh thu chu a puang ta mai a. Mipui 5000 chuang lawm lutuk chuan an lawmna chu thuin an sawi chhuak thei lova, tu rawtchhuah bik nge tih pawh hriat loh hian an zai ta \hup \hup a, he hla hi an lo sa a.

“Khawiah pawh ni chhuahna piangah,
Isua Lalin ro a rel dawn,
Thla thar det ban hma loh chuan,
Khawvelah a ram a zau vang”

He hla hi zaipawl kaltlanga Pathian fak nuamti tan chuan sak loh theih loh tluk a ni a. Thluk danga sak pawhin  thinlung a khawih em em a ni. Kum zabi pawh a ral hma 1779-a William Carrey vahvaih a\ang khan  England chuan Chanchin \ha meichher a chhi nasa ta hle a ni.

Isaac Watts-a hi mi ngilnei leh zawiawi tak a ni a. Mi rethei a khawngaihin thei hle tiin an hre fo \hin.  Sum leh pai lamah pawh mihausa a ni ngai lo a, a neih ang tawkah erawh chuan a thilphal em em niin an sawi bawk. Mi chhumchhia leh harsa zawkte a hmangaihin a sum neih chhun pawh an tan a pe phal \hin. Kum 1748 khan kum 74 mi niin a boral a. A ruang hi London-a Bunhill Thlanmualah phum a ni a, he thlanmual hi Kum zabi 17 leh 18na a thuhriltu ropuite an phumna \hin a ni. 

Amah hriatrengna lungphun pawh England Biak In lian Westminster Abbey-ah a awm ve nghe nghe a ni. Hla 600 chuang phuahtu England mi ropuite zinga dah a nih hi thil inhmeh tak a ni awm e.

Khawvela hla siamtu ropuia kan sawi lar reng tawh tur G.F Handel te, J. Sabastian Bach te pawh hian Isaac Watts hla thluk milin hla an siam \hina hriat a ni a. Chumi tichuangtu atan chuan Handel-a hian “Aw Lalpa fak ru” tih te leh Bach-a hla “St. Anne’s Fugue” ah te hian “Kan Pathian kan puipa pangngai kan hmalam beiseina” tih te nen hian a thluk pawh a inpawlin, siam danglamah an ngai a ni.

Isaac Watts-a’n a thiamna leh theihna miten an ngaihthlut chhan pakhat chu a hunlaia kohhran mamawh leh kawngsialna lam hla a siam \hin hi a ni. A hlaphuahte hi a lunglên zawng leh a vei zawng chauh a phuah lova, Biak ina sak tur leh a hunlaia inhmeh tur  hla a phuah a; tunthlengin a hun ta zel a nih hi.  chu chu kohhran tan malsawmna a lo ni ta a ni. Kohhran hmasa tana a hnathawh leh a hlaphuah thar avanga “father of hymnody” nihna an pek pawh hi a awmin, Pathian fakna hla bung thar min kaipuitu a ni. 

Pathian fakna hla sak laia rilru hmun khat pu chunga sak loh chuan zai a tui ngai lo a. Kristiante chuan lawmna hi hlain kan sa ngei tur a ni. Van thlen hma pawhin khawvelah hian Vanlal fa nih hi a lawmawm a. Van thlen hunah phei chuan kan lungngaih mittui a hul tawh dawn avangin lawm taka zai mai hi kan tih tur a ni. Lalber khawpui mawi leh thianghlimah kan awm dawn tawh a. Zion tlangah pawh a chhipa lawn turin min sawm thiam hle.

Source :
1. 101 Hymn Stories, Kenneth W Osbeck, 2016, Pub by GS Books, Telangana
2. Hla phuahtute Chanchin, RK Hmangaiha, 2001, Pub by the author, Aizawl
3. Hla leh a phuahtute, Rev PD Sena,1989, Pub by The Synod Publication Board

P.S. Heng hi ka buatsaih mek Kristian Hla Bu leh a behbawm a mi tur  ani a. Thiante endik atana upload a nih avangin chhuah chhawn atan chuan hman rih loh nise.

227/2017 Thlarau tih at RL Kamlala

$
0
0
Mihlim RL KAMLALA
(Arranged and Based on Kristian Hla Bu)

Lutzathanga fapa upa ber RL Kamlala hi kum 1902 khan Ngurlenah a piang a. Ralte hnam peng Lutmang hnam a ni. A pa hian lehkhathiam a ngaihsan avangin a pian hlimah pencil humtir nghalin an sawi a. Lehkhazir hi a rilruah tuh nghehsak tlat a duh avangin kum5 mi lek a nih a\angin a pa chuan pencil leh lehkhapuante a leisak a, thiam lo chungin ziah dan tur a zirtir \hin a ni. Kum 10 mi lek a nih laii an khua lehkhathiam awmchhun Hangpawla chu Private zirtirtu atana hmangin chhiarkawp bu II thlengin a zirtir a ni. 


Kawnpuia an pem hnu, kum 1919 khan Kolasibah lower primary chu pass chhuakin, Aizawl sikulpui a\angin kum 1921 khan Upper Primary a zo a, zirna chawlhsan ta a ni. Kum 1923-25 khan Kolasib-ah zirtirtu thawkin, zirtir hna thawk chungin Private in Middle English chu 1929-ah first divisionah a zo leh a. Zirtirtu hna a\angin kum 1932 khan a chawl ta a ni. 
A pa zirtirna leh duhthusam angin kum 9 mi khan Pathian lehkhabu lei a ngen daih tawh a, an lei theih loh avanga nuara \ap tawh a nih avangin thiamna a ngaisang tih a hriat theih hle bawk. Kum 10 mi lek a nih lai a\ang tawhin a kum rualpui te nen “Hawh u, Pathian thu i awh ang u” tiin a rukin \awng\aipui \hin a ni.|awng\ai pawh thiam lo khan ‘Thu inchhang bu’ hmangin tawi te tein an \awng\ai \hin. An pemna hmun apianga an inkhawmna leh zaikhawmna hmunah chuan a phak ang tawkin a tel zel a. Kum 1920-ah Aizawla skul a kal laiin Nisapui Presbytery chu chhim vein Pathian thlarauva hlimna a chang ve a, zirlai mah nise zaikhawmna hmunah a tel zela, Pathiana lawmna leh hlimna neiin a zir zo ta a ni.

Mizo hlaphuah thiam zinga ropui ber ber te zinga mi niin, a hla phuah hmasak ber chu 1921 khaa niin ‘Rinin thlir thiam ila’ tih hi a ni a.  RL Kamlala hian hla 100 vel bawr phuah hman niin hriat a ni a, a tam zawk chu kum 1922 atanga kum 1930 inkara phuahte an ni. Kohhran hmasate khan Mizo hla thu hman hi a khawvel lam thil deuhah ngai mahsela Mizo hla hlutna belhchhah turin RL Kamlala hi chuan a hmang mai zel a. A lo mawi em em zawk a ni.

Kum 1931 buhseng laiin Lal Isua inlar a hmu a, chu eng mak taka a inlarna ropui tak a hmuh chuan “Keimahah awm reng rawh u, kei pawh nangmahniah ka awm reng ang’ tiin a a bia a. A bible chang hriatthiam loh leh hmuhfiah thiam loh chu a lo hrethiam ta vek a. A thinlung chu thu-in a khat ta vek a, sawi chhuah a chak em em \hin a. A thil hmuh leh hriatte sawi lovin a awm thei si lo a, an hotuten an hriatthiampui si loh avangin a hah thei hle a. Thlarauva a khah nasat em avangin inthunun hlei thei lovin a awm fo a. Chu chu an hotuten an hrethiam lo a, a hna a\angin a chawlh phah a ni.

A inlarna hmuh leh a thil sawi thu hi ziakin a vawng a. A thuziak ‘Thlarau Entlang (Spiritual Telescope)’ tih a ziak te hi ngaihnawm tak, chik zui tlak a ni a. Mizo \awng a hman thiam dan leh a awm ang hliah hliah dan hi chhinchhiahtlak a ni a. Siamkima leh Revd Chuau\huama te hian ‘RL Kamlala kutchhuak’ tih buah hian an fak nasa hle a. Fak tlak pawh a ni reng a ni.

RL Kamlala hian danglamna tak a neih chu Thlarau thilpek ahmanga hla a phuahte hi a zahin a ngai hlu em em hi a ni. Tunlaia mi \henkhatte chuan lar duh leh lansarh beiseiin pawisak an nei vak lo \hin a. Ani hi chuan “Hlate hi mi hnam chuan an serhin an zah em em a, a phuahtute rawn lo leh phalna la hmasa te te lo phei chuan a bu siam emaw, chanchinbua chhuah emaw, tihdanglam emaw chu an ngam ngai lo tih ka hria a. Kan kristian hlate phei hi chu Hla Serh (Sacred songs) a ni a, Bible thu tluk bawkin ka ngai thu pui”tih hian a ngaihdan a hril hle a. Chutah chuan tawp mai lovin ä Original ang chiaha an chhuah duh dawn loh phei chuan Lalpain mi kawltir ve Hlate hi chu chhuah tel ve lo law law se ka duh zawk”tiin a ngaihdan a puang chhuak a ni.

Tunlai zaipawlte hian kan pawisa ta lo hle mai. Ani RL Kamlala hi chuan “A thluk pawh hi a dik tak ngei chu a hluin ka hria a ni”tiin Mizo hla thluk phei chu a dik taka sak loh hlauvin kumkhuaa a thluk dika kan sak theih nan Solfa dah zel turin min ngen a ni.
A upat hnu chuan lo neiha eizawngin a \ul hle a, khawsak harsa tak chungin kum 62 mi niin 1965 May ni 25 khan chatuana zaia awi turin a kumkhaw ramah min kalsan ta a ni.


Mi a anga ngaiin kum hnih hnu velah Aizawl Jail-ah te hial dah a ngai ta a, mahse a at lohzia chu a hla phuah “Tan hla” thu tluang mawi mam nalh dan atangin a hriat theih a ni. Thlarauva khat a nih avangin a khawvel eizawnna leh hna hian a tibuai lo hle a ni. 

A inlarna hmuh leh a thil sawi thu hi ziakin a vawng a. A thuziak ‘Thlarau Entlang (Spiritual Telescope)’ tih a ziak te hi ngaihnawm tak, chik zui tlak a ni a. Mizo \awng a hman thiam dan leh a awm ang hliah hliah dan hi chhinchhiahtlak a ni a. Siamkima leh Revd Chuau\huama te hian ‘RL Kamlala kutchhuak’ tih buah hian an fak nasa hle a. Fak tlak pawh a ni reng a ni.

A upat hnu chuan lo neiha eizawngin a \ul hle a, khawsak harsa tak chungin kum 62 mi niin 1965 May ni 25 khan chatuana zaia awi turin a kumkhaw ramah min kalsan ta a ni.

Mi beidawng leh riangvaih avanga thim a thute leh indawmkun ngawih ngawihte tan pawh enna a lo thlenga. Min hmangaihna avanga Isuan thihna hial a lo tawk hian kan lungngaih a hnem a, min hmangaih vang ava ni em!

Khawvel thlaler ang maia hrehawmah hian Thlarau thianghlimin a fan phawt chuan hlimna leh lawmna a chang ang a. Khawharna hmun hi vana fakna anga chang thin a ni.

Chatuan thlengin Saron par Isua hi a chul dawn lova, chuvangin min awmpui ang che. Chutiang Lal ropui min awitlei thei, kan aiawha thi hi a awm tih hi mite hian hre ve sela chuan hlim tak leh lawm takin an fak thei ngei ang tiin he hla hian min hrilh a ni.

Thulakna
1. Revd Chuau\huama, RL Kamlala kutchhuak (Second Revised Edition), 2006, Lalchhumi, Aizawl
2. C.Thangdula, Mizo hla phuahtute leh an hlate, N.A, the author, Lunglei
3. C.Chhuanvawra, Hmalai leh tunlai Mizo Hla te, 2011, the author\
4. Lalthlamuana, Hla phuahthiamte hringnun, 2007, Mizoram Publication BoardAizawl
5. Familia Laltansanga Fanai, Internet www.chanchinthar.com

P.S. Hei hi Kristian Hla Bu leh a behbawm atana ka buatsaih a ni a. Chhuah chhawn atan chhuan hman rih loh nise. Thiante endikna tur atana lo upload lailawk a ni.



228/2017 Upa Zasiama hi tunge?

$
0
0
Zasiama chanchin
(Arranged and Based on Kristian Hla Bu)

Zasiama hi Thanghnuna leh Chhawnlovi fa mipa pali zinga a naupang ber ni turin kum 1900 khan  Vaituichhunah a lo piang a, Chhangte hnam a ni. Hmun hrang hrangah pemin, Thingsulthliah, Sesawng, Lungbial leh tlangnuam chheh velah an insawn zing hle.  Kum 1920 khan Thingsulthliahah kir lehin  a inbengbel a, Thingsul Tlangnuam mi leh saa chhal a ni ta ber a ni. Kum 23 a nih kumin Zachuailovi nen Tlangnuam khuaah an innei a, fapa pahnih leh fanu pakhat neiin, a fanu hi a naupan laiin a boral a ni.


Hmanlai chuan ram \ha zuanin pem hi an awlsam hle tih kan hria a, kan mizo hlaphuahthiamte pawh hi an pem kual nasa hle a. Lal leh upa ten pasal\ha leh hla phuah thiamte chu an khuaa pem turin an sawm fo reng a ni.

Zasiama pa te pawh hian Thingsulthliah lal an hlauh avangin Tlangnuam a\angin Darchhun (Saitual bulah) pem chho niin R.L Thanmawia chuan a sawi a. Hetah hian awm rei lo hle mahsela Saitual lal Dorawta, Kristian \ha tak leh tiduhdah ve ngai lo chuan a khuaa pem tur leh khawnbawl upa, a rorelpui ni tur pawhin sawm mah sela a lunglenna hmun Tlangnuam khuaah bawk an kir leh a ni.

A naupan laiin Zasiama hian skul luhna tur a nei lo a, tleirawl a nih \an tirh hian Thingsulthliah khuaah Kunga hi zirtirtuin a lo thawk a. A nu leh pa remtihna angin a lehkhazir chu a thiam theiin, thu a awih bawk zirtirtu duhsak leh enbik kai a ni. Lawr exam a hmachhawn hian a upa fal deuh tawh nain Lower Primary chu \ha takin a passed a, Aizawla kalzawm tur erawh chuan a thei ta lo a ni.

Zasiama hi pa nelawm tak a ni a, hmel\ha leh pian nalh tak a ni bawk. Pa zahawm tak a nih vei nen invawng fel leh fimkhur tak a nih bawk avang a zahawm hle. Ngaihsan hlawh turin a hunlaia sa kap thei leh \henawmte  hleh a, pe reng \hin  a ni. Kut themthiam tak, puan \hui thiam hmasa leh khawtlang tana pan theih tura remchang reng a ni.  A tlangval hunlai ngaihtuaha Zu in miah lova sawi a ni ngawt pawh hian a entawntlak dan tur chu a hriat hle ang chu. Amah hi ze nghet tak mai, thle zung zung lo a ni a, Kohhran hlim lai pawha khuang bengtu a ni \hin a, a lam ngai miah lo thung. Upa Lianhnuna chuan  R.L Thanmawia hnenah a chungchang hetiangin a sawi a, “ Kum sawmnga lai kan inzui chhung khan a thinrim hmel ka hmu ngai reng reng lo” tiin a hrilh a ni. 

Melvengah hian pa tling zu in lo an awm lo ang tih tur khawpin zuin an tam a. Kum 14 a nihin Kristianah a hming a pe a, zu in lo awmchhunah an ngai nghe nghe a ni. Chhungkuaa kristian ni hmasa pawl tak pawh an ni.  Tlangnuamah kohhran ding tham a awm loh avangin hun rei tak chhung chu Thingsulthliah kohhranah an lawi a, Pathian thu awih hmasa te hian an thiam ang angin rawng an bawl ve zel \hin a ni.

A tlangval lai hian Aizawla Pi Zaii, Missionary hnenah Solfa a zir a, intermediate chu \ha takin a pass a. Lawmpuina atan Sankey hla bu a pe bawk a, a thiam ang tawkin sap hla te chu a zira, a thiam nal hman hle a ni. Amah hi zai ngaina tak leh aw \ha tak a nih avangin zaihruai, khuang bengah an hmang ta nghal zel a. Kum 1923 khan Thingsuthliaha lawi chungin, Tlangnuamah Zaipawl a din a, kohhran lam pawhin an entawn zawk hial a ni. 

kum 1933 ah Kohhran Upa hmasa ber atan Tlangnuam Kohhhran Upa-ah thlan a ni a, hemi kum Presbytery inkhawmpui Sihfaa neihah nemngheh a ni nghal a. Kum 20 chhung zet chu amah chauh kohhran upa niin kohhran a enkawl a, zaipawl leh khawtlanga mawhphurhna nen a indaih lo thei em em a. Chuti chung pawh chuan Thingsulthliah tlangdunga kohhran hnarkaitu pawimawh ber a ni ta zel a ni. Tlangnuam Kohhran upa ni chungin Thingsulthliah Upa nih a kawp a. Hei hi Upa Chawngfianga Kolasib lamah 1946 khan an sawn tak vang a ni. Melveng kohhran a ding a, an upa chu a hna avangin a awm rei tak loh avangin Melveng upa ni tura ruat leh nghal a ni.

Kum 1946-a Mizo Union a lo din khan Tlangnuam Unitah President a ni a, politics lamah pawh sulsutu leh a chhiat a \hata mawhphurtu ber a ni bawk. Ram leh hnam hmangaihna avanga politcsa tel a nih angin, Lalban leh kawngzawh a, inchirhthehna nasa tak a lo thlen khan Kohhran mite tih chi a ni lo tiin a ralbang nghal a. A tel nawn ta lo.

Kum 1948 khan Durtlang dam dawi inah TB natna a vei a ni tih a inhria a,  beiseina nei tawh lo mahsela a beidawng hmel hmuh tur a awm lo a ni. Hun rei tak TB natna an dahhranna hmun ‘Inte thawvengah’  dah hran a ni a. Dah hran chunga duat hi a tuartu tan chuan a na hle ang le. Dam beiseina awm lo chungin Tlangnuam pan turin an khaw tlangval tlawmngaiten an zawn haw a. Kum 1952 April ni 3 khan  thina luipui chu hlim takin a daikai ta a ni.

A chanchin ziaktu RL Thanmawia hian a khawngaihthlakzia heti hian a ziak a, “Tlangnnuam khua chu thleng mah se pa nelawm tak chu nel ngam a ni tawh lo va, a khaw pa rawn chu rawn hleih theih a ni ta lo.  Venglai li taka khawbu luahtu chuan a in leh lo a luah a rem tawh lo va, Kohhran zaikhawm leh kahwtlang puipunnaa  thusa ber \hin chu hmun reh takah, daitamah a awm a ngai ta. An duhsak vang emaw, an diriam vang emaw pawh ni hauh lovin mi dangin chu natna \ihbaiawm tak chu an kai ve hlauh avang chauhvin a awmna tur inte an sak sak a, chutah chuan khawhar a hun hnu hnung chu a hmang ta a ni.  Ral khata kohhran inkhawm Pathian faka zai thawm chu hre mah se a zawm ve phak lo va, rimawi ngaina tak Zasiama tan chuan zan lama vabak leh chingpirinu hram chu rimawi a hriat chhun a ni ta.

Natna \ihbaiawm taka na a nih miau avangin pa tawmngai Zasiama chungah chuan tlawmngaih chhuah theih a ni lo. Ama hla \ha tak takin a awih tlei ho Tlangnuam leh a chheh vela nula leh tlangval, khawtlang mipuite chuan ahlate sa chunga a ruang chu tlaivarpui inhuam hle mah se thil tih thiang a ni si lo... Hrichhe vei a ni miau mai a, nausen hlamzuih thi ang maiin a zan azanin thlan an lai sawk sawk a, laina hnai zual mi pahnih khat lekin an vui liam ta a ni” tiin khawngaihthlak takin a chanchin a ziak a ni.

1.RL Thanmawia; Tlangnuam hla kungpui pahnih : Zasiam leh Sialkhawthanga, 2014 2nd Edition, Din Din Publication, Aizawl
2.Hausanga Hauzel; Upa Ralngama Hrahsel leh a hlate, 2010, Pub by Khawdungsei Welfare Organisation Aizawl
3.Dr R.Lalauva, Mizorama Mizo mi bikte thu leh hla lama talent neite Bio Data, 2010, the author, Aizawl 
4.Laibata; Hmar Arsite, 2007, Mizoram Publication Board; Aizawl
5.Lalthlamuana; Hla phuahthiamte hringnun, 2007, Mizoram Publication Board, Aizawl
6.R.Lalrawna; Mizo rohlu, 2009, the author; Aizawl

P.S. Kristian Hla Bu leh a behbawm lehkhabu atana lakkhawm a nih angin, chhuahchhawn atan chuan hman rih lo ni sela. Thianten min endik sak hnuah erawh thuhran a ni e.



229/2017 Vanmawia leh a hla te

$
0
0
VANMAWIA : HLAPUI PHUAHTU
(arranged and based on Kristian Hla Bu)
Saichal khuaa piang Vanmawia hi kum 1922 khan Chawnbuaia  (Ex District Council member) leh Zakhumi te fa ni turin a lo piang a.  Unau mipa 4 leh hmeichhe 4 zinga a upa ber dawttu a ni. Saichal a\angin Saitualah kum 1923 khan an pem a. Kum 11 anih (1933) khan lower primary a pass a, kum 1936 khan Middle English School a\angin First Divisionah a zo a ni. Hetih lai hian Jubilee Hostelah a awm \hin a ni. 

Dr Rosiama enkawlin Jorhatah a awm a, High School a kallai hian kawr pakhat chiah a neih avangin a sukfai lai chuan kawr a ha lo mai \hin. An Skul Headmasterin a hriat chuan a khawngaih ta em em a, tuktin a Bangla chu a phiahfaitir a, thla khatah Rs 5/- a hlawh atan a pe a. A zangkhai phah hle \hin.  

A awmna ber Dr Rosiama te chhung chu Singapore lamah an sawn avangin an kal a. Dr Rosiama chuan a khawngaihin “Ka furniture hi hralh vek la, lehkhazir nan i lo hmang dawn nia”tiin an hrilh nghe nghe a ni.. Indopui II na a lo thleng a, phaia lehkhazir Mizote chu an chhungten an ko haw nasa hle a. Hetah hian Vanmawia pawh chu a pa chah angin Mizoram lamah a lo chuang chhuak ve nghal a. 

A \ul ang ang thawka hlote a thlawh hnu kum 1943 khan Indian Airforce-ah \angin pension thlengin (kum 15 chhung zet) a thawk a. Duhsakna dawngin Sergeant (belthum) a kai a ni. Chumi hnu chuan D.C office, Aizawla Development Branch bikah Clerk hnathawkin hun a hmang leh a. 


Pathian engkimtitheia rorelna hi chatuanin a zual zel dawn a, a ropuina belhchhah zel turin misual thi tawh hnu chhandamna kan ni ta hi a mak a ni. A fapa thisen meuh senga nunna min pe hi a ropui a, a zar zotu kan nih theih avangin a rawng chauh bawl mai tur kan lo ni. Chu pawh chu mi zawng zawng tan, hnam tinrengte zingah a duh apiang tan a ni a. Man a nei lo a, phut chhuah emaw, tlawn ngai lova Chhandam kan ni a mak a ni! Hei erawh chiang takin min hrilh a, khawvel thilte kalsan Lalpa rawng bawl erawh a \ul hle tih a hriat theih a ni. Mizo irawm chhuaka hnam tinte \hahnemngai taka sawmna hla \ha kan nei hi a huapzau hle.


Kum 1950 khan C.Thantluangi chu nupuiah neiin  fanu pahnih an nei a ni. Sorkar hnathawk chungin zing lamah Matric a zir paha,  1962 khan matric chu First Divisionah a zo leh a ni. Zing lamah a zir chhunzawm theih tak loh avangin chhunlamah pisa kai a ngai si a, chhunzawm zel a duh avangin Pachhunga University College-ah chuan Pre University Course (pawl sawmpahnih ang) atan a inziak lut a. Pisa \an hmaa period khat chauh nang turin a kal zel a, chumi hnu chuan pisa lamah a kal ta \hin a ni. Kum 1963 ah chuan PUC chu   first divisionah a zo leh thei a ni. Pachhunga College a kal lai hian All Assam Inter College Debate-ah an College aiawhin an tel ve a, pakhatna an ni nghe nghe. B.A a zir leh a, a zirlai kum 1966 ah rambuai luhchilhin  ramhnuai a zawm ta a ni. Rambuai lai hian Senator a ni a, secretary to the Chief Administration thlengin a awm bawk. Dan siam kawngah a hnarkaitu ber niin zahkai phaka awm zel a ni. 

Kum 6 leh thla 3 zet a rammut hnu kum 1972 khan a lo chhuak leh a. Kum 52 mi ni chungin BA zir \ha leh thei a, kum 1974 khan BA chu Disctinction-a pass mai ni lovin, upat hnua hetianga a pass thei hi mi bik a nihzia a langchiang hle. 

He hla phuah a\ang pawh hian solfa a thiamzia a lang chiang hle a. A hla dang 60 chuang pawh hi zir tham tak a ni a, hla engzat chiah nge a harmonise tih a hriat theih loh bawk. Bible Society of India ah Patron member niin, kohhran lamah pawh a inhmang zel a. Kum 1978 khan Tual Upa niin, sunday Skul Superintendent pawh a ni tawh. Dawrpui Bial Zaipawl hruaitu \angkai tak a ni \hin a, hetiang mi a nih avangin zaipawl sak chi pawh a phuah tam ber a ni awm e. Zaipawl leh Hla harmonised chungchang lehkhabu siam hmasa a ni a, tun thlenga tangkaipui a la ni. 
Bible thawnthua kan hmuh angin Isua pian thu hi a thluk mawi takin a siam a ni ngawt mai. Khawchhak mi fingten Arsi eng zuia Isua hnen an thlen ta ang hian Chhandamtu hnen thlengin Arsi chuan min hruai thleng se la, Mi fingte tihdan ang hian kan neih rohlu berte nen Nausen Isua chibai buk ve turin rilru dek takin min sawm a ni.

A nupui C.Thantluangi buatsaih Vanmawia hla te (Tonic Solfaa) 1991-a chhuah lehkhabua B.Lalthangliana ziah dan heti hian ziak chhawng ila; “Zaipawl leh Solfa lamah a inhmang zau hle a. Kum 1973-77 chhunga Kristian |halai Pawl General Conference hla bute kha ama chhut leh her vek a ni a. Inpe zo tak tan lo chuan han puitlin mai mai chi a ni lo. Tin, Synod Music Committee-in Kristian Hla bu tihlen tuma an ennawin a ngaihtuahtute zinga kalpui ber pakhat a ni a. Synod-in Music Institute, 1977-a a buatsaih “Hla Hermonised Chungchang” paper a bua siamin a chhiar a; 1979-ah, “Hla Hermonised dan” a bu bawkin a siam leh a. Heng sulhnute hi hetiang lama ziak kan neih chhun a ni awm e” tiin a kutchhuak pawh telh a ni a.

B.Lalthangliana chuan Vanmawia hi “A mizia pawh hi ngaihsanawm tak a ni a. A naupan lai ata mi huatthu sawi ngai lo, inchei uar loa tum erawh sang tak, kut hnathawk tur leh lehkhazir tura tuma tirh ngai lova taima a ni a/ A phunchiar lova, an inchhungah pawh phunnawi leh thil sawisel a ching lo hle. Nu leh pa thu a zawm thiam hle a, a puitlin leh pa a nih thlengin an thu a ngaichangin a zah thiam hle.
Pa \awngkam thlum lem lo tak a ni a. Hla zirnnaahte hian tu mah zahpah nei lova hau bawrh bawrh mi a ni a. mahse mi ten an nel em em tho va, a thu an awih bawk a. hei hian rilru tluangtlam leh a \hatzia a tarlang hle. Hun a vawng dik a, a hna a piangah a inpe zo va, dikna ngaisang mi a ni bawk. Office leh skula a thawlai hian chhungkaw sekrek thawh nan chawlh a la ngai meuh lova, a kova tla chu tling taka thawk zel \hin a ni” niin a sawi a.

Chatuan nunna Chanchin \ha puangtute hian hrehawm tuar mah se an lawm tho, lungngaihna an tawh pawhin an hna an \hulh chuang lo. Isua thutiam an zawm avangin hrehawm rih mah sela nakinah chuan an lawm zawk dawn a ni. Bible thu lachhuakin Chanchin \ha hriltute chuan ram an lak zel thu a sawi a. Khawvel hian Chatuan nunkawng hria se chuan tu nge Pathian fak lo awm ang tiin zawhna min zawt a ni.

Naupan lai a\anga hla lama tui a ni a. Lehkha a zirlai pawhin a a zirlai chu a thluk a siam chawp a, a sakin a sa \hin a. B.Lalthangliana chuan 1943-1950 inkarah hla hi phuah \an niin a ring a. A hlaphuah zing a\angin 60 vel hmuh theih a ni a, chungte chu hlawm 8 ah a \hen theih a ni. A hlaphuah aia tam hi a thluk a siam (hermonised) tura ngaih a ni. Hla phuahtuten an hla athluk an siam aia mawi zawkin a siamsak fo a, mi ten an duhzual thei hle a ni. Chawimawina leh Krismas hla a phuah tam ber a.

Amah hi kan tarlan angin Zaipawl hruaitu hlun a nih vang nge Zaipawl tana sak tur hlaphuah kawngah a thawhhlawk ber hial awm e.  Mizo hlapui phuah kawngah hirat ala hlawh zel dawn a ni. R.Lallianzuala chuan “Kum 1890-1990 inkara K|P Conference-ah Zaipawl pahnih khat tal chuan Vanmawia hla phuah an sa ziah “ niin a sawi a.

Vanmawia hlaphuah zinga lar zual chauh chu Ram engmawi tak chu a awm, Ram zawng zawngte u (Sam100), van mite hla, Lal Engkimtitheia chuan, Lei leh vana thuneihna zawng zawng, Bethlehem arsi chu a eng, Lalpa Chanchin Tha puangtute, Thim zingah ka awm tawh a tih te a ni.

Kum 1980 February ni 23, zing dar 10.30 khan “Khawvel thilte kansanin Lalpa rawng chauh bawl tawh turin” min kalsan ta a ni. Ramhnuaia a rammut lai chuan a pum a na vak a, Phuldungsei khaw kiangah chuan he hla \ha tak hi a phuah ta a.

“Ram eng mawi tak chu a awm,
Tlan sate lenna ram nuam
Mawi leh duhawm tak mai chu;
Chhum zinna piahah chuan” tiin

|halai Hla huanga telh “Thim zingah ka awm tawh a” tih hi hahdam tak, vuak dik taka sak chuan hla phur tak, tha tho leh hlim taka sak chuan a thu nen hian a inhmeh zual a ni. Chhandamna neitu tan chuan thima awm lai  a\anga danglamna neih hi enna a ni a. Chutianga awm te chuan Pathian hmaah rinawm turin an intiam a. An lawm em em \hin a ni. Vanmawia hian Piangthar chu Nun dan danglamna niin a ngai a tih theih awm e.

P.S Chhuah chhawn atan phal a la ni lo. Thiante proof read atana upload a ni. Reference pawh ka la dah lo

230/2017 Thianghlim Reginald Heber

$
0
0
Bishop Reginald Heber (1783-1826)

(Arranged and Based on Kristian Hla Bu)
Bishop Reginald Heber hi Cheshire, England-ah Kum 1783 April ni 6, mi bik chhungkua atanga lo piang a ni. Kum 17 a nihin Oxford University-ah inziak lutin, a zir zova. Chumi hnu chuan Anglican Kohhran rawngbawltu atan nemngheh a ni a; England khawthlang lam Shorpshire bialah (Hodnet khuaah) lungawi takin kum 16 chhung rawng a bawl a. Rawngbâwltu thianghlim leh zahawm tak nia hriat lar a ni. 

Thianghlim, Thianghlim Thianghlim: He hla hi Trinity Sunday an tih mai, Pathiana minung pathum (Trinity) chungchang puanchhuahna atan leh chumi chawi larna chawlhni bika atana a phuah a ni awm e.


St. Asaple Kohhrana an hotulu (Dean) chuan Kum 1819 Trinity Sunday-ah Wrexham khuaah thu a hril dawn avangin Heber-a hnenah hla phuahsak turin a ngen vanga he hla tha tak hi Thupuan 4:8-11 behchhana lo piang a ni. Sawi dan dangah chuan “kum 1819 Whit Sunday-ah a puzawn Dean Shinley an thu a sawi dawnin hle remchang phuah turin a ngen a. Ani chuan a pindanah India Map en pahin a ngaihtuah a, he hla hi a phuah ta a, a tukah an sa nghal a ni” tia hria an awm bawk.

A  thluk hming atan Nicaea an vuah chhan chu kum A.D. 325 Nicaea council, inkhawmpui khan Trinity thurin an phuah chu enfelin, Kristiante rinna innghahna atan thurin pawimawha puan a nih tak vang a ni. A kalhmang hi a Bible a, a tak avangin Pathian kan rindan puanchhuahna leh \angkai tak a ni” Bible-ah hian Trinity tawngkam hmu lo mah ila, he hla thluka hman Nicaea tih a nih angin Thurin puanchhuahna hla tha tak, behchhan atan pawha hman theih a nih avangin a hlu bik hle a.

Engkimtithei Pathian hian makna tak a neih chu Pathiana mi nung pathum; pumkhata mi pathum awm hi a ni a. Pa, Fapa leh Thlarau Thianghlim hi sawifiah chi a ni lo, thinlung lama hriatfiah chi a ni. Thinlung lam min tih hnip leh tihno aiin Pathian nihna leh dinhmun, amah faktu chi hrang hrang hmuh hian  Pathian ropuizia, thianghlimzia leh keini mihringte chu engmah lo kan nih hriat chhuahna a ni. Min titlawm thei hla a  ni.


Greenland vur ram a\angte:
Reginald Heber hi hna thawkrim leh mi inpe tak a ni bawk a.Kum 1819 khan Dean Shipley chuan an kohhran office-ah a makpa Reginald Heber nen an ti ti a. Karleh maia "Society of the propagation of the Gospel in Foreign Countries" atan a thawhlawm special an khawn tur chungchangte an sawi dun a. Chumi ni atana hla mil tur phuah chu Pastor chuan \ha dawn riauvin a hria a. Heber-a hnenah chuan, "Kan chhungkuain hla phuah thiam kan nei che a... mission lampang hla han phuah teh khai," tiin a ngen a. (Hei hi KHB 1-na a phuah chhan a ni zawk” tia sawi pawh an awm)

Hla phuah tura a sawm hnu minute sawm leh panga vel lekah Reginald-a chuan, "Grinland vur ram atang te..." tih hla chang hmasa pathum hi a rawn ziak chhuak ta mai a ni awm e. Reilote hnuah a hla laimu ber, a chang tawp ber chu a phuah belh leh ta a ni. Shipley-an chang dang ziah belh a tum pawhin “Ni love, a hla mawina hi i tichhe hlauh ang e” tiin a chhang a ni. Heber-a hian he hla a phuah hian, 'India \iau phovah' missionary turin a kal ang a, Calcutta khawpuiah a thihni thlengin rawng a bawl dawn tih ngaihtuahna reng reng a nei pha lo.

Heber-a chuan England khaw kilkhawr tak atangin India ram veina nen a lo penchhuak a. Kum 1822 hian chanchin \ha puan darh nan he hla hi a phuah a. Kum 1823-ah India ram, Kolkatta (Calcutta) bishop turin a thawk a; Srilanka (Ceylon) leh Australia bishop hna a thawk tel nghal bawk. 
Indian ram rawngbawlna khirh tak, boruak hnawng, lum leh uap churh mai chuan a hriselna a khawih chhia a. Chawlhni tuk khat chu tualah thu a sawi a, India mipui tam tak tlim hmur mai hmaah chuan chi inthliarna that lohzia uar takin a sawi a. Khua a lumin a \ang bawk si, a nisa tuarlo chu a tlu a, a hnu rei loteah a nunna chuan a tlin ta lo va; India ramah kum thum chauh rawngbawlin kum 1826-ah a thi ta a ni.A thih hnu hian a nupui leh a \hian ten a hla phuah 57 chu an lakkhawm a, a buin an chhuah a. 

Kohhran hmasaten Greenland an chhiar thei lo emaw, Mizo taka ziah duh vang a nih pawhin tun ang hunah chuan Greenland tia ziah mai hi a hun ta viau a ni. 

On-going work a nih avangin la chhuahchhawn loh nise. |hiante Proof atana update rih a ni. Reference pawh ka la dah lo




231/2017 Hla 6500 chuang phuah theitu

$
0
0
CHARLES WESLEY (1707 - 1788)
(Arranged and Based on Kristian Hla bu)
Charles Wesley a hi kum 1707 December ni 18 khan Rev Samuel Wesley leh Susanna Wesley te fapa pathumna ni turin Epworth, Lincolnshire, England-ah a lo piang a. Chhungrual tak niin an unau zinga a sawm pariatna ni a ni.  Kum khat leh a chanve a nih lain an chenna in kang a, mak tak maiin u John Wesley-a nen chhanchhuah an ni. A u John Wesley hi Methodist kohhran harhna lama hma hruaitu hmingthang tak a ni a.  Chhungrual tak an nih avangin Unau sawm leh pakua zet a nei a ni. A pa hi pastor hlaphuah thiam tak a nih avangin a chhun fuh hle a tihtheih bawk awm e.


Charles Wesley-a te unau hi lehkhathiam thei tak an ni. Londona Westminster School, Christ College, Oxford  kalin  kum 1730 khan B.A a zo a, kum 1732  M.A a zo leh a ni. An unauva Unjiversity an zilai hian zirlaite chuan sakhaw lam an ngaihsak lovin, an rinna chu a dal lutuk tih an hriat chuan isam tha turin “Holy Club” an din a, a \angkai hle a ni. Awmze nei takin an Club kalphung leh hmalakna an ruahman \hin avang chuan an hlawhtling hle a. Tel belh leh rawngbawl tur an tam a, a hming pawh ‘Methodist’ tiin an thlak ta a. Pawl lian leh \hangduang tak a nih thlengin Methodist tih hi an pu hlen ta zel a ni.

Kum 1735 khan Church of England-a Deacon ni tura nemngheh a ni. Kum 1735 vek khan Anglican kohhran chuan a u John Wesley-a nen  Indian ho zinga rawngbawl turin Georgia, U.S.A-ah Missionary turin an  tirchhuak nghal a. Lawngah chuan Moravian hnam Pathian thuhrila zin nen an chuang tlang ta a. An rawngbawlna leh hmalak dante sawia an awm lai chuan thlipui nasa tak a lo thawk a, tui a fawn nasa hle a.  Tuifawnin an lawng chhung a khuh hlup hlup lai chuan an dinhmun a derthawng hle tih an hria a. Mahse Moravian ho chuan chunglam en chungin hlauhna leh thlaphanna an nei miah lo a, lawm awm em emin an zai an zai a, an hlim zawk mah emaw ni tih tura an awm a hmuh chuanWesley-a rilru a hneh hle  ani. 


Pathian hmangaihna chungnung ber:
Kum 1936 January ni 25 khan John Wesley chuan ama chanchinbu “Wesley” ah chuan hetiang hian a ziak a.
“Pathian pawla hla an sak laiin tuipui fawn a nasa ta mai a, lawng chhia a let rem rum a, lawng chhuat te lah tuiin a vur hlup hlup mai si. Keini English tana hun rapthlak ber a nih laiin Moravian ho lah chuan chung lam enin tui em em hian hla an sa a. In hlau na nge tia an zinga mi pakhat ka zawh chu, ‘Hlau lo, Lalpaah kan lawm tlat alawm’ tiin” a chhang a ni. An nun hian a hneh em avangin Wesley-a hian an hmunpui Herrnhut, Germany a mite chanchin leh an hlate chu a zir pah reng a. Hla \hahnem tak a letling bawk. Kum 1737 a\anga 1786 khan Pathian fakna hla 63 a tihchhuah zingah Moravian ho hla kalhmang chu lungphumah a hmang nasa hle a ni.

           Wesley –a hian hlaphuah a thiam em em a, a awlsam hle bawk. Hla hi 6,500 lai a phuah a, a hlaphuahte hi \awngdanga lehlin hlawh tak a ni. A thil tawn apiang hi hla \ha tak phuahna atan a hmang nghal \hin a. Hla phuah tur a rilru a a lo luh tawh hi chuan biak hleih theih loh hian a khawvel dangah a awm ang hialin a rilru a pe nghal a. Hun bik nei chi hlate hi awlsam takin a phuah zung zung \hin. Chuti a nih avang chuan hla pawh a phuah tam nangiang reng a, hla \ha tak tak a awm \euh nachungin KHB siamtute hian mi pakhat kutchhuak tam lutuka dah bik an duh loh vang te pawh a ni ang KHB ah hian a hla 10 chauh dah a ni.

       He hla hi Rev Dr C.L Rema lehlin niin, chang lina hi tarlang ila;
 I thil siam tharah min siam la,
Thianghlim bawlhhlawh kai lovin;
Chhandamna famkim chu changin,
Nangmah n>n inrem lehin.
Ni tin ropui deuh deuh z>lin,
V^nram nuam kan thlen thlengin;
Chutah kan lallukhum dahin,
Hmangaih fakin kan l>ng ang.

Aw, Mi sang tam tak zai te chu :
Kum 1738-a khan a inpekna leh a nun siamtharlehna a chan a\angin hla phuah leh thuhril; rawngbawlna lamah a in hmang nasa zual a. Hla phuah a thiam mai piah lamah hian Wesley-a hian thuhril rawngbawlna lamah hian a thawh hlawk hle a. A unaupa John Wesley-a leh George White field-a te chuan Harhtharna khawmpui an buatsaiha, chutah chuan thu hril rawngbawlna pawh a nei \hin a. Kum 17 chhung thu hrilin a zin kual thin a, kum 1756 hnu lamah erawh chuan a chak lohna avangin Bristol leh London ah te chauh rawngbawlna a nei ta a ni.
      
      He hla phuahtu hi Charles Wesley-a (1707-1788) a ni a.  Wesley –a hian hlaphuah a thiam em em a, a awlsam hle bawk. A pianthar champha vawi 11-na, kum 1749 May 21- nia a phuah a ni. Wesley hi Moravian ho nunin a hneh em avanga piangthar a ni a, Moravian hruaitu pakhat Peter Bohler-a chuan, 'Lei sangkhat nei ila, avaiin Isua Krista fak na ka hmang vek ang,' a ti thin a. Chu chu Wesley-a bengah a cham reng thin. Tichuan, a pianthar champha vawi 11-na ah he hla hi a phuah ta a ni. A tirah chuan he hla hi chang sawm pakua zeta sei a ni a. A hla hming atan pawh “Ka pianthar hriatreng nana hla” tiin a ziak a.  'Aw mi sang tam tak zaite chu, Tlantu ropui fakin.....' tih hi hla chuai thei lo a ni zel dawn a ni.

Pathian thu Sam 150.6 thu tlawh chhan hi a inhmeh hle  ani.

Ngai r’u, van mi tlangau chu:
A naupan tet atang rinna kawnga duhtui tak, Oxford University atanga lehkha zir chhuak, Georgia, USA a Missionary tura chhuak meuh ni mahse a rawngbawlna a hlawhtlin loh avangin an kir leh thuai a. Wesley-a hian Moravian ho ang khan a thinlungah thlamuanna leh hlimna a nei lo tih a inhria a. An Missionary-na hmun U.S.A atanga beidawng taka an lo haw hian London-ah Moravians ho inkhawmna Aldersgate Hall-ah peih lo chung chungin a tel ve fo a. He inkhawmna hmuna a tel atang hian ‘thiltih vang ni lovin rinna avanga khawngaihnaa Chhandam’ kan nihzia a hre chhuak  ta a. 
Hemi zan hian nun thlamuanna leh hlimna thlen theitu, thlemna tinreng tlansan thei tura chakna pe thei tu leh a thil dil leh ngaihtuah apiang tihsak thei tu Lal Isua chu a lo hrechiang ve ta a. Hetia nun thar a neih hnu hian Lal Isua hmangaihna mak a tih zia leh a ropui a tihzia chu hla in a puang chhuak a.

An unau, John leh Wesley hian hneh theih loh nun nei turin tumruhna an siam sauh sauh a. Ni tin darkar 15 a\anga 18 vel chhung chu Pathian tana hnathawkin hun an hmang \hin a. An unau rawngbawlna hi an chhut chiang a, mel tam tak, maktaduai chuang Great Britain ramchhungah rawngbawlna neiin an zin a/ An zinna tam ber chu sakawrin a ni lehnghal a, vantlang inkhawm hmun sing li chuangah an nei hman a ni.  Charles Wesley hian hla pawh 6500 chuang a ziak a ni.
He hla 1938 vela Welesly hla phuah hmasak pawl a ni a, a hla hi Church of England hla buah telh a nih dan chu tihpalh thil thu a ni. England kohhrante hian Wesley hla hi an duh lo thei hle a, mahse khawlchhutu chuan hre lovin a chhut tel avangin duh lo hle mah se a awm ta zel a. An hriatchhuah meuh chuan a lo reiin, a lo lar tawh bawk si a. Paih hleih theih lovin a tel ta zel a ni. William haymen Commings-a hla siam thiam hmingthang tak chuan dahremin, ‘Mendelssohn’ tih hla siam thiam hmingthang chawia a dah a ni. Tho thang \ha vet vawta zai ho nana sak leh mi mal, groupa rual taka sak hian phur lo taka sak a har hle a, hla danglam bik tak a ni kan tithei ang.

Engtin nge ni? Ka Chhandamtu:
“ Min hmangaiha a thisenin kan sualte lak ata min tlanchhuak a ” Thup 1:5
  He hla ‘Engtinnge ni ka chhandamtu’ tih hi May 20,1938 a a phuah a ni a. He hla ropui tak hi tun thleng pawh a mite thinlung khawihtu leh ngaihhlut pawl tak pakhat ala ni reng a ni. Kristiante hian Kalvari hmangaihna kan ngaihtuah chhuak thei a nih pawhin Charles Wesley a hla ropui tak mitthla chunga ngaihtuah hian Kalvaria Lal Isua tuarna hi ngaihtuah se a fiah lehzual awm e. 

Epworth, Lincolnshire, England  chhuak Charles Wesley-a te unau hi a pa  duhthusam ang ngei a lehkhathiam leh rawngbawltu tangkai tak an ni a. An unau an tam ang bawk hian an kutchhuak pawh a tam a ni.

            Naupang nih lai a\anga rinna kawnga duhtui tak, University-a lehkha a zirlai pawha zirlaite rinna khawp kham loh avanga pawl hian din a ni.  U.S.A atanga a lo hawn hnu, Aldersgate Hall-a thlarauva poantharna a neih a\angin s nun hi s danglam em em a. He zan hian Lal Isua chu a lo hrechiang ve ta a. Hetia nun thar a neih hnu hian Lal Isua hmangaihna mak a tih zia leh a ropui a tihzia chu hla in a puang chhuak ta a…
 Engtinnge ni ka Chhandamtu,
Thisenah hlawkna hlu ka hmuh ?
Thihna rapthlak tuartirtu kei,
Ka tan a lo thih tak ni le…

Thiamloh chan reng ka hlau tawh lo’ng
Isua ka ta , kei ama ta;
Mi nung Krista zawmin ka nung,
Pathian felna ka inthuamna… 
a lo ti thei ta a ni.

Lalpa chu a tho leh ta, haleluia ! :
Charles Wesley chanchin kan sawi tak angin Lal Isua thawhlehna leh hun bik nei hla phuah a\anga mite hriat chhoh a ni \an a. Kristian Hla bua I Korinth 15.20 bible behchhan tarlan a nih angin, Matthaia 28:6 “Hetah a awm tawh lo ve; a sawi ang ngeiin a thawhleh tawh kha. A mutna hmun hi rawn en teh mah u” tih thute nen hian a inhmeh em em a. Easter Hymn a nih angin Music Meter 77.77 hi sak nuam tawka ngaih a ni a. Tho thang \ha taka sak hian a rilru tur kan hre thei awm e.

A tirah chuan he hla hming “Thawlehna ni hla” tih niin hla tlar li, chang sawm pakhata siam niin, tunah erawh hla chang nga chauh hriat lar a ni ta. He hla lar zet thluk siamtu leh ziaktu (composer of music) hi tun thlengin hriat theih a ni ta lovin 101 hymn stories ah chuan tarlan a ni a. Kristian Hlabu-ah erawh chuan H.Carey (1690 - 1743) tih tarlan a ni thung. A thluk dan ziakna hmasa ber chu “Lyra Davidica” hla bu kum 1708 khan a sak dan thluk awm chu chhuah a ni tawh thung. Ama kutchhuak anga ngaih theih erawh a ni ta awm lo e.

Londona Wesleyan biak in hmasa ber chu thir rawhtuina ang mai a ni a. Kum  1739 khan Charles Wesley hian an biak in inkhawmna hmasa ber an neih \umin a phuah a, hei hi Adersgate-a insiamtharlehna a neih hnu kum khatna a ni.  “Foundry hmuna hla an sak \hin” Foundry’s Collection hla bu a chhuah zingah a tel a ni. He lehkhabu-ah hian hla 50 leh Sam bu chu ziah tel a ni bawk. 

Haleluia tih hla tawpa awm zel hi a tirah chuan Wesley-a hian a ziak tel lova, a a phuah dan ni lo mah sela hla siamtu ten remchang leh mawi zawka an ngaih avangin an telhsak ta bawk. Haleluia tih an telh hi hmanlai Hebrai miten Pathian an biakna hmunah an ching \hin a. An hlasak tawpah hian a remchan dan mila ‘Haleluia’ an lo tih \hin vang a ni. Chu chu kohhran hmasate khan an chhunzawm ta zel a ni. Tun thleng hian kan lo telh ve ta zel a ni.


En rawh, chhum zingah a lo kal:

Rev PD Sena chuan he hla hi ama phuah liau liauah ngai mahsela, KHB ah chuan Rev J Cennick nena phuah a nih thu tarlan a ni a, Rev J Cennick erawh kan chhui hman lo ang.
Lengkhawm hla hmanga zaikhawma lam mup mup hi a ni mai awm e. Hlim harhna a thlen apianga sak hlawh \hin a lengkhawm thluk hi a lar zawk a. Bible hi hlaa dahchhuak ang maiin Lal Isua chhum zinga a lo kal tur hi a sawi  thiam a. Hai derh theih loh khawpa Tawtawrawt a rik hun chuan mi tinin an hmu ang a, amah khengbeta a thu zawm lo chuan lungngai tawpin an hmu dawn a ni. Chhandamna kan chan tawh dawn avangin lawm taka fak chungin kan hmuak ang. A nghak hlel tawh hle a ni

Isu, ka thla hmangaihtu:
Charles Wesley nunah hian rawngbawltura America ram an kal kha a pawimawh hle a. A nun inthlakna tura hmahruaitu leh a hla phuah kawngah pawh behchhan tur daihriat a neih vang a ni.
He hla hi a hla phuahte zinga \ha ber pawla mi ten an ngaih a ni a. |awng hrang hranga Pathian fakna hla bu siamah chuan a tel deuh zel e an tia. He hla thu a ziah zawh hian endik sak turin a u John Wesley hnenah chuan a thawn a, mahse John-a chuan a lo hnawl sak ta tlat mai a nih chu. A chhan chu a sentimental lutuk a ti a, a hun harsa paltlang zawng zawng kha ngaihtuah chianna awm lova thinlung no lutuk vang leh inveng lo taka ziak mai mai niin a hriat vang a ni.
Charles Wesley thih hma chuan a lar lo reng a, a  thih hnu 1740 chuan Hymns and Sacred Poems tih hla bu; hla 139 zet telna tihchhuah a nih avangin mipui tlanglawnin an hre chauh thung a ni.
Sawi dan tam tak a awm a, mi \henkhat chuan thlipui a tleh lai khan Wesley-a pindanah sava chu inhumhimna zawngin a thlawk lut a. Chumi changchawia phuah a ni tih te, a \hen chuan a rawngbawlna pawl dodal avanga mipui thinrim a hmachhawn vang a ni ti an awm bawk.

Kum 1736 favang tawp lam khan USA atangin England panin Lawngah a chuang a, Thlipui nasa takin a nuai a, tuifawn pawh a nasa hle mai a. An boral ngei ngei dawn niin a lang tawh. Chutiang hun hlauhawm karah chuan,"Ka thih hun ni thleng pawhin ka Lalpa, min hruai zel rawh," tiin he hla hi a phuah phah ta a ni. An lawng erawh chu tluang takin December ni 3 khan vaukamah a thleng ta a ni. America rama thuhriltu lar Henry Ward Beecher-a chuan,"Wesley-a anga hlaphuah thiam nih hi lei chunga Lal zawng zawng hmingthanna ai hian ka duh zawk a. New york-a pa hausa ber nih aiin he hlaphuahtu nih hi ka duh zawk. Khawvel ropuina a ral ang a, Tawtawrawt hnuhnung a rik hunah pawh he hla hi chu a la hlu fan ang," a ti hial a ni. dr Bodine chuan “ Sap \awnga hla phuah tawhah chuan thinlung dek thei ber hla a ni” tiin a duhzia a sawi bawk.

Aw, ka thlarau tho la, i sualna kalsan rawh:
He hla hi Charles Wesley phuah a ni a, a chanchin kan sawi lang nual tawh avangin a hla chungchang hi sawi ta ila. Thluk khatna hi Rev John Darwell siam niin, Thluk hnihna siam danglamtu chu DR Towner a nih thu kan hmu a. Rom 13:11 “Tun lai thil awmzia in hriat avang leh muhil thawhharh a hun tawh tak  zet tih in hriat avangin chu chu ka sawi a ni; tunah chuan kan rin tirh lai ai khan kan chhandamna chu a hnai ta zawk si a” tih behchhan anih angin Bible thu dang, Isua tuarna behchhan tur inhmeh thei tam tak pawh a awm a.

John Wesley leh Charles Wesley te unau hi rawngbawlnaa inkawp rem tak an ni a, London-a kohhran ro lai taka piangthar an nih angin he hla pawh hian thinlung a khawih bik em em a ni.

Rev PD Sena chuan “Harhna \um hnihnaah te khan an duh khawp a, ‘Hliam nasa tak a tuar’ tih lai hi an duhzual leh uar bik chu a ni a, an hla hrilin runthlak taka ‘Hliam nasa tak a tuar’ tih an hril laiin mi pakhat chuan a rilrua a uarzual bikzia entir nan a ni ber ang chu tih takzet hian ‘A inpal at em ni?’ tiin a lo auchhuak ve ta a ni; runthlak ti em emin uar ngaihna dang hre lovin  a ti ni ngei tur a ni. Tin, A \awng\ainaahte chuan ka tan min ngensak \hin’ tih hi Kristian Hla bu chhut hmasaah chuan “An \awng\ainaah te chuan’ tih a ni a, chu chuan a phuahtu tum a kawk zawk a ni. Sap hla lamah chuan ‘Hliam nasa tak’ tih ni lovin, ‘Hliamna panga’ tih a ni. Chung hliamna panga te chuan kan tan min ngensak \heuh a ni a ti. A suangttuah mak hle mai” tiin a sawi a.

Rev PD Sena chuan “Hla leh a phuahtute tihah chuan he hla letlingtu hi Pu Suakpuia a ni. Thluk hnihna hi kan hmang lar zawk reng a, Kristian Hla bu ennawn hnuhnungah an thun lut ve ta a ni” tiin a hriat dan a sawi thung. Kan hmanlaiah erawh Rev |hianga tiin tarlan a ni a. A dik zawk turah pawh ngai ila a pawm a nuam hle a ni.

Isu, zaidam leh nunnem :
“Nimahsela Isuan chu chu a hmuhin a lungni lo em em a, zirtirteho hnenah chuan, “Naupang tete ka hnenah han kaltir ula, hnar suh u; Pathian ram chu hetiang mite ta a ni si a - Marka 10:14” tih thu chhiar hmasak hi chuan he hla deh dan hi a dang zelin ka hre \hin.

Sap hla lamah chuan chang nga lai a awm a. Chang hnihna leh chang ngana hi lehlin tel a ni ta lo a ni. Zosaphluia (Rev DE Jones) hian chang khatna chauh hi a letling a, chutah chuan “Isu, zaidam leh nunnem, naupangte min enkawl a” tih hi “Isu, zaidam leh nunnem, naute i enkawl em em” tiin a letling a ni. 

A hnu lama hla bu ennawnin an lehlin belha, tu nge kutthlak tih erawh kan hre thei dawn ta lo a nih hi. Rev PD Sena chuan hla lehlin hian lehlin kim hram hram tum a \hat thu a sawi a. Amaherawh chu hnam hrang hrang hian hetiang hi kan lo nei deuh vek mai a ni.

A hla thluk hminga ‘Innocents’ a nih angin naupang pawi sawi lo thinlung leh he hla hi a inhmehin a \hatna tizualtu a ni a.  Lal Isuan naupangte a lawm chhan leh a voh bik dan nen pawh a inhmeh em em a ni. Mizo hla thu har leh um elh tak tak hmang lova naupang ten awlsam taka an hriatthiam tura lehlin a ni hi a hlu zual hle a. Kohhran hmasa te Pathiain thu an hriatna kawngah an ril lem lo a, chuti a nih phei chuan naupang zawkte enkawl leh hruai kawngah te, naupangten Isua an hmuh dan tur awm ang tak hla thu a nih avang pawhin naupang tan a chiang thei viau a ni. Zofa H Chhangte

 Isu, zaidam leh nunn>m,
Naupangte min enkawl la;
Ka ^tna min ngaidam rawh,
I hn>nah min kaltir rawh.

 Nangmah anga awm t<rin,
Thu awih theihna min pe la;
Ngilnei leh khawngaiha khat,
Thinlung thar min neihtir la


Foot note ka dah lo a, a reference atan chuan hengte leh google lam a mite hman a ni
1.Kenneth W Osbeck, 101 hymn stories; 2016, published by GS Books, Secundarabad
2.RK Hmangaiha, Hla phuahtute chanchin; 2001, published by RK Hmangaiha, Aizawl
3.Rev P.S Sena, Hla leh a phuahtute; 1989, published by The Synod Publication Board, Aizawl


P.S : On-going work a nih avangin la chhuahchhawn loh nise. |hiante Proof atana update rih a ni






           


232/2017 Mitdel mit var Suakliana

$
0
0
SUAKLIANA (1901 - 1979)
(Arranged and based on Kristian Hla Bu)

Suakliana hi kum 1901 khan Hrangkunga Sailo leh Lalziki te fa upa ber ni turin Maite-ah a piang a. Mipa 6 leh hmeichhia 1 an ni. A naupan laiin Chhipphirah an pem a, naupangte a nih laiin Baptits Pastor Ropianga kutah Baptistma a chang a. . Kum 1925-ah Suakzawni nen inneiin, Kanghmun Melvengah an pem a. Khaw sawmah an pem kual a, kohhran hote leh \henrual ten an thlakhleh vang a ni. A hla phuahna hmun pawh hi khaw hrang hrang niin hla 300 chuang phuahin chhal niin, hriatchian theih erawh 128 a ni a, a thlan lungah chuan hla 150 phuaha ziah a ni thung.

Naupang tak chunga Chhipphira an awm lai hian a mit vei lam hi hmawlhin a hawlh a, chuta tang chuan khaw hmu fiah thei lovin a paw ta a. Chuta an awm lai chuan mitna hri leng avangin a mit ding lam pawh chu a na leh ta vak mai a. Chuta tang chuan hlo thlo thei lovin a mit khing hnih chuan a paw a. Chhun engah erawh chuan tiang hawl chungin amahin a kal thei thung a.

Lungrang khuaa an awm hnu kum 1932 vel khan Serkawn damdawi inah mit zai var thiam daktawr Chandrakuna panin. a naupan laia hmawlhte hawlhna chu a zaisak a, a fiah loh avangin a zai nawn a.  Ni li hnua an han phelh chuan a khaw hmuh chu a lo fiah lo zual hle a, a mit naute paw chu a paw lehzual ta vek mai a. 
Aw tunah hian chanchin mak tak chu :

Kum 1930 khan bu \in 12 hmun an nei a, an chhungkaw kum hnih kham khawp vel nei tura a inringin a ngaihngam hle a. Lova a kal lai chuan ramsa leh sava ten an buh hmin tir an tlan pawh chu rilru zau tak pu chungin an hnawt duh lova. Pathianin misualte min hmangaihna thu a ngaihtuah leh Isuan min chhandam dante ngaihtuah chungin he hla hi a phuah ta a ni.

Chang 4-na hi a tukah Pathian aw ‘Nangmah inzirtir tel ve rawh’ tih a hriat a\angin a phuah a, chang 5-na erawh chu Setana nena an inhmachhawna, an inbeih \umin boral mai tura inhriat theih turin setana chuan a nambet a. Pathian eng ropui tak lo thleng chuan  setana chu um bovin “Khawiah pawh sual a punna apiangah khawngaihna pawh a pung lehzual \hin” tih a thinlunga lo lang behchhana a siam a ni.

Kum 1931 January ni 11 khan Thenzawl biak ina an zai laiin vanah lak chhoha awmin a inhria a, Pathian eng chu eng mawi em em mai a hmu a. Pathian thil hmuh dan tur ni awm tak mai hian eng kim mai chu a hmu ta vek mai a. Van chu khu tah, a hnuai chiahah a awm a, vana mite chu hlim thla nei miah lo khawpin a zu en a. An rilru putzia te chenin a hmu fiah ta  vek mai a. Chu engah  chuan lei leh van hi thawl em emin a awm a ni. Hremhmun pawh hmuin hremhmuna mite chu bawlhhlawh em em mai hlir hi an lo ni a. Khawngaih rual an lo ni lo. Khawngaih thla pawh hi an la lo tawp mai a ni. 

Suakliana hian hla 150 zet a phuah a, a hla tam ber chu Pathian fakna leh chawimawina a ni a, Kristian Hla Bu-ah hian a hla phuah 8 lai seng luh niin, KHB 77- AW, tunah chanchin mak tak chu, KHB 78- Aw Chhandamtu, sual leh buaina karah hianin, KHB 116- Hosana ti zelin aw, Haleluia! Amen, KHB 148- Aw,  hmangaihna ka sawi thim lo nâ ka ngawi thei lo, KHB 164- Hming dang zawng zawng aiin a mawi ber Lal Isu-a, KHB 194- Jerusalem Zion khawpui chu thlir teh u, KHB 453- Kan nghak reng che kan Lalber tih leh
KHB 522- Van chung sang taka Lal Isu te an ni a. KHB 144 erawh hi Laidenga phuah nia tarlan a ni a. Inhnial theih tak a ni a, mahse he Kristian Hla bu ah hian uluk taka ngaihtuah tho a ni a, kan tum ber thinlung taka kan fak theihna tur atan kan la sawi ang.

Aw Chhandamtu sual leh buaina karah hian:
Lei hi Lalpa, i thilthl^wnp>k hmasa a ni,
Ka chhiar s>ng lo lei l^wmna;
V^n hmun ropui, i mals^wmna famkim a ni,
Kalvari tl^ngah kei min pe e.

Kum 1937 khan Kelkang harhna a lo thleng a. Chutah chuan  kohhran hmasate an hlim em em a. Pathian fakna hla saa tawp hlei thei lova hun an hman lai chuan harhna boruak chu a han chawl ta deuh \huap mai a. Suakliana chu a khawhar em em a, Thlarau thianghlim aua \awng\ai chungin he hla hi a lo phuah ta a, mipui ten an hlimpuiin tun thlengin mite duh rawn leh sak nasat pawl tak a lo ni ta zel a ni. 
Suakliana chanchin bik chu hmun dangah kan la ziah \euh dawn avangin he hla a\ang hian ngaihtuah chhunzawm teh ang.  Suakliana hian khawvel hi a hmu chiang hle a, Isua hruai loh chuan sualna leh buaina kara kan len avangin hliam kan tuar fo \hin. Thlarauva hruai theih tura Isua sawmtu apiangte hi an hliamin an awm fo \hin a ni. Chutiang a nih avang chuan khawvel hi Isua tel lo chuan hrehawm taka hman hi a awl em em a, Isua kan bula a awm chuan lawmna hi a ni vek a. harsatna leh manganna pawh thleng mahse min hnehsak zel \hin a ni. Isua kan hnena awm reng thei tura kan thinlunga kan sawm phawt chuan hlimna chhiarsen loh hian min vur reng dawn a ni.

Khawvela mawi tinreng pawh hi mawi viau mah sela, Chhandamtu hi min hmangaihna avangin a mawi zawk daih a. A thil siam pawh ama zara mawi a ni a, chumi a thil siam pawh chu amah timawitu a nih avangin lawm tak chunga fak mai hi ava \ha em!  Khawvelah malsawmna tam takin min vur a, man nei lovin min leia, amah avanga che a, nung a, kal thei kan ni a. Ni eng leh ruahsur, boruak thianghlim, malsawmna tinreng hi leisen rual a ni lo a, chu mai pawh ni lo Isua Krista Pathianin a thlawna min pe phei chu rulh chi a ni lo a. A thlawna a fapa min pe hi a hlutzia sawifiah thiam phak a ni lo. Chumi hriaa lawmna thinlung neitute chuan vanah a famkimna kan hmu ang. Isua krista kan aiawha a thih avangin chu chu kan tem lawk thei a ni. 

Hosana ti zelin aw, haleluia Amen :
Kum 1930 buhseng laia he hla hi phuah a ni a. A ni hnathawk mumal thei lo zawk chuan nau awmin in lamah a awm a. A naupuak muhil chu puakpuana khuhin tapchhak bulah mutin, dawhthleng a\ang chuan lehkha tar lak chakawm tak chu lak tumin a zuang a. A tlaklai chuan a fanu chu a rap ta a. Nau chu a han khawih a,  a nemnuak a, a \ap lo. Thi tawha a ngaiin a hmel entur pawhin a khuhna chu a hawng ngam ta lo a ni. Fimkhur loh vanga tualthat a ni chu Pathian pawhin ngaidam thei dawn lovin a hria a, a mangang ta hle a. A \awng\ai zawh velah chuan Hosana ti zelin aw, Haleluia! Amen tih hi a lo phuah ta a ni. Good Friday-ah pawh sermon tham tling hla \ha, a pianna hawi ni mahsela Good Friday a kawk nghal em em hi a ropuina a ni.

Sam 1-60 thleng hi a thluk siamin a sa chhuak thei a,  Galatia mite hnena tirhkoh Paula lehkhathawn pawh hi a tir atanga a tawp thlengin a thluk a siam a. A sachhuak vek thei a ni. 

Bible te hi a hre khawp a, vawi khat pawh fiah an tum avangin Joba hi bung khat a\angin a tawp bung 42 thleng hi a ziak ang chiah chiahin a sawi ta alawm. Ngaithlak chhung a rei khawp mai an ti a, a dang pawh sawitir ni leh ta se, hun chu a duh rei khawp ang.

|awng\ai mi a nih angin Darzo khuaa mi pakhat dam beisei tawh lo, thi thei bawk si lo khan Pu Suakliana chu \awng\ai turin a ngen a. A ni chuan “Lalpa, atana \ha tur a nih chuan tidam la,  atana \ha tur zawk a nih chuan tithi mai rawh” a ti a. A Amen rual chuan chu dam lo chu a thi ta a ni. Vawkpui dam lo \awng\ai tur pawha koh theih a ni.

VLC Vanlalhriatrenga tarlan danin Kanghmun Melvenga an awm laiin hla 13 vel a phuah a, Lungrang (Thenzawl)a a awmlaiin hla 6 a phuah a, Sialsira a awm laiin hla 8 phuahin, Riangtlei khuaah hla 24 vel a phuah a, Mualbawk ah hla 10 chuang phuahin, vanzau-ah hla 5 vel, Zemabawka an awm chhungin hla 10 a phuah a ni.

Aw hmangaihna ka sawi thiam lo na a, ka ngawi thei lo:
Thenzawl Presbytery (1931, January ni 11) khan inlarna a hmuh thu kan sawi tawh a. Kanghmun a\anga Lungrang (Thenzawl)a a pem a, an hlimna leh harhna ten chuai lam an pan tak zelah chuan an kohhran a lo nguiin, an khua a har \an ta hle a. Suakliana’n vanrama fan thu leh Pathian hmangaihna thu a sawi \hin chuan a tiharh zo lo niin a inhria a, In tinah luta hrilh chhuah vek tumin a leng ta a. Upa Zahleia chuan  vanram fan thu chu a sawi tam tawk thu leh fiamthua an lak loh leh an nin thu an  sawi \hin a. I thusawi hi a sawt em tih i ngaihtuah lo a ni tiin a kamkhat a. Chumi a hriat chuan a zak ta lutuk chu sawi tawh lo turin rilru a siam a, inah inkharkhumin Pathian a au ta a. Vana mipui lo thlawk eng nuai nuai a, ‘Thianghlim, Thianghlim’ tia an lo tlawk noh noh a hmu a, A \awng\ai zawh chuan Pathian hmangaihna thu bawk sawi a ngai tih a hria a, miten an ngaihdan tur a ngaihtuah lai chuan he hla hi a lo phuah thei ta a ni.
Zemabawkah hian fate nena awmin, a fapa a pension takah chuan tiin an chhungkua chuan Zemabawk a\angin kum 1978 khan Lianpui (Mualbawk)  khuaah pemin a hun tawp thlengin a awm ta a ni. Suakliana hian a hun tawp kumah hian bawrhsawm takin a hmang a, Chawlhkar hnih chhung asthma avangin a chau a, a taksa a vung a. A thinte chu hnawhin hrehawm takin a awm reng \hin a. Na tuara hrehawm tuar reng ai chuan Darzo khaw mi pakhat a \awng\ai ang khan, dam dawn chuan dam thuai a duh a, Lalpan tihdam nghal mai tur leh   a hnena kal tur a nih chuan Lalpan a nunna la nghal mai se tiin a chhungte a \awng\ai tira. An \awng\ai Amen zawh tui hala a in zawh; July ni 3, 1979, zing lam  dar 3 velah lungngaih awm tawh lohna tura kan tana a buatsaih Salem khawpui, a ngaih em em hmunah min chawlhsan ta a ni. 

Hming dang zawng zawng aiin a mawi ber Lal Isua:
He hla hi kum 1931-34 inkar velah a phuah niin an sawi a. Suakliana hi a naupan tet a\angin ramhuaiin tihhlum tumin an bei \hin a. A hlau thei em em a, a mumangah te thil mum an umtir a, a man theih loh chuan a thih tur thu te hrilhin an vau \hin a.  Luikawrah ramhuai ten an keuh a, lua nembetin an vau \hin a. Mahse Kristiana a inpek a\angin chung chu a reh ta a ni. A pa ngeiin a mil lova, a zuruiin insualah te a cho a, a nupui a maksak a. Harsatna hrang hrang a pal tlang \hin thu kan sawi tawh a. Mit fiah lo, mitdelna hial tawkin, rawngbawlnaa a zinchhuahna leh pem reng renga khawsa a nih avangin a hringnun hi a hahthlak hle a. Mahse Rinnain vanram nawmzia a thlir reng a, lungduh zawng zawng kim a duh a ni. Khawvel suam thim leh harsatna hian a Lalpa hmel hi a hliah fo a, Thlarauvin a hruai loh chuan a sawi nin theih loh vanram kalna kawng a bo fo a,  lungngaihna tur hlir a ni si a.
Chhimlam fanga rawngbawlna a neih laiin, theiriat khuaah a cham a. Leikapuia a awm laiin naupang pipu uai, kum 5 mi vel hian he hla hi mumal vak lovin a lo chham/sak chu Suakliana bengah hian a cham ta reng a. Hla \ha takah a lo chhuah theih phah ta a ni. Suakliana hian he hla hi ka phuah a ti ngai lo a, hmeichhe naupang ka hmanga Pathian pek a nih thu a sawi \hin.

Jerusalem Zion khawpui saw thlir teh u:
VLC Vanlalhriatrenga’n kum 2010-a Pathiana Thlarau mi ril Suakliana leh a hlate tih phek 68-na a a ziah ang chiah chiahin la chhawng teh ila.
“Pathianin Thenzawl biak ina inlarna a hmuhtir \umin lei Jerusalemah chuan mi lian leh mi te te, hnam hrang hrang leh \awng hrang hrangte chu an inthlei bik hle a. Mahse van Jerusalem ve thung chuan tumah thlei bik nei lova lungrual taka leng z a hmu thung a. Chuta \ang chuan Pathian hmangaihna huang chhungah tumah en hran an ni bik lo tih a hmu chiang em em a. Tichuan, he hla \ha tak mai hi a thluk chawpin Pathianin a pe a. He hla avang hian Pathian thlarau a awmna chu lo zual zelin a hlim ta em em a ni.

He hla chang1-na ‘Jerusalem’a tih hi ‘Lei Jerusalem’a sawina a ni a, chutah chuan mi tam hle mah se Isua Krista tana hmun a awm ve loh thu sawiim, chang 2-naa ‘Jerusalem ve thung hi chu van Jerusalem a sawina a ni a. Chu hmun, Isua krista awmnaah chuan mi an lo dang tawh hlein a sawi a ni...

He hla hi Kangmun Melvenga a awm lai, kum 1930-a a phuah tho a ni a. Kanghmuna a awm lai, kum 5 chhung lek hian Pathian pawlna changin hla a phuah hnem hle” tiin a ziak a

Thenzawl khaw biak ina a inkhawm \umin ‘Lalpa lungawi kum’ tih thupui hmangin a sawi a. Chutih lai chuan ‘Zel’ angin a awm ta a, vanram a fang vel a ni. Vanram a hmuh chanchinte sawiin ‘van lal nau ang \ahna kalvari-ah an dang chuang lo’ a ti reng \hin a... Zataia’n (Lalthlamuana ‘Hla phuah thiamte hringnun’ ziaktu sawi dan niin, Upa Zahleia pawh nise a inzul viau a ni)  a nin thu a hrilh chuan a haw a, khuma naupang a mutzalpui laiin van inhawng a\anga Kalvari tlang lang a hmuh thu chu sawi ngam tawh si lovin pathianin hla a pe leh ta a ni a ni a ti.

“Aw hmangaihna ka sawi thiam lo naa,
Ka ngawi thei lo..” tih ngawt pawh hi ava ril em!

Kan nghak reng che kan Lal ber:
He hla hi 1929-1931 inkar vel, Kanghmuna an awm laia phuah a ni a. A pa Hrangkunga Sailo nuam chena khawvel lama kal na tak nen an inmil thei lo chu hrehawm a ti a, a rilru a hah fo \hin. (Chipchiar chu kan sawi lang tawh a.) Mit khaw hmu fiah lo, harsatna hrang hrang nena a hun hman dan chu ngaihtuahin a indawm kum fo \hin awm e.
A lova a awm lai chuan zel anga a awmin Pathianin “Nangma lam chauh i inngaihtuah a, i lungngai a nih kha, nangmah aia rethei hi khawvelah hian an tam asin,” tiin Kolkotta khawpuia kutdawhte a hmuhtir a\angin a thlirna a lo dang ta a. Chung mite chuan Lal Isua an lo rin ve theih nan a \awngtai a, a \ap vak vak a. Ni hnuaia awm zawng zawng hi thim lal thuneihna hnuaia awma, lungngai hreawm nasa tak tuara tap chuah chuahin a hmu ta a. Lal Isua tlante an ni a, hremhmuna an kal tur chu a ngai ngam lo a, a vei lutuk chu a \ap a \ap ta a. 
Thlam a\anga lo mawng lama a kal laiin he hla thar, “ Kan nghak reng che kan Lalber” tih hi  a thluk nen a thinlungah a lo thleng ta a. Lo mawng lam buhkarah chuan lam ‘Haleluia” tia zuanga lam chungin Lalpa a fak nghal a, buh kung chhe tur pawh pawisa lovin a lam kual nasa hle a. Chutah vante chu lo inhawngin van mipuite chuan “Thianghlim, Thianghlim” tiin an lo thlawk hian a hmu a ni. A hringnuna harsatna tinreng hmanga Sual thimin beiseina eng chhê tê chauh pawh neih harsa ti khawpa a bawm phui tlat avanga Pathian ngai em ema, \awng\aia autu chu thinlunga hlimnain a khat a, lungngaih theih pawh inring tawh lo khawpin a lawm a ni.

Zion tlang ralmuannaah chuan hmangaihna a awm tlat avangin a ralmuang a ni. He leiah hi chuan ral a lian fo thin a, sualin a tichauvin a hliam fo. Mahse, he khawpui hi chu tihchhiat theih a ni lo. He khawpui hi sual danchahna kulh chu a ni a, misual dam lehte chen khawmna a ni. Mahse Suakliana chuan a chhandamtu hmangaihna hriaa a hmangaihna avangin a ngai reng mai a ni. Hmangaihna chuan an sual nen a \hen hrang a, khawvel tan khenbeh an ni. Chu khawpuia an luh a chin chu sual nei rengin an awm thei lova, chu khawpui chu sual dan chahna khawpui, lawm tak leh hlim taka len theih nachhan a ni.

He hla hi mizo irawm ka sak thiam hmasak ber a ni a, \awng zirtir ka nih a\anga tun thlenga ka la tleipui a ni.

Van chung sang taka Lal Isu, Lungngai rethei lawmna Lalpa :

Tuna KHB ah hian |halai huanga dah niin, kum 1930 ve;a Kangmuna an awm laia phuah daih tawh \halai huanga dah a la ni hian he hla \hatzia a hril mai bakah. Pu Rokunga’n a thluk leh siamrem a nih hian a \hatna a belhchhah hle a ni.

Mitdel Suakliana tih khan a lungawi nghal mai a ni lo a, Pathian hnenah vawi tam tak a harsatna thlenin a \awng\ai \hin a. Vawi khat chu ramhnuaia \awng\ai tura a kal laiin a mitin khua a hmuhfiah theih nan a dil leh a. A ngaihtuahnaah chuan Pathian hian thlei bik neiin a hre ta tlat a, a dil lo zawk pawh Pathianin a tihdam \hin thu Bible-a ziak te ngaihtuah chungin Pathian hi thlei bik neiin a hre tlat a, Pathian rorel danah a lawm lo a ni.

VLC Vanlalhriatrenga chuan Suakliana chuan \awng\aiin “ Lalpa hmana mite khan an dil loh pawhin i tidam si a, kei hi engati nge ka dil ka dil chung pawha min tihdam duh loh bik?” tiin nasa takin a \awng\ao leh ta a. Chutih lai tak chuan a hmaah Isua  lo langin ani Suakliana chuan a lam hawiin, “Ka chunga lung nih lohna nei lo chu a eng a thawl e” tiin a hria a. Chumi hnuaa a han men leh chuan a it chu a lo var ta uarh mai a. Suaklian lawm lutuk chuan a lawmna chu mihring \awngkama sawi fiah phak loh ni hial a hriat avangin Pathian pawlna nasa tak dawng chungin he hla hi a lp phuah ta a ni” tiin a ziak a.

VLC Vanlalhriatrenga hian Suakliana chanchin “Pathian Thlaraua mi ril Suakliana leh a hlate” lehkhabu  chu ziakin ,khaw 40 chuang zet a fan phah a, rintlak tur apiang a kawm a ni ber e. A duh ang taka (Phek xvi) Suakliana chanchin atana hman \angkai a ni ta hi a lawmawm hle a. 

Suakliana chanchin ziahah hian behchhan ber leh thulakna tam ber (92% vel) chu a lehkhabu behchhana ziah a ni a. Pathian ropuina tura a hman zel pawh beisei ila a \ha awm e. Heng bakah hian lehkhabu tawp lama thulakna (Reference) kan ziah angin a inrem lo leh inmillo lai chu siam rema, tarlan a ni ta a ni.

233/2017 Paih daih rawh

$
0
0
PATHIAN : HLAUH TUR DIK TAK CHU
      
 “Tin, taksa tihluma thlarau tihlum thei lotute chu hlau suh ula; Gehena-a thlarau leh taksa tiboral theitu erawh chu hlau zawk ang che u. Matthaia 10:26. 
II Chro 19:9, Thufingte 8:13, Marka 9.42-50 

Kan hlauh hi a inang lo khawp a. Vangvat hlau tak, sawnpai hlau miah lo a awm theih a. Zan thim hlau tlata Pathian duh loh zawng tih hlau eih lo a awm theih bawk. Sual khawih pawi ti miah lo va, kohhrana inhmang tlat, Pathian hlau viau lawi si pawh an awm \hin. An hlauh Pathian erawh an hre chiang lo a ni.

F.D Roosevelth  chuan “The only thing we have to fear is fear itself” a ti a. Hlauhna chauh hi kan hlau mai tur a ni, hlauhna bak hi chu hlauhawm khawvelah a awm tak tak lo.

Engtin nge kan hriatchian ang? :
Bible a\angin hlauh tur dik chu Pathian chauh a ni tih kan hre ta a. |ih dek chung leh, hlauva zah hliah hliah tur kan nihzia kan hriat loh chuan thinlunga hlauhna a awm lo fo \hin. Engtin nge chu hlauhna chu kan hmachhawn ang. Lalpa \ih dek chungin a duh loh zawng chu kan ti lo mai tur a ni a, a duhzawng leh thupek Biblea inziak hmangin kan hre chiang tur  a ni.

Thil hi a nihna dik tak hriatchian a ngai a ni. A hlauhawm dan leh a hlauhawm loh dan hriat phawt loh chuan a sen zawng zawng hi hlauh mai a awl fo \hin. Bible sawi anga hlauh tur hi kan hlauh mai a ngai a ni. Bible chuan Pathian chauh hlau turin min duh a ni.

Tlanchhiat hun a awm a, Beih hun a awm :
Thangzachhinga, Vana pa khan “Kei aia huai chu lu zuar an ni” a tih hi a huaisenzia sawi nan an hmang fo a, a huaisen bakah finnaa khat a nih avangin a \ul huna tlanchhiat a, hmachhawn ngam hi a pawimawh tak zet a ni. Mizo thawnthuah chuan entirna nei \ha pawl tak a ni.

Lota te chhung kha en ila, tlanchhiat hunah pawh an la muang hle si a. A hun takah khan tlanchhuak ta se, Sodom khaw hremna nasa tak kha an hmu thei lo mai thei. An himna tur hmun an thlen chuan hawikir mahse an hmu thei lo mai thei asin.


Sakawlh leh UID hlau an awm a :
 Sakawlh hi ka la hmu lo a, Setana pawh ka la hmu lo a. A hnathawh dan erawh ka hriaiin, ka hmu \hin. Sakawlh tih hming ngawt pawh hi a rapthlak ngawt mai. Naupang pakhat chuan Lunglei Radio programme pakhata “Chhimlam chanchin khaikhawmna” hi a hlau tlat a nih chu, thirchakaia khaikhawm turin a ngai tehreng emaw ni. A nihna tak hria sela, hlau lo mai tur hi a ni a.

Bible aia zawlnei thusawi ring zawk emaw, chanchin thar ring zawk emaw an awm \hin. kan thuhriatna leh a rintlak em, fiah a dawl em tih chian hma sa lova, a hlauhawm hmel tih vang ngawta ralkhel ta chiam hi an awm \hin. Source of Information, thuhhriatna hi a pawimawh ber a ni. Setana leh a hnathawh hlau mang si lo, sual kawnga tluk leh humsual dai hlau eih lo, sakawlh hlau em em si, mit note thlalak hlau tlat hi zawng hrilhfiah an har ngawt ang.

Pathian pawh hlau lo ni awm taka hming ziak, hmelma leh retheih emaw chhungte hlau tlat hi a awm thei a ni. Hlauh hi an intihhmuh chawp a. Sawi sawia hriatchian si loh avanga hlauhawm hmel tak a awm thei a. Zeldin phei chuan hmulthite hi a ding uai uai thei nia!

Khawtlang leh society ah dan leh hrai zawm loh hlau miah lo, Khawtlang leh chhungte laka mualpho  hlau eih lo an awm bawk a. Police man leh vuak pawh an hlau lo, thih pawh zuk hlau lo a, nunna hhial chan huama sual kawng dai pawh an hlauh tawh loh chuan a buaithlak em em a ni.

Hlauh tur Pathian pawh hlau eih lo zuk awm a. Buaithlak tak a ni.

Hlauhna thlarau min pe lo :
Manganna, buaina, hlauhna, lungngaihna hrehawmnate hi kan hmachhawn dawn a, mihring nuna bet tlat a ni. Khawvela kan damchhunga lungawi loh tum reng mai, hlim reng tum \hinte hi an hlim tak tak thei lo. Mihring nuna bet tlat a ni a, kan hlim reng thei lo a, hlim loh hun pawh a awm dawn tih hre \hin chuan harsatna an hmachhawn thiam \hin. Mahse, chu mi hre lova, hlau reng renga hringnuna harsatna hmachhawn ngam lo chuan hlimna leh lawmna hmel an hmu ngai lo. havard University-a Researcher pakhat Susan David chuan “Lungawi tum reng, hlim tum reng, khawhar ngai thei lo lutuka a thlakna zawng nghal chuk chuk \hinte chuan rilru lama harsatna (Depression) an nei awlsam em em a ni” tiin a sawi a. 

Kan hlauh thil te, kan manganna te hi hel duk duk reng chi  a ni lo, hmachhawn hun a awm asin. Kan mi zah takte pawi kan sawi a, kan tisualah kan hmachhawn ngam lo a nih chuan damchhungin kan hel reng thei a ni. Hrem pawh pawisa lova, nat pawh pawisa lova kan tihsual pawma kan inhmachhawn hian hlauhna sukiang daih zawk a ni. Chuti a nih loh chuan mi dawihzep kan ni ang. William Shakespeare thusawi anga Mi dawizep chu a thih hmain vawi tam tak a thi tawh a tih ang mai khan vawi sang tam kan thinlungah kan lo thi hman \hin a ni.

Lungngaih leh manganna hun a awm pawhin Lalpa kan bel anga huai takin kan awm mai tur a ni. Chak tak leh huai takin awm phawt mai rawh titu Pathian thu kan awih tur  a ni. Kan rin, kan biak, kan hlauh Pathian hian hlauhna thlarau min pe lo, amah chiah hlau turin min zirtir a ni.

Pathian neih loh hi kan hlau ber tur a ni:
Marka 9.42-50 ziaka kan hmuh angin Gehena, meidila kal hi Pathian hlauh tluk zeta hlauhawm a ni. Kan mit chakna avanga meidila kal ai chuan kan mit pawh ker chhuak a paih mai tur kan ni. Kan awhna emaw, kan ban emaw, kan ke emaw pawh Meidila kal phahna a nih ai chuan kan paih mai tur a ni. Taksa chakna avanga meidila taksa, fuke kima tlak ai chuan piangsual chunga tlak a pawi lo a ni.
Chung zawng zawng neih loh chu a nep lutuk, Chatuana hremhmuna awm ai chuan chungte chu paih daih mai tur a ni. Chatuana hrem nih hrim hrim pawh hi a hrehawm chatuan dawn a ni. Nawmna reng reng a awm dawn si lo. Pathian hlau la, a thupekte zawm rawh.  I hlauhna chu a thupek anga i awm khan a hril ber a ni.

Lalpa \ih chu finna bul a ni. Sumte chawimawina te a ni:
Pathian \ih hi Pathian hlauh a ni ber. Amah \ihtu chu khawvelah pawh a fing ngei ngei, chen ho a thiam ngei ngei a, mi awhawm a ni hrim hrim \hin. Pathian a hlauh chuan hrem a pumpelh mai a ni lo a, Pathianin malsawmna tinrengin a vur \hin avangin Pathian hlauh hi a \ha hle. Khawvelah pawh chawimawi a nih chuan Vanah chuan chawimawi a ni ang.








234/2017 German Fakna hla phuahtu

$
0
0
Joachim Neander (1650-1680 )
(Arranged and Based on KHB)

Joachim Neander hi kum 1650 khan Latin zirtirtu fa ni turin Bremen, Germanah a lo piang a, 1680 May ni 31 khan a thi a ni. German-a Calvinist kohhran siam\hatna zirtirtu niin, Pathian thu thiam a ni a, hla hi 60 phuahin, hla thluk hrang hrang a siam \hin bawk. Hla tam tak phuaha sawi tur chu ni lo mahse a hla phuah leh thluk te hi hnam hrang hrangten an ngai hlu a, hla bu hrang hrangah pawh hmuh tur a  awm a ni.  Neander hi German kohhran insiam \hat hnu a German hlaphuah thiam pawimawh tak niin, Hlaphuah thiam chungchuangah an chhal bawk.


Rimawi tum thiam hmingthang tak, Neander-a pu hian an chhungkaw hnam hming chu ‘New Man (Mi thar)’ tih chu Greek hmingsak angin Neumann tiin a thlak a, hetih hunlai hian chhungkaw hnam hming thlak hhi an ching uar hle a ni. A pu thih hnu chuan University \ha leh hmingthangah a zir zawm thei lo a, an khua Bremen-ah chuan kum 1666 a\anga 1670 chhungin Pathian thu a zir ta zawk a. A tirah chuan a zir tui lo hle a, a zir zawh dawn hnaiah Theodor Undereyk thuchah sawi a ngaihthlak hnu chuan a rinna leh a rindante nghetin, a rinna pawh a lo thlak thleng thei ta a ni. 

Kum 1671 khan Heidelberg-ah chhungkaw bil tana zirtir hna a thawk nghal a.  Kum 1674-ah Latin school, Düsseldorf -ah zirtirtu hna a thawk a, rawngbawlna a thawhna atan hei hi a chhawr \angkai hle. Dusseldorf khuaa a awm lai hian a kutchhuak tam tak a nei a, \awng thei lo ang maiin a insawrbing \hin a, mahse kohhran leh a hna chungchangah erawh biak a nuam thei hle thung. He hmuna a awm lai hian Dussel luiah a kal \hin a, khuarel mawina chuan a ngaihtuahna a luahin Pathian hla a siamna kawngah kori a tu nasa hle. He luiruama hmun hrang hrangah intawhkhawm leh Pathian biak inkhawm a huaihawt \hin a, chutah chuan Pathian thuchah a sawi nghal \hin.

Engkim tithei Lalpa leh kan Pathian chu fak rawh u:
Kum 1679 Bremen-ah pastor hna a thawk a, mipui nawlpuite zinga a tlak nat em avangin kohhran enkawl kawngah harsatna a tawk ta tlat mai le. Dusseldorf khuaa Latin Skul hi Reformed kohhrana pastor te leh upate thuhnuaia awm pumhlum vek a ni a. Kum 1673 a\anga 1677 thleng a Pastor chu Bremen khaw chhuak Sylvester Lursen, Neander aia upa zawk a ni a, thil tithei tak leh mi el tlat a nih avangin an inmil thei lo fo \hin. A tirah chuan thawk ho \ha mahse a dam loh leh theih loh avangin thuchah sawi leh a ai a thawk \hin a. 

Chu chuan harsatna siamin inkhawm leh \awng\ai hun, serh leh sangah a tel tlem tial tial a. Chu chuan nghawng \ha lo tak a nei a, skul sak \hat, exam nei leh hun bi ruat chungchangah an inrawn ngai tak loh avangin Neander-a chu skul a\angin ni 14 hrem lailawk a ni a, pulpit rawngbawlna hial chawlhtir a ni, mahse a hlawh erawh an hrensak lo thung. Hrem lailawk chhung hian Neanserthal-a pukah thla khat chuang a awm a, chu chuan a rawngbawlna kawnga siamtharna nasa tak a thlen phah a ni. Kum 1676 chuan intiamkamna ziakin, sawiselna tam tak awm chu tinawn lo tura hming ziah hnantir a ni a. Pastor Lursen-a chhuah hnu chuan zirtirtu upa ber te zinga mi chu Pastor puitu atana ruat niin, amah chu Pastor puitu ni lovin skul-a thuneihna chantir leh a ni ta a ni.

Kum 30 mi niin TB natna avangin kum 1680 khan Pathian fak turin khawvel a chhuahsan ta a ni.  

KHB 312-na hla siamtu hi Thanga a ni a. A ni hian Neander-a hla thluk hmangin Pathian fakna hla a phuah chu a ringa, a letling tih dawn chuan a ni lo thung,



235/2017 Abide with me (Eventide)

$
0
0
Rev. Henry F. Lyte (1793 - 1847)
(Arranged and based on KHB)
Rev. Henry F. Lyte-a hi Thomas leh Anna Maria Lyte fa pa hnihna ni turin kum 1793 June ni 1 khan Ednam, Kelso bul Ednam khua, Scotland-ah a lo pianga. Trinity College, Dublin, Irelandah lehkha a zir chhuakin Church of England kohhran mi a ni.  HF Lyte-a pa hian sangha man leh silai kah tui em em a ni a, a fate Portoral Royal Skul, Enniskillen-a an kal theih nan a chhungkua chhuahsan a. A nupui Anna chu Londonah a fate nen a pem ve thung.

A damchhung hian mi hrisel lo leh dep de tak ni mahse rinna kawngah chuan mi chak leh thlaraua mi tak a ni. Mi bawrhsawm tak ni mahse hla phua, rimawi tum leh thuhril kawngah chuan mipuiten a hnathawh avanga an rin leh zahkai phak a ni thung. A thuhrilna hmun apianga mipuite ngaihzawn rawn \hin a ni tih hian a mizia a sawifiah chiang ber awm e.

A hun tawp lam kum 23 lai mai chu sangha mantute zingah rawng a bawl a, kohhran khawhar taka enkawlin Lower Brixham, Devonshire,England-ah Pastor hna a thawk a. Kum 54 anih chuan vanduaithlak takin TB leh Asthma natna a vei ta hlauh mai a. Boruak \ha leh hmun \ha zawka inenkawl turin Italy ah tirh luih a ni a. A thuhril tawp ber chu 1847 September ni 4 kha niin, pulpit a\anga mitthi mekin a thusawi niin an sawi \hin bawk. Mahni hnaa thawkrim leh inpe zo tak a nih avangin a taksa pawhin a tuar nasa thei hle a ni.  A hnathawhna apiangah mi ten an ngainain an ngaisang a, thawhpui nuam an ti \hin. Hrisel lo tak a ni tih hria a, mi ten “I inthawk chau ang e” tia awm hahdam tura thurawn an pek pawhin “|awih ral ai chuan \angkai taka ral raih chu a \ha zawk alawm” tiin a hnathawhah a inthlahdah phah ngai lo a ni.    

Aw, van Lalpa chu rawn fak ru:
Rev Thansiama chuan he hla chungchangah heti hian a sawi a, “Full time-a faktu hlun zawk Angel- te pawh “Min fakpui r’u’ a ti hial a. Hla felfai \ha, hlawkpui leh nawmchenna tel lova hlantu ni mai tura sawmna hla a ni” tiin. British ram ropui taka Lal King George vuina  inkhawm kum1936 January ni 1 khan sak a ni a, Queen Elizabeth inneih inkhawm ni1947 November ni 20 khan thlan a ni bawk a. Heng hun bik neia an sak a\ang hian miten an sak lar phah nasa hle  a ni.     
Ka Lalpa duh tak min awmpui ang che;
A thusawi hnuhnung ber chu ni 4.9.1847 a ni a, chutah chuan chuan bawkvak chunga pulpit lawn kaiin, thu a sawi a. A rawng a bawl sak, a duh em em te thlahnaa ngaiin a tilui a ni. “Unaute u, in hun tawp innghahna-ah hian Kristaah innghat tlat turin ka chah a che u” tiin \hahnemngai takin inkhawm hmaah a sawi a. A thuchah tawp lam hian mipuite a hneh hle a, a duh ang ngeiin a thuchahte hian Isua Krista thihna chuan mi zawng zawng tan a hun taka  thihna atana inbuatsaihna leh innghahna a thlen theih avang a ni.

A damna pan tawh nen Asthma leh TB a vei a, kum 54 mi tawrhah chuan a nasa deuh a ni tih hial tur a ni.  He natna a chhar belh a\ang hian a hun a tawp hnai tawh tih a hria a,a lung a leng em em mai a. Emau kawnga Kleopa-te \hian dunin Isua an sawmna thu,"kan hnenah awm ta che, khua a tlai dawn ta... (Lk.24:29" thu hmang hian Pathian pawlna a chang ta a. Kum 1847 zan chuan he hla hi a phuah ta a ni. A phuah hun chhung pawh hi darkar chanve lekah engkim a peih hman niin an sawi \hin. He hla a phuah hnu ni tam a la liam lo tihah chuan Lalpa duh tak chu a awmpui ta zawk a ni. A phuah a\anga tun thleng hian hmun tina kristianten lungngaihna leh manganna an tawh laia an hla duh ber ber te zinga chhiar tel a ni \hin.

King George pangana khan a duh em em a, miten an hriat lar phah a ni. Khawvel puma fakna hla \ha pasarih thlanchhuah zingah a tel phak a ni awm e. Mahatma Gandhi meuh pawh khan a duh em emin an awi \hin. Hunpui bika sak hlawh tak a ni reng dawn a ni. 

Dam lo thi mai tura beisei awm nei lo chuan a \awngkam hnuhnung berah he hla hi chau tak chunga sain “Ka Lalpa duh tak min awmpui ang che, Khua a thim dawn min kalan suh ang che”tiin. A chang tawp pawh sa chhuak thei lova, “Ka maimit chhinin ka hmaah awm la” tiin a sawi a. Thlamuang lo an awm lo a ni. A hmabak hmachhawn tura a inpeihzia hmuh chuan Pathian mite nih ve an chak phah a ni. He hla thlamuantu leh he hla avanga pawlna chang sawi tur a va tam teh lul em!

Pathianin a kohhran:
Rev HF Lyte chu hnathawk chhunzawm zel thei dinhmuna a din tak loh avangin boruak \ha leh a natna enkawl nan Italy rama awm hahdam turin thurawn a hmu \hin a. A pastor hna chu bansanin, Italy-ah chuan loh theih lovin a kal ta a. Chutah pawh chuan a \hu mai mai bik lo, rawng a bawl zel a.

Thihna hi damlai ngeia hmachhawn a, awmze nei taka nun hmang theitu awm chhun tiin an sawi fo bawk. Kum 1847-a chatuan ina a haw hma lawka a \awngkam hnuhnung ber chu “Thlamuanna, Hlimna”tiin a a dinhmun a puang chhuak a. Hla tam tak a phuah lo a, a hla phuahte hi tun thleng hian hmun tina kristianten lungngaihna leh manganna an tawh laia an hla duh ber ber te zinga chhiar tel a ni \hin. Mahni hnaa thawkrim leh inpe zo tak a nih avangin a taksa pawhin a tuar nasa thei hle a ni.  A hnathawhna apiangah mi ten an ngainain an ngaisang a, thawhpui nuam an ti \hin.

A hla phuahte hi England-ah chuan miten an hre lar vak lo a, a lehkhabu “Lyte’s Remains”chu kum 1850-a chhuah a nih a\angin an hre \an a. America-ah pawh Henry Ward Beecher-an “Plymouth Colection” bu kum 1855 a tihchhuah a\angin hriat a ni a. A tirah chuan a hlate hi sak tura phuah a ni lo a, chhiar chhuah tura ziah a ni. Mahse, Anglican kohhrana rimawi tum thiam, King’s College-a rimawi zirtirtu, hla thluk siam thiam tak, zaipawl hruaitu (director) ni bawk chuan a hla ziak a hmuhin a thluk a siamsak a, miten an duh ta em em a ni. 
Pathian siam mi hringte hi a hre chiang hle a. Sam 74:16 hi en ila “Chhun hi i ta a ni a, zan pawh i ta a ni: Nangin entu leh ni khi i buatsaih a” tih ziak a nih angin engkim siamtu hian mihring leh a mah ringtu kohhrante hi a hre chiangin hna min thawhsak nasa tak zet a. A tih tur hi chiang takin a hria a, a hria a ni mai lo, a takin a tawng ngei a ni. Kohhran chu Pathiana innghat a nih angin, mihringte pawh hi amaha kan innghah a pawimawh hle a. Pathian fak leh \awng\aia kan awm chuan Pathian pawlna kan dawng dawn a ni. Chaute tan pawha chakna lak tharna leh piangthar tawhte tana belh tlak a nihzia i hre thar leh ang u.

P.S Lehkhabu siam mek a ni a, thiante proof atana upload lailawk a nih avangin chhuah chhawn rih loh nise.

236/2017 William Williams Hrehawmna piah ram saw

$
0
0
Rev William Williams (1717-1791)
(Arranged and based on KHB)

Rev William Williams hi kum 1717 khan Cefn-y-coed, Carmarthenshire, Wales-ah a lo piang a. A tirah chuan mite tana malsawmna nih tumin damdawi lam a zir a, mahse Pathian thu a zir duh avangin a bansan leh ta a ni. 


“Welsh ram Wesley-a” tiin an ko \hin a. Welsh ram thuhriltu langsar tak, Howel Harris chuan rawngbawlna nung tak neiin mipui tam tak hmaah thu a sawi \hin a. Lehkha a zir laiin chumi thu chu a 
ngaihthla a, chuta \ang chuan piantharna a lo chang ta a ni. 

Lalpa Jeho, Nang min hruaitu:
He hla hi kum 1745 khan  England rama Briston-ah Williams chuan hla bu a chhuah zingah a tel a. Khawvel huapa hla lar leh \ha a lo ni ta thuai a ni. A tirah chuan chang nga hla niin, chang tinah tlar ruk zel a awmin “Hlauhna hmuna hruaichhuaktu” tiin dah a ni a. Peter Williams chuan kum 1771 khan hla bu a chhuah a, sap \awnga lehlin chang 1, 3, 5 chauhin a tarlang a. A phuahtu William Williams (a fapa John William pawh a ni zawk mai thei) chuan Petera lehlin chang 1na, chang 3na leh chang 4na chu la chhuakin, chang dang an ziah belh leh ta a ni. Tuna kan hman hi heng chang li a\anga lakchhuah hi a ni.

He hlaa Nunna chhang (Manna) te, Damna tui (I Korinth 10.3) thu te, Jordan luikam leh Kanan ram te nena ngaih zawn chuan hi Israel ten ramriam pan nana kum 40 chhung zinkawng an zawh nen khan khaikhin theih a ni a. 

A thluk khatna hi Robert Edwards siam niin, thluk hnihna hi kum 1907 khan John Hughes chuan a siam Baptist kohhran zai kutpui Capel Rhondda, Pontypridd, Walesa neih, kumchhira neih \hin tan bika siam a ni. Hun bika siam ni mahsela Rugby football khelhna te leh mipui punkhawmnaa sak a inhmeh vek a. Lady Diana thih khan Westminster Abbey-ah sak a ni a, Mizote zingah pawh thinlunga lo zawm ve thei an awm nual a ni.

Rev Thansiama chuan an tihdanglam nasat avanga lar ta lovah ngaiin, a hmasa a ui thu a sawi a. Hmanlai chuan hlim hlaah an hmang ve \hin a, mahse an tihdanglam fo avangin mi rilruah a nung vak tawh lo niin a awi a. Dikna lamah sawisel tur a awm loh em avangin kan rilruah a nung ta lo niin a ziak a ni.

Lalpa, ka thlarau thunun la:
Kum 1740 khan William Williams chu Church of England-ah nemngheh niin, kum 3 chhung a thawk a. Puithiam hotu thupek a hmuh ngai loh avangin  harhtharlehna thuhriltu thu chu a la mai \hin a ni. Anglican kohhran chu kohhran nghet ber a ni tiin rawngbawlna a thawk a, (\henkhat chuan Calvinist-Methodist kohhran an ti) mahse Rawngbawlnaa sawmtu tam tak a neih avanga bansanin kohhran bila rawngbawlna chu a bansan a. Kohhran changtlung saa rawngbawl ai chuan Wales ram pumpui bial chu a duh  ta zawk a. A piantharnaa thuchah sawitu Howel Harris te angin ram pum huapin rawngbawlna a chhunzawm ta a ni. 

Kum sawm nga dawn  rawngbawlin a zin kual a, khua a fang nasa hle a. Sakawr hi chet a awlsam avangin a hmang deuh ber a, kum 43 chhungin mel nuai khat a zinin an sawi a. Kum khat chhungin  mel 2300 chuang a kal ang a ni. Zaithiam tak a ni a, a thuchah nena \angkawpa rawng a bawl hi a sawt hle a.  A thuhril ai mahin a zaithiamna hi a larpui zawk a ni. Wales \awng vekin hla 800  vel lai a phuah avang pawhin England-a Isaac Watts emaw Charles Wesley te nen emaw an tehkhin \hin a. “England-a Isaac Watts aiin a sang zawk” tih te, “Isaac Watts-a chu England tana a hlutna aiin William Williams-a hlutna hi Wales tan a sang zawk” ti te pawhin an sawi.

A hlaphuah tam tak hi lehlin a hlawh lem lo hle a, a larzual pahnih erawh chu  "Hosannah to the Son of David," leh "Gloria in Excelsis." tih a ni.

Rawngbawla kal chhuak pahin “Halleluia” tih hla, lehkhabu chu kum 1744 khan a chhuah a, a hralh zawh hma avangin vawi thum lai an chhu nawn a. Kum 1762 khan “Y Môr o Wydr” tih lehkhabu a chhuah a, chu phei chu vawi nga lai chhut nawn a ni. 

Hrehawmna leh buaina piah saw:
Hla dang ang chuan sak hlawh tak a ni lo a, a lettu Zosapthara hian a let fuh chiah loh vang nge ti ila hla thu \ha tak a ni lawi si a. Thluk khatna leh thluk hnihna hi Mizote rilrem tak a ni lo a, Mahse Pathian faknaa cheng leh rimawi ngaina tak tak tan chuan hla \ha leh sak nuam tak a ni reng dawn a ni.

Rev William Williams fapa John-a chuan hla bu \ha tak mai chu a chhuah ve leh a, chutah chuan tlar 181 lai a belh a ni. Wlesh hla bu bakah hian Williams chuan sap \awngin lehkhabu a chhuah leh a, chungte chu 
(1) Hla hmanga Pathian fakna (Hosannah to the Son of David) hla 51 lai chuang a ni.
(2) Gloria in Excelsis:hla 70 awmna te chuan Rev William Williams-a hla hi a vawrh lar zual zel a. Miten an hriatin an duh phah em em zel a ni.
He hla thluk hnihna Elizabeth Rumsby siam hi a mawi zual em em a. Zaipawl \ha tana sak hi hmasawnna pakhat a ni a. Pathian biak inkhawma sa thei kohhran nih chu fakna hlaa hmasawnna atana pawimawh tak a ni.
Tuna kan hrehawmna leh buaina, kan manganna zawng zawng hi a la kiang dawn a, Pathian thutiam lo thlen hun tur chu ngaihtuah reng turin min fuih a. Chu hunah chuan zalen takin hun kan hmang anga dawn a ni. Ramthim ram thar rawngbawlna hmuna awm te hian Pathian hmangaihna chu a takin lo chang se tih hi kan duh ber a ni tur  a ni.
Pathian chanchin \ha hian kkhawvel hmun tin hi dengchhuang sela chuan Pathian rorelna hi an hrethiam ngei ang. Khawvel zawng zawng hi Lalpa ram a nih hma chuan  Chanchin \ha hi kan hril zel tur a ni. Thilsiam tinrengte hian a siamthu Pathian hi fak se chuan leilung zawng zawng hi thlamuang takin a awm thei tur a nia leh. Tunah pawh keini chuan hnehtu nena nung leh inkawp tlat kan nih avangin zalen takin kan leng thei si a.

 Leng la, leng la, aw nang Gospel,
Bang lovin hneh zel ang che;
Chhak leh thlang, chhim leh hmar thlengin,
I rorelna thang chhuak se.
Khawvel zawng zawng,
Lalpa ram a nih hma chuan

P,S: Kkhawngaih min copy sak rih lo hram ula, edit tura upload a ni si a.



237/2017 H.W Baker Min vengtu chu Lalpa a ni.

$
0
0
Henry William Baker (1821-1859)
(Arranged and Based on KHB)

Henry William Baker hi London-ah kum 1821 May ni 27  Pathianni khan a lo piang a. A pa chu  Vice-admiral Sir Henry Loraine Baker niin, a pu Sir Robert Baker pawh mi \angkai tak niin,  chhungkaw zahawm tak hnuaia seilian an ni.  trinity College, Cambridge a\angin kum 1851 khan a zo a, 1877 ah MA a zo leh a ni. A pa chu 1859 November ni 2 khan a boral avangin Sir nihna chu a pathum nan a rochung ta a ni. 

Kum 1852 khan fakna hla hmasa ber 'Oh, what if we are Christ's.' chu a ziak a. A hmingthanna pakhat chu kum 1861 a 'Hymns Ancient and Modern,' Editor leh phochhuaktu  hmasa ber a nih vang a ni. He lehkhabuah hian hla tam tak a thawh a, Latin hla tam tak a letling bawk a ni. Lehkhabu 'Daily Prayers for the Use of those who have to work hard,' leh 'Daily Text-book' chu a ziak bawk a. A thawhna hmuna Apple huan siamtuten an hlut zual hle.

Kum 1851 a\anga a thih (1977) thleng khan kohhran hotu pawimawh tak hna chu Monkland, Herefordshire-ah a thawk a.he hunah hian hla tam tak phuahin a letling bawk.  Sir Henry Williams Baker hian sakhaw rawngbawltu ten Sex, inplawna hman loh hi \ha a ti hle a. A thih pawh hian chutiang anga awmin Sir nihna chu a tawp phah ta a ni. Kum 1877 February ni 12 khan kum 55 mi niin Monkland-ah a thi a. Biak in tual zawlah phum a ni. Amah hriatreng nan biak in tukverh darthlalangah pawh a lem an nem kai a, chutiang bawkin All Saints Notting Hill-ah pawh a hriatrengna an siam a ni. Sam 23-na hi a duh thei em em a, chumi behchhana hla siam a ni a. A thih dawn pawhin Sam 23.3 thu “Ka nunna hi mi siam that thin a, Ama hming avângin felna kawngahte mi hruai thin”tih hi a chham chhuak hial a ni.
He hla hian Sam 23-na a behchhan a, Bible-a davida fakna hla thu hre tan chuan tui taka sak loh theih loh a ni. Thluk khatna leh thluk hnihna hi inhnaih tak niin, rimawi chawih taka sak chuan a inhmeh zual a. Hla daihzai kan tih angin, harsatna tawkte, chhiatna  tawk te leh hlawhtlinna changte tan pawh a inhmeh em em a ni. Lalnu Elizabeth-i pasal neih khan an sa a, an vuina-ah pawh thlan a ni leh avangin amah hriatrengna hla anga ngai an tam niin sawi \hin a ni.

237/2017 Charlesworth-a Lalpa lungpui leh a himna

$
0
0
Rev Vernon J. Charlesworth (1838 - 1915)
(Arranged and based on KHB)

Rev Vernon J. Charlesworth hi  kum 1838 April ni 28 khan Barking, Essex-ah a lo piang a. Kum 1915 khan khawvel a chhuahsan a ni. Homerton College a\anga a zir zawhin Rev Newman Hall nen Old Surrey biak inah pastor an thawk dun a. Kum 1869 khan Charles spurgeon fahrah in, Stockwell ah headmaster hna a thawk leh a ni.


Charlesworth hian kum 1876 khan “The Life of Rowland Hill” lehkhabu a chhuah a, “Flowers and Fruits of Sacred Song and Evangelistic Hymns” tih chu J.manton Smith nen an chhuah din bawk. He hla buah hian hla 14 lai a thawh nghe nghe a ni. Heng bakah hian lehkhabu thehlep tam tak a chhuahin rawng a bawl \hin. A hlate hi a rauvin a hunlai chuan a lar hle.

Amah hi fahran enkawlnaa thawk a nih vang ni lovin mi rethei leh chanhai lainata khawngaih \hin a ni a. Fahrah inah pawh hian tui takin a thawh theih phah a ni. 

He hla hi Scotaland rama sanghamantute chuan an duh hle a, vaukama an thlen hian an sa ngei ngei \hin an ti hial a. Chumi hria chuan thlaler leh khualzin mite, harsatna tawktu ten an sak uar phah hle. Hla thluk siamtu lar tak Ira D.Sankey chuan postman chanchinbu darhzau lo takah a thu hi a hmu a. Chumi a\ang chuan a thluk kimchang siamin,   A hla thu hi a \hat em avangin Pathian thu tlangaupui nana hman theih tur hmanrua atan a thluk inchawih takin a siam a. Sankey-a hian “Mi naran pawhin awl taka an sak theih ngei turin kan siam a ni” tiin a thluk siam dan a sawi \hin a. A hla hi a duhin, a rawngbawlnaah a sa fo a, mipui ten an thiam phah a,  keinin mawi takin kan lo sak theih phah ta  a ni.

Harsatna tawh lai leh hlauhna hmuna kan awmin he hla hian min hnem zual bik a. Kan mamawh ber chu Isuaa him a nih vang a ni. Hla nung tak leh chuai thei lo, tehkhin thu entirna hla a nih avangin hrethiam a, ngaihruat thiam apiangin an sa tui emaw tih tur hla a ni. Pathian kuta awm himzia leh kan nunkawnga thlipui tleh leh ruahpui sur laia Lalpa kut tluk luh hi kan himna, kan hahdamna, kan chawlhna a nihzia sawina hla a ni. Englai pawha kan himna chu Isua a nih avangin hmelma ten min tizam thei lo a, hlauh tur a awm hek lo.


238/2017 Charles Davies-an Pathian thilrel dan a mak ti

$
0
0
David Charles Davies (1821-1891)
(arranged and based on KHB)

Kristian hla bu-ah a damchhung ziah hmu lo mah ila pastor David Charles Davies hi 1826 May 11 khan Aberystwyth khuaah a lo piang a. Kum 65 mi niin September 26, 1891 khan a boral niin a sawi a. Rev PD Sena chuan David Charles-a hian he hla a phuah chhan chu Inrinni hian an dawr a kang chiam mai a, engmah a chuh hman lo va, A tuk Pathianni chuan engmah tuar lo ang chiahin veng dangah Pathian thu a hril leh daih a, chuvang chuan ‘Hetah lo \hiat mah se’ tih nen a inhmeh thu a sawiin chu kangmei chu ‘ hmun dangah a din thar’ tih avanga a tuar thiamzia a sawi a ni. 


Rev Thansiama chuan he hla lo pian dan a sawi chu a danglam deuh a, tarlan hrim hrim hi hriatna tizauvah a \ha e. William Cowper rilru hah intihhlum duh chuan, leilawn a\anga zuan thlak a duh avangin Taxi a la a, Mahse chhum pik tak a zin avangin an tum chu an hmu fiah thiam lova, an kal kual hnuin an inah vek an kir leh a ni. Chuta \ang chuan a inngaihtuah harh a, he hla hi a lo piang ta a ni tiin a sawi a. Ani hian William Cowper phuah niin a sawi thung.

A pa hi sumdawng mi leh Welsh Methodism rawngbawlna khai dingtu a ni a. Bala College-a zirlai chhinchhiahtlak tak niin, University College, London-ah B.A. chu kum 1847 khan a passed a, kum 1849 khan M.A. (mathematics) a zo bawk. Pathian thu hril nuam ti tak a ni a, kum 1851-1876 khan Builth kohhranah pastor niin, Liverpool, Newtown, Jewin Crescent- Londonah thawkin a awm a. A hriselna that tak loh avangin kum 1882 a\anga a thih thlengin Bangor-ah kohhran tan mi \angkai tak a ni zel a. A thih hian a pianna khua Aberystwyth -ah an phum ta a ni.

A rawngbawlna hian Welsh mite nunah kum zabi khat chhung ngawt thu a sawi an ti a. A thuchah a sawi leh chanchinbua a thuziak chuan mite ngaih hlut a hlawh em em vang a ni. A lehkhabu ziak zinga pakhat “The Antonment and Intercession of Christ’ tih chu D.E Jenkins hian kum 1901 khan sap \awngin a letling bawk a ni. 

He hla hi biak ina sak hlawh pawl tak a ni a, zahawm leh ril tak niin hun bik pawh awm chuang lova sak theih a ni a. Inneihna a\anga Pathian fakna inkhawm leh puipun nikhuaa sak hlawh a ni. A letlingtute hi Rev EL Mendus leh Lalhlira tiin tarlan a ni a. 

P.s thiante endik atana update a nih avangin copy rih lo hram ila

239/2017 Rinna thuk nei lovin Rinna a dil

$
0
0
K Hughes (1889-1963)
(Arranged and based on KHB)

He hla hi Miss K Hughes (1889-1963) phuah niin Kristian hla bu-ah chuan tarlan a ni a. Chretien Urhan thluk siam niin ziah a ni.

Rev PD Sena chuan heti hian a ziak thung a. Hetiangin, “He hla phuahtu hi Anni Griffiths, kum 1755-1837 laia mi a ni. A letlingtu hian Welsh tawng atanga a lehlin a ni a, a hla chanchin hi kan hre tam lo hle mai. Mahse kan hla bua a chuan ve dan hi, kan hlabu ennawn laia thurin lam belh ve nise tih laia lehlin a ni a. Isua Krista mize ropui tak, Mihring ni bawk, Pathian ni bawk, inkhak buai hauh si lo, famkim ve ve thlarh anih sizia leh chu pahnih chu keini tan a hlutzia, mihring a nih angin van lal leh thuneitu a ni bawk si, a ti a ni. Kan hla hian Isua mize phuah lan chianna ber pawl a ni. Zo \awnga lettu chu Pi Zaii a ni” tiin kan hmu a. Tuna kan hmanlaiah hi chuan a lettu hming ziak kan hmu lo thung a ni. A enga pawh chu nise, a phuahtu emaw a letlingtu chungchangah dik duh hmel viau mah sela, a dik lohna erawh kan hre lo a. Rev PD Sena sawi ang hian Pathian ropuina leh danglamna puanchhuahna hla a nih angin kan thlarau nun chawm tur hian i ring mai ang u.


Chrétien Urhan hi kum 1790 February ni 16 khan Belleville, France-ah a lo piang a, Violin leh Organ tum thiam hmingthang tak a ni. Kum 14 a nihin mipui hmaah a inlan tawh a, Paris-a zirbelh tura a kal hnu chuan kum 1810 ah Imperial chapel-ah Violin tum tura an sawm angin a zawm a. Kum 1815 khan Catholic ruhkawl tak a nih angin 1827 khan a thih thlengin St. Vincent-de-Paul ah rimawi a luhchilh ta a ni. Rimawi a tumlai chuan a insawrbing duh avangin mi zai emaw, mi lam emaw hmu thei lo turin a awm daih \hin a. 

Lungngaihna nasa takina tlakbuak avangin chaw a ei duh lo a, mahni inthah duh khawp hialin a awm a, a biak \awng theih lova, chhanchhuah rual loh a nih avangin Pathian a rinna pawh a derthawng hle a. Kum 1845 november ni 2 khan a \hiante chhungkua bawihsawmin a boral a ni. Hla thluk \ha tak a siam hi ama mamawh a ni tih a chiang hle a. Rinna thuk tak nei sela, Pathian mizia thlir chung zelin a lungngaihna phurrit tak chu Pathian chhawk turin bel sela hetiang hian a awm lo tur. Mihring a ni a, chak lohna nei thei a nih avangin Pathianin a chhawk thei a ni tih hrilh ava \ha em!

P.S Copy phal a ni rih lo, edit tura upate a ni e

240/2017 Rev G.C Boberg an Pathian kutchhuak mak tiin a khat

$
0
0
Rev. Carl Gustor Boberg (1859-1940)
(Arranged and based on KHB)

Rev. Carl Gustor Boberg (1859-1940) hi thuhriltu langsâr tak a ni a. Sanningsvittnet chanchinbu Editor hlawhtling ber berte zing a mi a ni bawk. Chhun laia kawng a kal lai chuan khawpui a lo ri dur dur a, tek tla leh kawlphe a nasa hle a. Khaw awmdan chu a tihbaiawm hle a ni. Chumi a reh fel hnu chuan ni eng mawi em em tle set ang mai hian a hmu a. Chumi hnu khaw tha leh thiang tak a hmuh chuan “O Stor Gud, nar jug den varld beskader,” tih châng kua laia sei chu a phuah ta a.  Mizorama fur khawthiang ngawt pawh a mawi a nih hi. Vanneihtluanga (Biahzai) chuan ‘Chatuan hawlhtlang hla’ a ti hial a ni.


Rev. Boberg-a Varmland Province-a a inkhâwm laiin a hla hi Swedish Melody thluk chuan mipuiin an rawn sa a hriat chuan mak a ti hle a ni awm e. He hla hian Pathian ngaihsak lem lote leh chhandamna la chang lo zingah pawh Pathian an ngaihtuah phah nasa hle-in a hria a ni.

Kum 1939-ah indopui a lo thlen khan Rev. Hine-a te nupa chu Britain-ah kîr leh lo thei lovin siam mahse he hla hmang hian indo thâwm a reh hma zawng chuan chanchin tha dâwl lovin an puang reng a ni tan ti. He hla thluk tawm hian hla tam tak an siam nghe nghe. Rev. S.K. Hine chuan Swedish Melody thluk hmang si, aman English-a a lehlinna ngei mai chuan ‘How Great Thow Art’ tiin a chhuah ta a. Amerika rama lehkhabu siamtuten Copyright leh Publication right neiin, kum1954 ah an chhuah a, chuta tang chuan a darh zau chak hle a ni. April 1974 a Christian Herald chanchinbu chhiartute zînga zawhna siamin an hla duh ber an thlantir a. America mite chuan he hla hi Pathian faknaa an duh berah an thlang a ni.

Pathian kutchhuak ngun taka thlira ngaihtuah hi chuan hlim rukna veng veng tur eng emaw hi chu a awm a ni. Piantharna khawp thilsiamah hian a awm a ni. A lettute Muka leh Liandala te hian hla \ha tak mai Mizo \awng inlalawn chho tak maia an dah hi a ropuina tizualtu a ni. Thlalakna thlawk thei hmanga khawvel fang ang maiin a chiang a, khawvel mawina avanga hlimna hian a siamtu ropui tak mai chu, faka zai mai loh chu rahchhuah tur hlu tak reng a awm lo a ni. 

P.S |hianten min endiksak duh avangin ka han update a, edit hma chuan copy rih lo hram ila

241/2017 Nula Senior-in a hlau lo

$
0
0
Eliza Edmunds Hewitt (1851 - 1920)
(Arranged and Based on Kristian Hla bu)

Nula Eliza Edmunds Hewitt hi Pennsylvania-a, Philadelphia khuaah kum 1851 June 28 khan fa pahnihna, hmeichhe hmuh hmasak ber ni turin a lo piang a,  apa chu lawng captain James Stratton Hewitt niin, a nu chu  Zeruiah Edmunds  a ni a. Eliza lo pian hian a pa hi kum 27 niin, a nu hi kum 26 a ni thung. 


Kum 1860 khan a pa chu kum 37 niin, a nu kum 26, a u George a hi kum 12 a ni a, Eliza hi kum 9 mi a ni a, a nau mary kum 6, James-a 5, Luther-a kum 3, Dennia-a kum 1 niin pawisa an nei bawk a, kum 2012 hlutna anga chhut chuan Dollar 1,450,000 lai an nei a, India pawisa hlutna cheng 50 anga chhut pawhin maktaduai 70 chuang neiin an khawsa nuam hle a. Chhungkua pawh an rual hle a, Mipui vantlang skul-ah an zir tlat hi an entawn tlakna a ni. A zirna a zawhin City School System of Philadelphia-ah zirtirtu hna thawk tura an sawm angin a thawk nghal a. A duh leh thlir lawk ang ngeiin a tum Zirtirtu hna chu dam chhungin a athawk ta a.

Kum 1870 Civil war lai khan a hausakna sum lamah harsatna an tawh avangin Dollar 500 in a tla hniam a, (kum 2012 anga chhut huan 129,000 niin, India pawisa chuan  Nuai 64.5 vel zet a ni). Zirtirtu ni reng mahse a hnungzang ruh \hat loh avangin khum betin kum chanve chuang a awm ta reng a. Naupang pakhatin a hnungah lung hmanraw sakhata a vuak vang a ni a, a tum reng vanga vua nge, tihpalh thilthua vua a nih hriat theih a ni lo a, a  hnungzang ruh (spinal chord) chhia avangin hun rei tak a kul cho a ni. Damchhunga che thei lo turah a inngai hman hial bawk.

Lalpa chu chawimawi r’u, Pathian chaka chu:
Eliza hian Sam 34 thu behchhanin Pathian fakna  thothang \ha tak min buatsaih sak a. Ziaka chhiar ngawt chu tawk zo ti lovin, a theihna hmu chiang em em tu Professor J.R Sewney chuan he hla thluk hi a siamsak a. Music thiam leh zirtirtu tih takah sak mai mai theih loh hla, phur loh theih loh hla thluk \ha tak hi sak a nuam em em a ni. Pathian chawimawina hla a nih angin Pathian fakpui tura thu pe mai ni lovin, a thilsiam, a hnathawh zawng zawngin fakin a a hmu a ni. Chhandamna mak tak leh vanram inthlunzawm dan hriat chuan tu nge fak lo awm thei ang le? Vanrama kan intawkkhawm leh dawn avang pawhin i fak ang u.

Dam lohna khuma awm hlen tura a inngaih chuan a inkhawngaih em em a, A ngaidam dawn nge, a theih anga hremna pek \ha ang tih a ngaihtuah chuan ngaihdam a thlang ta a ni. Khumbet chungin nasa lehzualin Sap \awng thu leh hla zirin, Pathian thute chhiarin Pathian hmangaihna chu a hmufiah deuh deuh a, siamtharna a chang chho ta a. A thlarau dinhmuna lawmna a neih chu mite hriattir a chak em avangin thu leh hla hmangin \an a  la ta a ni. Sunday skul lamah primary pawl zir atan hla te a ziak a, hla thluk siam thiam ten hla thluk an siamsak a, vawiin thlenga hla lar leh hlu a lo ni ta a ni. Philadelphia Sunday skul inzawmkhawm pawhah hruaitu niin, Calvin Presbyterian Church-a primary pawlah superintendent te a ni bawk.

A hla te miten an hriat chuan Sunday skul pawlsang zawk zir atana siam turin an ngen a. Professor J.R. Sweney chuan chu a theihna a hmuh chuan hla tam zawk ziaka hla thluk neia siam zel turin thurawn a pe a. Chu chuan hla thluk saimtu lar tak, hla phuahthiam, rimawi zirtirtu Professor W.J. Kirkpatrick a hmelhriat avangin a hla tam tak pawh a thluk a siamsak phah a ni. 

Isua Chanchin ka hre zual ang :
Eliza hi naupangte vei em em leh an zinga rawngbawl nuam ti a nih angin an tana hla ziahsak hi nuam a ti a. Ziritirnaah a tui hle avangin Sunday skul naupang tana rawngbawlsak \hin a ni a. Chu a theihna (Poem ziah) chu a bansan lo, a unau hmelhriatte hla thluk siam \hin an nih avangin hmelhriat a nei chho zel a. J.R Sweney hian a talent a peipunsak ti ila kan tisual awm lo e. 

Kan tana a thih vanga, a nunna hial hlantu hi hriatchian zel a ngai a, kan hriatchian phawt chuan min khawngaihna vanga thi a ni tih hi mite kan hrilh ang a, vei berah kan va neih dawn em! Thlarauvin min zirtir phawt chuan A thianghlimna kan hria ang a, Isua Krista hnathawh leh thiltihte kan hrefiah dawn a ni. Thlarau thianghlim hi kan zirtirtu a nih phawt chuan a aw kan hria ang a; chu chu kan tan lawmna tur a lo ni dawn a ni. Pathian a lo kal hunah emaw, kan thih huna Lal \huthleng kiangah chuan a hausakna te, a ropuizia te kan hmu dawn a ni. 

Mahse Eliza nunah chuan inpekna thuk zawk a lang zel a, rawngbawl tura inpekna thar nen lehkhabu “Vawiin chuan ram eng mawi tak chanchin ka ngaihtuaha” tih a ziak a. Hlim taka a len laia a ngaihtuahna chu lawm taka Pathian faknaah a chantir thei zel a ni.

Kum 1900 khan kum 48 ni chungin a unauate pawh a enkawl zel a, a u kum 51 mi pawh doctor hna la thawk zelin, Mary pawh zirtirtu a la ni zel a, amah Eliza pawhin chanchinbua thuziak chhunzawm zelin nupui pasal an nei lo a. A nu Abbie Crowell kum 58 mi pawh an hnenah a cheng thei reng a, unau inngaih tak an ni zel a ni.

Sunday Skul hmanga naupangte hnena Pathian thuhhril hi pawimawh a tih em avangin a inhmang nasa em em a. New Jersey, Ocean Grove khua Methodist kohhran hmalaknaa camp an neih pawhin a telpui hram hram \hin a ni. Methodist kohhrana Superintendent nupui Emily Wilson nen rawngbawlna kawngah te, fakna hla chawisan kawngah te an thawk dun \hin a ni. A thil tum pawimawh bera a sawi chu “A hla phuah hmanga naupangte hnena Chanchin \ha laimu leh thuchah hrilh hi a ni” tiin a sawi a.

Ka Chhandamtu ka hmuh chinah:
He hla hi a pianthara Chhandamtu Isuan a nuna tihdanglamzia a puanchhuahna hla a ni a. Piangthar nun danglam lo an awm ngai lo angin ani nun pawh hi a danglam hle. Khum beta nasa leh zuala \awng\aina chauh beiseia hun a hman lai khan atan Malsawmna a ni tih reng a hre phak lo a, mahse Chhandamtu chuan a lungngaihnate lawmnaah a chantir vek a ni. 

Hmangaih vangin van Lal fapa meuhin krawsa thi turin a inpumpek a. Chu thu ringa chhandamna chang chuan vanram an hlat tawh lo. Harsatna nasa ten tlakbuak \hin mah sela, Isua chu an kiangah a awm reng \hin a. Hmu thei lo mah sela rinnain an kal a, lawmna an hmu zawk \hin a ni. 

Chhandamtu hmu chuan penbo leh harsatna lak ata a chelh reng \hin a. Beidawnna leh lungngaihna, thihna hial pawh tawkin aw m mah sela, vanram thlen awlsamna leh a kianga awmna hun \ha tak niin, rinnaa ni lo, mita Isua chu a hmuh thei dawn a ni.

Philadelphiaa Fahrah leh enkawltu nei lote awmna hmunah Sunday Skul Superintendent a ni bawk a, Mt Olivet Presbeterian Kohhran member \angkai tak a ni ta zel a ni.

Fanny Crosby nen on\hian \ha tak an ni a. Fakna hla chungchangah an inhmu fo a, an inchawm tawh a ni. Eliza hi hlaphuahthiam Edgar Page unau (cousin) a nih angin, hlaphuahthiam hrang hrang te Charles Gabriel, Homer Rodeheaver leh E.S. Lorenz. nen pawh an inpawh hle a ni.

Khawvel hi fakna hlain khat rawh se tih te hi a phuah awlsam hle zel a. Kum 1905 Agust thla khan a u Dr George-a chuan a boralsan a. (ani hi Thomas Jefferson University Medical College a\angin Medical doctor niin, Allopathy  doctor a ni). Philadelphia veng pakhata a insawn hian Calvin Presbytenrian-ah lawi lehin Sunday Skul Superintendent chu a thih thlengin a thawk ta a ni.

Ni ai pawha eng ropui zawk chu:
A hnungzang ruh nat avanga kum chanve chuang khuma a awm hnu chuan Pathian khawngaihna changin a lo \ha chhuak leh a. Vanneihna nasa tak a chang a ni. A lawm em em a, a lawmzia hla hmangin a puangchhuak ta nghal a. A hla hmasa ang thova Chhandamtu a hmuh a, a nun a rawn luahkhat tak avanga a hlimna hla a ni.

Ni eng aia eng zawk hi khatih hunlai khan tehkhin tur a tam lo hle a,  tunah pawh hian tehkhinthu mawlte sawi nan chuan a la mawi em em a. Chu aia thinlung enna min petu Isua sawifiahna atana a hmang hi a thiam hle a ni.

Pathian kan pawl hi chuan thinlungah lawmna mak tak hi a awm zel nia. Chu lawmna neitute tan chuan puanchhuaha lantir mai loh chu tih tur a awm lo. Kan lawmna hian fakna nunah min hruai lut \hin a. Chu lawmna nasa tak chu Van lawmna tiin lehlin a ni a, a mawi em em a ni.

“ Tunah malsawmnain min vur
Van lawmna min hriattir”

Kum 1910 khan Wyalusing Ave, Philadelphia-ah a laichin pathumte nen in luahin, kum 58 mi ni chungin rimawi chu a zirtir chhunzawm zel a, a nau Mary pawh skulah thawkin, a ni, Abbie Crowel chu kum 67 ni chungin an enkawl ta zel a ni.

A hun zawng zawng Pathian tana a hmang a, a \hatlai a chena; Pathian duhdanin. Kum 68 mi niin 1920 April ni 20 khan ram nuam takah chuan min kalsan ta a ni. A ruang hi Philadelphia-a Woodlands Cemetery-ah phum a ni.

EE Hewitt chanchin sawi chuan naupang leh a zirtirna sunday skul leh an chhungkaw nun sawi a ngai a, nula zinga chhungkawpa nih a tlin hle tiin khaikhawm ta ila.

Hlau suh, Ka awmpui a che:
He hla hi Lawmna leh thlamuanna huangah khung mah ila huaisen tura fuihna hla \ha tak a ni a. Kristiante hian harsatna kan tawk reng a, mihring kan nih chhung chuan kan tawk zel bawk ang.  Chutih hunah chuan Engkimtithei Pathian hnen a\anga “Hlau suh ka awmpui a che” tia thlamuanna aw hriat tluka hlu hi a awm dawn emaw ni le?

“Pasena lehlin a ni a, Rev Liangkhaia’n a siam \ha a, pawm zawkah a \ang a ni” tiin Rev P.D Sena chuan a ziak a. Fak tur zawk chu kutthlak hmasa hi a ni a, kan duh zawk erawh siam \hat zawk hi a ni awm e. Bible chang rem chu Isaia 41.10, Isaia 43.5 tiin a ziak bawk a. KHB-ah hian ziahlan a ni lo nachungin  Hebrai 13:5 thu “In rilru putzia chu tangka ngainatna tel lo ni rawh se; in thil neih chhun chungahte chuan lungawi rawh u; amah ngeiin, ‘Engtikah mah ka thlahthlam tawp lo vang chia, kal pawh ka kalsan tawp lo vang che,’ a ti si a” tih hi inhmeh hian ka hre hle a. Sum leh pai, damchhung khawsakna par chhuang mek lakah him a ngai fo reng a ni.

Zaipawl leh malzaia duhtaka an sak hian thlamuang taka ngaihthlak a awlin, kan hahdam sawng sawng thei a. Inthlahdah taka sak mai mai theih loh tura siam bik ni awm tak a ni.


Vawiin chuan ram nuam tak chanchin ka ngaihtuah a:
Pi Eliza chanchin kan sawi tawh a, sawi tam vak tur a awm tawh lo nachungin, he hla leh a natna khuma a nun hman hi sawizawm loh theih loh a nihna lai a awm awm e. Tho leh tura beiseina nei tawh lovin khumbeta mu chunga a ngaihtuahna vakvek tur ngaihtuah ila. |hahnemngai si, thu leh hla chauha rawngbawl thei tawh tan pawh chawimawina chu a awm khawp ang le!

A thluk siamtu J.R Sweney a ni a, a thluk hming ziah erawh a ni lo thung. Sacred Selections for the Church-ah chuan a thluk hming hi “Crown of Righteousness” tih an hmang thung.He hla hi kum 1897 khan J.R Sweney leh  a \hiante Henry Lake Gilmour leh J. Howard Entwisle hla bu siam “Songs of Love and Praise No. 4”-ah telh hmasak ber niin, hemi a\angin hian mi ten an hre \an a ni. Kum zabi sawmhnih laia Hla bu chhuah zingah chuan zahawm pawl taka ngaih niin, Krista kohhran hman tura chhuah a ni.

Bible chang Daniela 12:3thu hi a inrem hle a. II Timothea 4:8 thu “Tunah chuan felna lallukhum chu ka tan dahin a awm tawh a, chu chu Lalpa ngaihtuahtu fel tak chuan chu mi ni-ah chuan mi pe ang; ka hnenah chauh ni lovin, a inlarna ngai apiangte hnenah pawh” tih hi a inhmeh bawk hle a ni.


|hahnemngai tak ni mah ila tha leh zung thawh theih si loh chuan kan hahthlawn mai \hin a ni. Khawvel chhuahsana vanrama kan kal hunin kan lawmman tur a awm ve ang em le? ‘Kut ruak maia Chhandamtu tawh’ an hreh ang chiah hian rawngbawlna sawi tur nei si lo tan chawimawina a awm ve ang em le? 

Eng mah ni lo hi Pathian chakna ring chung zela kan theih tawpa hna thawk chungin rawngbawl ila, Pathian lawmna ber thlarau bo pawh mantu ni turin kan hmaa chhuakah chuan i thawk zel ang u. Pathian hmaah fakna kan hlan hun chuan kan lawmna a zual ang a, a ropuina eng vel karah chuan lawmin kan khat dawn a, chutih huna chawimawina dawn chu ava chakawm em! Eliza hian chu chu hrerengin amah leh amah a inzawt a, felna lallukhum hmanga chawimawi loh hi a hlau hle a ni.

Isua hmangaihna leh thatna:
Eliza chu kum chanve chuang a khum berh reng hnuin, Pathianin a \awng\aina chhangin a lo \ha chhuak ve zel a. Kumte a vei meuh chuan muang chang leh harsa takin a che-in, a vakvel thei a. |ha chak lo hle mah sela Nipui laia Methodist ten New Jersey-a Ocean Grove-ah Camp an neih a, chutah pawh chuan a tel ve thei ta a. He hunah hian Emily D. Wilson nen chuan intawngin \hian \ha tak an lo ni ta a. An mize inmil tak avang chuan an inkawp deuh chawta, an \awng\ai dun a, an zai dun fo a, Bible thu te an zir dun \hin a. Chumi hnu chuan Pathian pawlna changin he hla \ha tak mai hi a lo ziak chhuak ta a ni. 

“When We All Get To Heaven.” tih chu 1898 khan Pentecosatal Praises” ah chhuah a ni a. Mizo \awngin Rev R.Dala chuan mawi lehzualin a lo letling thei ta bawk a. Biak ina sakhlawh pawl tak a ni ta zel a ni. 

Hun a rei deuh hnu chuan a hnungzang na chu a lo chhuak leh fo a, mahse rei tak a ni lo. Harsatnate hi tawk lo ta se keini tan malsawmna a ni thei hauh lo ang a, hla \ha tak a chhuak lo mai thei a ni. Chu chu amah hian hre rengin a rawngbawlna Sunday skul lam a thlahthlam lovin rawng a bawl zel a ni. A hlate hian Sunday skul naupangte a kawk deuh ber \hin. 

Isaia 51.11 thu leh Hebrai 12.1-4 thu  chhiar hmasaa he hla sak hi chuan a tui loh theih loh an tihial \hin a ni. Kan khawvel nun leh kan kristian nun kawng en hian tun damchhung atan chauha awm mai mai tur kan ni lova, a ropuina chang tur tan vanram buatsaih a ni. Nakina lawmman chhe thei lo chang tur chuan harsatna chhumpuite lo zing mahsela, Isua nena harsatna kan hmachhawn phawt chuan kan hneh dawn a ni. Lal Isua hmel kan hmuh hun chuan lawm lo thei lo dinhmunah kan ding dawn a. Hnehtu faka zai thei tur chuan kan damchhung hian rinawm leh fel taka rawngbawl a ngai thung. Kan hmaa lawmman mawina uma kan kal phawt chuan lung man tam kawngka kaltangin, rangkachak tuallaiah kan la leng dawn a ni. A lettu’n Vanram in eng a tehkhin hi a mawi hle. 

For Zobawk North Pastor Bial Zaipawl 2017-18


242/2017 Min vengtu chu Lalpa a ni

$
0
0
Henry William Baker (1821-1859)
Arranged and Based on Kristian Hla bu

Henry William Baker hi London-ah kum 1821 May ni 27  Pathianni khan a lo piang a. A pa chu  Vice-admiral Sir Henry Loraine Baker niin, a pu Sir Robert Baker pawh mi \angkai tak niin,  chhungkaw zahawm tak hnuaia seilian an ni.  trinity College, Cambridge a\angin kum 1851 khan a zo a, 1877 ah MA a zo leh a ni. A pa chu 1859 November ni 2 khan a boral avangin Sir nihna chu a pathum nan a rochung ta a ni. 


Kum 1852 khan fakna hla hmasa ber 'Oh, what if we are Christ's.' chu a ziak a. A hmingthanna pakhat chu kum 1861 a 'Hymns Ancient and Modern,' Editor leh phochhuaktu  hmasa ber a nih vang a ni. He lehkhabuah hian hla tam tak a thawh a, Latin hla tam tak a letling bawk a ni. Lehkhabu 'Daily Prayers for the Use of those who have to work hard,' leh 'Daily Text-book' chu a ziak bawk a. A thawhna hmuna Apple huan siamtuten an hlut zual hle.

Kum 1851 a\anga a thih (1977) thleng khan kohhran hotu pawimawh tak hna chu Monkland, Herefordshire-ah a thawk a.he hunah hian hla tam tak phuahin a letling bawk.  Sir Henry Williams Baker hian sakhaw rawngbawltu ten Sex, inplawna hman loh hi \ha a ti hle a. A thih pawh hian chutiang anga awmin Sir nihna chu a tawp phah ta a ni. Kum 1877 February ni 12 khan kum 55 mi niin Monkland-ah a thi a. Biak in tual zawlah phum a ni. Amah hriatreng nan biak in tukverh darthlalangah pawh a lem an nem kai a, chutiang bawkin All Saints Notting Hill-ah pawh a hriatrengna an siam a ni. Sam 23-na hi a duh thei em em a, chumi behchhana hla siam a ni a. A thih dawn pawhin Sam 23.3 thu “Ka nunna hi mi siam that thin a, Ama hming avângin felna kawngahte mi hruai thin”tih hi a chham chhuak hial a ni.
He hla hian Sam 23-na a behchhan a, Bible-a davida fakna hla thu hre tan chuan tui taka sak loh theih loh a ni. Thluk khatna leh thluk hnihna hi inhnaih tak niin, rimawi chawih taka sak chuan a inhmeh zual a. Hla daihzai kan tih angin, harsatna tawkte, chhiatna  tawk te leh hlawhtlinna changte tan pawh a inhmeh em em a ni. Lalnu Elizabeth-i pasal neih khan an sa a, an vuina-ah pawh thlan a ni leh avangin amah hriatrengna hla anga ngai an tam niin sawi \hin a ni.

Viewing all 321 articles
Browse latest View live