A sei dawn ta, sawi tur a ngah a, a sawi ṭeuh a, keipawhin a sawi dan ang lo deuh te, chhiar ti nuam tura her rem deuh te ka nei a. Part II ah chiang zawkin kan thual nawn leh dawn nia... Amah Chawngtepa hi Vawikhat chu Chawngte pa hi a hritlang a, Rahsiveng pa hian lehkhathemah damdawi a ziak sak a. Chaltlang area pharmacy zawng zawngah Chawngte pa hian zawngin a hmu zo lo.... T...-a i damdawi hi ka hmu lo, a zuartute lah hian ngatan nge an ti zel' a ti a.... 'PREGTEST' (raipuar leh puar loh test na pad, zunkhum chi) hi an lo inziahsak chu lo niin.... A zawng kual ve hle niawm e

                Bial inkhawmpui hmang zo tih takah phur surh hian ka mu a, A tuk ni 10.10.2011 (Mon) a Tlabung lam pan tura ka inngaihtuah fel hnuah chuan zan danga ka tih ṭhin ang bawkin Mobile Facebook chu Dar 11.00 aṭangin ka khawih ṭan a,  ka duh tawk chin ka khawih chuan dar 1 alo ri leh ta  reng mai. Ka ṭawngṭaia  mut zai ka rel ve ta a. A tukah thawh ka hai dawn tih reng ka hre lawk lo.

  Nang Malsawmna ni ang che

Bible Innghahna

“ Tichuan chi ropui takah ka siam ang chia, mal pawh ka sawm ang chia, I hming ka ti ropui bawk ang; Tin, Nang malsawmna ni ang che” “Thil ṭha ti atan Krista Isuaah chuan siama awmin Ama kutchhuak kan ni si a; chu thil ṭha tih chu kan awmna turin Pathianin a buatsaih lawk a ni”

              Pathian ringtu, kristian te hi thil ṭha ti a, mi dangte tana engchhuak turin min duh a, Tlang chunga khaw awm, mi zawng zawng hmuh theiha awm tur leh, Khawnvar hala mi dangte tana engchhuak turin min zirtir bawk a ni. Mi dangte tana nunna pe chhuak turin min phut tlat. Lei chi ang te, Berampu ṭha a nih anga nundan thiam turin min beisei bawk a ni .

THIL ṬHA  tih hi mi dangte tana Malsawmna nihna a ni.

                 Thil ṭha leh Nundan ṭha hi Kristian nun nena inmawi a ni a, mi dangte tana thil ṭha kan ti thei lo anih pawhin thil ṭhalo tih kher hi kristian nundan tur  ani lo. Phunchiar te, Duhtuina te, duh-khirhna hi thil ṭha ti tura min daltu a ni fo ṭhin. Mi ropui; Mahatma Gandhi khan Kristian nih a chak ve ṭhin a, a ideology zir zir hian Kristian thurin phen aṭanga lo irhchhuak vek ni hian ka hria a. Kristian a nih loh chhan chu Kristiante nundan vang kha a ni an ti. Khatih lai, tunlai kristiante hian thil ṭha kan ti kher lo a nih pawhin kan nundanin mi dangte nun a lo khei a, pawr hlek kan lan tir chuan ChanchinṬha hrilh hi a har phah a, mi dangte tana enchhuah hi a har a ni.

Midangte tan a malsawmna ni tur chuan TLAWM NGAM a ngai a, inphahhnuai a ṭul bawk :

Kristian thurin innghahna pawimawh tak pakhat chu Pathian Krista thihna leh A tlawmna nun kha a ni.  Pu Gandhi a pawh kha A thih hma khan Kristianten an tlawh ve a, eng hla nge sak I duh ber tiin an zawt a, Ani chuan Kristian thurin tarchhuak thei ber hla min sak sak rawh u tiin;

                “Isua Kraws mak tak chungah khan

                Ropuina Lal thi ka hmuhin,

                Ka hlawkna ber ka ngai nep a,

                Chapo, uanna ka ngaitlawm a”

Midangte tana malsawmna ni tur chuan kan NUN CHHAN hriat a ngai : ( Purpose Driven)

                Kan nunah Krista a lal ber loh chuan thil ṭha tih reng hi a harsa a, mite tana malsawmna nih hi a theih loh fo ṭhin. Krista duhdan ngai chang loa hun hman hian kan phur a rit zawk ṭhin. Kan duhdan chauh kan thlir hian kan buai ṭhin. Thil tam tak kan ngaihtuah a, kan buai ṭhin a, keimahni nunah hian mite tana malsawmna lam alang lo ṭhin a ni. Chuvangin kan nun chhan, Kristian kan nih chhan hi hre reng ila, mite tan malsawmna kan lo ni thei dawn a ni. Krista duhdan kan hriat a, amah kan ngaihchan tlat chuan thil ṭha lo hi a tih theih loh a, thil ṭha kan tih chuan Malsawmna nun kan nei em em ang. Mite tana Malsawmna ni tur chuan Kan nunah Pathian duh dan lal ber se tih hi kan ṭawngṭaina hla tur a ni dawn lawm ni?

Midangte tan a malsawmna ni tur TAWRH a ngai:

                Kristian nun hi tawrhnaa khat a ni a, Vana lawmman kan lak hma chuan kan tuar reng dawn ti ila a dik ang. Kan tawrh dan hrang hrang erawh a in ang lo ang a. Tawrh hi malsawmna a ni a, tawrh hi malsawmna inthukru pawh a ni. Malsawmna a ni tih pawh hre loa kan tawrh ṭhin te hi a reiah chuan malsawmna a nih zia chu  atakin kan tawng ṭheuh tawh ang. Tawrh hian thilpek avang te, tha leh zung leh rilru lam thlenga chan ngam pawh a ṭul fo a ni.

Hmangaihna nena THIL ṬHA tih leh malsawmna nih hi a hun tawh a ni:

                Miin a unau emaw, a chen pui emaw, a hmangaih theih loh chuan kristian nih hi a harsa fo ṭhin. Chuti ang bawkin nitina kan hmuh leh hriat, kan vela hnamdang te, kan chhehvela nungcha leh thilsiamte hi hmangaih a hun tawh a ni. Kan zirna lamah kan zirsangin, kan nei nung kher lo a nih pawhin nunrawnna lantir a, suat mang a, hnam dang hmuhsit theih tura awm ngawt hi kan tih tur a ni dawn em ni? Hmangaih tak chunga an nundante kan chhiar hi a ṭul tawh a ni. Pathian aṭanga hmangaihna chhuak hmangaihna dika kan hmangaih thei lo a nih pawhin, Mihring pian-ken hmangaihna, dikna leh inzahtawnna nen kan thlir hi a ṭul tawh a ni. @14/12/11

BUAIPUI THAM HRINGNUN ROPUI ZIA

            Daih mai a. Thuziak tluang leh Sermon ṭha tak tak ṭhalai te chhiar hlawh si lo a awm theih avangin; Ṭhalaite rilrem zawng nia ka hriat Anant Pai-a lehkhabu ziak hre rengin kan ziak ve teh ang. Mihring kan lo pian hian ṭah leh lungngaihna in bul kan tan ṭhin a, Hlim leh lawmna kan neihte hi kan hre reng lo ṭhin a ni.

            Solomona meuh pawh khan "Hringnun hi buainaa khat, mihringte rorel sak hi hna hrehawm tak a ni" tiin a sawi a. "Ka la fing ang chu ka ti ṭhin a, mahse a teuh lo mai! Thil awmzia chu thuk tak, thuk em em alo ni. Tuin nge hringnun chu hmuchhuak thei ang" a ti a. Hringnun tibuaitu leh tihrehawmtu ber chu lungngaihna leh harsatnate hi a ni. Awwww Khawvel thil ngaihtuah chuan kan khawngaihthlak mang e. Beiseina nung nei ṭhinte kan nih avangin buaina kan tuar thiam tur a ni kan ti a. A har em em si a nih hi

            E chhuak leh mai mai turin chaw kan ei a, chu kan eiral tur leh ek chhuah tur chu hah thi kulin kan thawk chhuak a. Chu chu hlimna a ni kan la ti lehnghal. Thih bosan leh daih turin kan chhek khawl a, tun dam chhung ngaihtuahna avangin mutmu pawh kan tuah hlei thei si lo.  Hlobet par pawh tluk lo hian nitin eikhawp kan dil a, a aia tam kan la duh zel nia. Lungngaihna phur turin kan lo piang a, Chhandamtu’n min phurh sak tih pawh kan hria e. Mahse lungngaihna avanga min siamtu theihnghilh rawkin lungngaihna chu kan phur thin a ni. Nawmsakna duh vangin thih thleng raka inzir a, thawh a ngai a. (Filene-a chuan miin a zirna a zawh tawh chuan a thi a ni a ti a) Thih thleng raka inzir ṭhin mite pawh an famkim chuang si lo.

            Heti ang teh nuaih a awm peih lo leh nun ninga awm peih tawh lo, zalenna leh beiseina neih loh vanga hruihrual hmanga hring nun ti tawp leh mahni intihlum hi Mizo mi za dawn chuang kum tinin ah an awm tawh nia!!  Chu chu hringnun pakhat a ni. Chu chu vanlam thlir ngailotute nun a ni. Heti ang mite hian Zalenna duh vangin mahni nun ti tawp mah se nakinah talh fiak, tan in thim tak an la hmachhawn ang a, ṭah leh ha ṭhialna a awm ang. Hrehawm leh buaina nasa tak tuar chhuak a, Amah beiseitu chuan thihna piah ram nun a neih tawh dawn avangin chawlhna chu ala hmu dawn a ni.

            He hringnun buaina hmawrbawktu chu THIHNA - mi zawng zawng ngam theih loh hi a ni a, a tûr chu hun a  ni. Hun hmang tawh mihring chu a duh emaw, duh lo emaw, a thi tho tho dawn si a. Chuvangin buai takin hun hmang ṭhin mah ila, hlimna leh lawmna zawng zawng kan chan bik lo. Thil engpawh a eng zawng a kan thlir thiam leh kan vannei tihna a ni. Thihna piah nun beiseitu te tan chuan Soren Kiekegaard-a kam chhuak "Nun hi thlir leta hman thiam theih chauh a ni a, Mahse hmalam hun thlira nun tur a ni lawi si" tih hian kawng dik chu min kawhhmuh a. 'Kum za dam tur angin hnathawk la, naktuka thi mai tur angin Tawngtai ngun rawh' tih hian min hrilhlawk bawk.

            Ṭhalai kan ni a, hlim takin kan nung ang (Buaina lo thleng mah sela Kristaah kan famkim si a) Khawvel eng kan hmu ta sa sa, a ṭha thei ang berin hman tum ila a fuh zawk ang. Alexis Garrel chuan " Damchhung nun hi kum tam taka belhchhah ai chuan dam chhung kum hi nun tak taka belhchhah a pawimawh zawk" a ti a, Chuvangin hringnun hi fimkhur taka hman tur a ni. Kaphleia'n Fa hrin man hla tak chu… thil chhinchhiah tlak ti ṭhin a tih angin kan nuna harsatna leh buaina lo thleng ṭhin hi kan dawnsawn dan azirin kan hlimin, kan lawm ṭhin a ni. Buaipui tham, nunpui tura buaina tham Isua neitu kan nih I hrereng ang u. Buaina hi mihring nuna bet ve tlat a ni a, Rilru buai leh manganga kan awm pawhin chi-ai mai lova, belh tur leh beisei tur dik tak beisei ang u.

Ka thinlung hi a ṭap

Kum tam a vei tawh a, hun a rei tawh deuh na-in, ka ngaihtuah chhuah apiang hian ka rilru a hnim ruih ṭhin. Ziak tawh mah ila, a hun ve tawh tho alawm tiin ka ziak a ni. Vai buhfai ei ṭheuh ṭheuh hi alo inan loh theih lutuk tih ka hriat chhuah rualin, ka vanneihzia ka hrechhuak tel bawk ṭhin.

Tlangval harh vang veh vawh, lu zo tak a nih ṭhin teh reng nen. Heti ang hian a tawp mai kha ka khawngaih a, keimah hi ka indem fo ṭhin a ni. Ngawih bo-pui ila a ṭhat zawk ring mah ila, ka ziah chhuah hian mi dang nunah chona thar a pek theih ka rin vang a ni a. Intihmualpho tum vang ni lovin ngawi renga a liam mai kha ka inthiam lo a ni.

 Amah chu ka tlangkam hmel hriat niin, hminga inkoh pawh nei ngai lo khawpa inhnim hnai lo kan ni a. Nimahsela, ka ṭanpuina duha alo kal aṭang khan kan inpawh em em a, ṭha takin kan inthlah fel emaw ka ti a, ka lo ngaihven zui loh rei deuh avangin a chanchin ka hriat leh hmasak ber chu dam duha lokal ṭawk ṭawk ṭhin khan thih alo thlang ta zawk a ni. Petrol seng lo zawnga telephone tala ka lo be ṭhin lo kha ka tihsual chu a ni e. Mi tam tak chuan mahni inthah hi an dem ngawt ṭhin a, an chhungte pawh an zak ngawt ṭhin. A chhan reng an ngaihtuah ngai lo.

Tleirawl  harh vang tak a nih lai chuan infiamna a theiin, mi hriat pawh alo hlawh hle ṭhin a. Infiamna hi eizawnna tlak ala ni si lo a, eizawnna kawng dapin a ṭul ṭul a thawh hnu-ah motor  khalh lama eizawn hi a thlang ta a. A eizawnna a tluangin, mite duhsak pawh alo hlawh hle ṭhin a. A motor khalh neitu a bel fuhin an duhsak hle a, sorkar motor khalh tur te zawn sakin, mite anga a nghet kher chu ni lo mah sela, a lawm em em a ni.

Hlim leh lawm taka nunkhua a hman laiin, office picnic-ah chuan zu leh sa chênin mi mit alo ti-thi ta tlat a, chhinchhiah bik a hlawh ta a ni. A lehpek chang rana hun hmang an awm tih a hriat  loh avanga a inthlahdah lai chuan ban a tawk ta. A nupui fanau leh a nu ngaihtuaha hun a hman laia a rilru hah lutuk chuan ka hnen alo thleng a. Kan inkawm ta a nih kha. (kha tih lai khan kan office-ah emaw kan inah emaw ziahna remchang computer ka nei lova, ka ziak thei lo a ni)

Rahbi tleu laklawh insiam rem harsatzia ka hriat ve tawh avangin amah chu ka hrethiam hle a. A beidawn rilru nat luatah ruihhloa thlamuanna zawn kha a tum a ni ta. Miten addict ti ṭhin mah sela, a thinlung thianghlimna leh a ruihhlo ngaih chhan ka hriat em avangin rei tak chhung chu ka ngaihven a, a dam ṭha  tawh emaw ka tih laiin, a nunhlui-ah alo kir leh a ni.

Ka hriat loh karin a nupui fanau alo ṭhen a,  a nu leh a nau fa nen chauh chuan khawhar  takin hun an lo hmang ṭhin lo niin, ka awmna ka sawn zin avangin ka lo hre lo a. A thih hnu khan ka hre chauh a ni. A ṭhiante’n a thih thu min hrilh a, a pawi ka tih thuin ka um e satliah ngawt kha a pawi a ni. Vawi khat chu an khuaa ka zin ṭumin an inbul hnaiah chaw eiin ka kal a, chaw ei kham chuan a chanchin chu ka zawh ni miah lovin an sawi ta a. Ka thinlung hi a ṭap a ni.

Ngawlveina hi hriatthiam a har sat tluk zetin, ngawlveite pawh hi kan hrethiam lo ṭhin alo ni. Harsa tak chung leh mi khawngaihna an dawn ṭhin zozai khan a nu lawmna a ti zual a. Nimahsela, a dam ṭhat hnua damdawi alo rui ṭhin khan khawngaihtu a hnawt ṭiau zo ta a ni. Ngaihsakna ngawt pawh hi a hlut tawh teh reng nen, khawngaihtute pawh a hnawt ṭiau zo ta a nih chu. Anni lah van laia tla ang vang vanga mal an ni si a. Ṭanpuitu reng nei lovin hun an hmang a ni.

Ruihhlo ngaih leh dam ṭhat loh hi a inzul duh hle a, chu chuan beidawnna a thlen fo ṭhin. Ani pawh hian beiseina rei tak a neih kha, a beisei ang alo nih leh ṭhin loh avangin a beidawng ta a ni. Ruihhlo bawihah a lut thuk tial tial a, tlan chhuahna reng a hre tawh lo. A nu tar tawh tak mai thawh chhuah ei raltu mai a ni hi a inthiam thei lo a, puih theihna a nei tawh si lo. Puih a hnekin natna hrang hrangin alo tlak buaka, an retheih phah em em bawk.

Rethei hle mah sela ruihhlo chuan a ṭhin let tawh avangin a dam ṭhat deuh chuan nunkhaw har leh nun pangngaia hruaitu a nih tawh avangin ruihhlo chu a hnar thei lo. Hun rei tak bawksawpa a awm hnu chuan a khumah ni a chhiar reng a, a nunhlui a thlirkir chang hian a lungawi thei lo fo ṭhin. Lungawina famkim Pathian beiseina chang a hre lo leh siamtu alo dem ṭhin kha sual hna thawh a ni ngei ang.

A nu lehzel alo chak vak lovin, alo dam ṭha lo chu an khawsak a harsat phah em em a, rual an pawl thei lova, a nau fa siamsa ei ngawt chu an en a. Biak in lah an thleng thei lo a, mite ngaihsak turin an dinhmun reng an hriattir/lantir thei lo. Sorkar ṭhatna avanga buhfai man tlawma an lei thei hi an tan chuan vanneihna a ni ṭhin a. Hun rei tak an dam loh hnu-ah erawh chuan buhfai tak ngial leina pawh an harsat tawh a ni.

Damlo na zual taka a awm lai khan MiMi (Noodles) ei a chak thu leh tui vawt emaw, cold drink emaw ei a chakzia, tumah (a nu telin) a hrilh ngam loh thu ka benga a thleng hian ka rilru a ti-na a ni. Patling a ṭhat laia a chak zawng thawk chhuaka ei mai thei ṭhin khan, a damloh tak avangin a lei thei lova, damkawr rawp takin awm mah sela, a lêiah a tuina ala ngai reng a ni tih a hria. Chu chuan a tichak zual sauh ang tih ka rin hriat thei a ni. Chuti ang harsatna leh retheihna chu tawk ve ta ila, ka beidawn tur zia mai chu, ka inkhawngaih tur ang bawkin; heti ang dinhmuna ding ka hmelhriat an lo awm a, ka hre lo hi ka inthiam lo a ni.

Rs. 5/10 man lek ei chak em em, ei thei lova siamtu ruihhlo hi ka dem a, ka do zel dawn a. Nu leh pa, unaute kara hmelmakna thlentu, mite hmuhsitawma siamtu ruihhlo hi ka va haw tak em!! Nunna hlu tak pawh hlut tir thei lo a, beidawnna leh ṭahna ruama luh tirtu chu ruihhlo a ni. Retheih leh tlakranna siamtu pawh ruihhlo bawk. 

I hmel hriat hnai tak, I ṭhenawm, I chhungte, ṭanpui ngai ngawih ngawiha an awmin I ṭanpui hreh lo ang tih ka ring a, ṭanpui an ngai em tih rilru erawh pu fo turin ka ngen a che. Nunna hlu tak chhan him tur hian I tana awlsam; engmah ni lo kha mi dangte tan chuan malsawmna, van Mana alo ni thei asin. Sunday Skul thawhlawm atan pawha I hnualsuat tawh kha mite tan chuan alo va hlu dawn tak em!!!

(Chiang taka ka ziah dawn chuan zoram zimte-ah hian khawi khua nge tih min chhui dawn ang a, mite hmuhsitawm takin a siam theih avangin ka feelings hi peh hel takin ka ziak mai a ni)

HE LEHKHABU LEH KA HRINGNUN

 Mi ropui ka ni lo a, mi tih peih loh chu harsa tak chungin ka sualchhuak ve hram a, Awlsam taka in tih theih kha harsa takin, a ba thlauin ka hlen chhuak ta  a ni ber mai.

Ka dam chhung hian thil pathum tihhlawhtlin chak deuh ka nei a, chungte chu

1.       Rural development lama Doctoral degree neih a ni a. Hei hi Kum khat ka bei ve a, Synopsis ka thehluh dawnin mak tak main Mizoram University-a Head of Department pakhat chuan Guide in daih loh vanga a remchan loh thu lehkha min lo thawn a. A  mak a ni.

2.       Kristian chhungkaw ṭha tak din a ni a, ka la thei lo chu a nih hi.

3.       Mi dangte tana malsawmna nih a, professionalism maintained a ni. Chumi atan chuan lehkhabu ṭangkai (subject matter) tak tura ka ngaih ka chhuah ve ta reng mai a. Ka lawm hle.

@@Hemi atan hian ka rilru a insual nasa hle a, lei tur pawh awm lo mahse kohhran leh YMA branch tinah ka sem ral ang a, ka ba/Bill chu thla ruk chhung ka rul ṭauh ṭauh mai ang tiin commitment ka siam ta a ni. eng tak ang ang I maw?

@@@Phek chhah taka ka ruahman chu sum leh pai ka harsat avangin ka kaihtawi ta vak mai a, a hnu-ah chuan chhiar a nuam zawk tih ka hre ta a. Thupui nei bik hi chu Zuamawm tak anih loh chuan mi a lem lo ṭhin tih a ni si a.

He lehkhabu ka ziah chhan pathum chiah ka sawi leh ang

A.       HIV/AIDS vei mangang em em mai ka counsel a, Thlarau lamah ka rau lem loh avangin Religious Counselling a mamawh tih ka hria a, Pastor/Missionary/Upa/Rawngbawltu hnena referna tur kan sawi duna, Counselling chungchangah te, Confidentiality chungchangah te harsatna a awm tih ka hria a, sakhaw hruaitu te hian an thiam lo ni lovin, Counselling hi ngaihpawimawh thar a ngai a ni tih ka rilru-ah a lian em em a ni

B.       Khaw pakhatah chuan Pawl sawm zirlai pakhat Hostelah a inawkhlum a, a thuchah chu “Tleirawl te pawh hian ngaihzawng an nei thei lo em ni? mihring nihphung kawng ka zawhna a ni a, lo hrethiam tawh rawh u” tiin. Educational Psychology-a Adolescents Problems ka zirtir ṭhin te leh Rewards and Punishment kalphung te, Mihring niphung Philosophy man lo a, Discipline kenkawn duh vanga hrem hlauhna hi Zirtirtu ten an mamawh tawh hle  ani.  Khawpakhata inawhhlum tum chu an chhan hman hram a, a huhovin an ṭawngṭai hnan a, an maimit chin hlanin alo inawkhlum hman daih a ni.

I chenpui, I ṭhian, I thawhpui thih thlahlel ngawih ngawiha mangang leh buaina tawk an awm a ni tih pawh hre lo khawpin ilo careless em? I bula mi te ngaihvennna I nei em?

C.       Salvation Camping, Evangelical Counselling, Home Visit leh follow up, Evangelical Cell rawngbawlna hi ennawn a ṭul tawh a ni. A tam lam aia nun tak nei tura beihrei/tei rei peih hi ṭulin ka hria. Vawiinah hian Kristian Counsellor (professional) an lokal a, engnge an ngaihdan chu ka hre lo.

KA NU HNENA KA LEHKHATHAWN

            Hei ni danga ka tih ngai loh ang takin 'ka chhas neih thar thu' ziak meuhin ka han hrilh a che.  Ka lawmna hian van a tawng hialin ka ring asin. Ngun taka ka ngaihtuah hnua ka thutlukna siam amahin alo pawm avanga 'ngaihzawng' ti a sawi ngam ka ni.

            Ka tleirawl lai khan 'hmelchhe deuh nupui a neih chu chhung chhiatna' niin ka hre thin a. Chu chhiatna chu pawnlam lang thei lamah ka lo teh thin a. (tun a mi hi a chhia ka tihna a ni lo) Hmeltha tak, ka rilru mil pui, a hun leh hmun mila insiamrem thiam tak chu ka duhthusam ala ni reng. Amaherawhchu hmeltha leh mi kawm thiam tak te hian thian tha leh hmelhriat a pui an ngah a,  an ze dang an chhuah thiam avang ni ta berin ka hria. Chuvangin ka lo upa ve ta a,  ka hmeltha tehna leh a huam chin pawh a danglam zo ta.

            Tunlai tleirawl te hian rawlthar te mit lak a,  an duhdan leh ngaihsan zawnga nun ze chheh hi an tum ber a. Chutiang bawkin rawlthar ten tleirawl te ngaihsan a awm an duh a, naupang atangin aia u te zei zia  an la a,  thalai te lahin nu leh pa  awm dan tur leh chhungril nun te chu thalaite milin insiam rem kan tum ve ta. Zahpui awm taka awm kan hlauh vangin a bul dik tawh lo chu kan chhawm nung zel a ni.

 

            Tunlai thiamna in thiam taka min man a, min thlem daih hnuah thiam lo taka thiamin khawvel thiamna chu kan dung chhir a, a nihna man tum reng reng lovin, a tla ran zawngin chhungte thawh chhuah sa hmangin kan in sua sam ta anih hi. Chu lah chu inchhira insiam rem aiin chutiang ti thei mi chu kan la ngai sang zaw mah a, kan ngaih sak zawng ala ni cheu nia.

            Hetia thalai nun ka sawi zau chhan chu maw, ka thian nu nena sawi kawp ka duh vang a ni. A ni chu lui luang kara tuipuisuthlah, ama mawi mawi a mawi ve tawp. Chhui zui leh belh fak awmna bik riau nei, ramsa leh chung leng sava te, luia nungcha te pawhin a an en khum. Lui kal leh ramvak mi te pawhin an kal pelh hnua an theihnghilh nghal mai thin ang hi a ni a. Tui tla leh hlimna zawngtu te tan erawh nghet taka a ding thin ang hi a ni. Tuifawn nasa tak leh thal khawrum lai pawh pawisa lova mahni zia nei hrang ngalh hi a ni a.  Thangthar te duhdan u chuak leh media te vawrh chhuah mak sak pui pui te hian a ngeng a chhun che zo meuh lo a ni. Chutiang anih lai chuan loh theih lohna leh khawvel hmasawnna chuan a chhem nghing ve thin asin. Mahse a chhungril mawina zawng a hlauh then te lo.         

 

            Hmasawnna bul chu zirna baka thiamna hi a ni tih hriain kawl ek thai chungin a zir ve a, rual khum duhna rilru a nei ang tih leh beidawn chang a nei ang tih ring mah ila hlim loh chang a neih ka hre ngai map lo. A thil tum leh ngaihdan a sawi chhuah loh avang hian a hmelah alang chhuak ve ngai lo. A nungchang mawina hian mi a lem a, a hmelthatna leh a pianzia avangin 'Lungdumtu' awmzia ka hriat phah asin.

   Kan inkawp hma leh a hnu lama a incheina leh a nungchang danglam tak thut ka hre lova, a danglam eih lo. Thatlai hun chu ze thup hun a ni a, inlemna atana mize chhia kan dah bo a, ze tha kan lan tir hun an ti maw?  Ani chuan a thup bo anih pawhin ala kalh hnan tal a ni ang.  A chhung ril mawina ber chu fiamthu leh thu tak hi engtik lai pawhin awlsam takin a thliar hrang thiam bik riauva, a sawitu hmel atang ni lo, a thu atangin engtia khuk pui tur nge tih a hre thuai thin.  Fiamthu ngaina em em a ni a,  mahse a uchuak miah si lo, Amah erawh chu a taka, a zahawm si
 

 

           Ka nu, khawvelah hian mikhual leh cham mai kan ni a, kan kumhlun dawn lo tih min hrilh thin kha a dik anih chuan 'alo chhuahna' hriat ka chak em em a,  an chhungkua ka hmu chak a ni. Mahse amah-ah hian ka lawmna a kim si.

 

            A nitin khawsak danah thingtlanga seilian nge khawpuia pem lut nge? Khawpui mi dik tak  ani tih hi a hawiher atang leh a chetzia atangin hriat chhuah ka tum thin a. Pathian lokal hun hriat tum ang vel niin ka hria a, amah ka zawt ta zawk a ni. Inngaihhniamna chhe te mah a nei lova, a chapo hek lo; mahse a inngaitlawm em em zawk a ni. Chumi avanga hmuhsit ai chuan hotu leh thian tha en a en vat hi a kawng hmasa ber a ni. Amah fiam ngam chu mi dik, fiam let cho, zah tuar chak ve tak an ni thin. Aww.. mi fiamthu a nuih pui dan mawlh mai hi a ni tawk chu.

            Ih e, ka nu, khawvel tar lam tawha cheng ve tlakah ka ngai lova, a nungchang enin hmasang thianghlim lai hunah khan cheng se a inhmeh zawk ang. A incheina erawh tunlai hmeichhia te ang thovin kekawr a ngaina a, a hak nuam leh hahdam lam a duh hle thin. Ti hnek hnuk emaw mar peng pung, tial rek ruk, rawng lar tak te hi mi ten uar thin mah se a ngainat zawng a ni ngai lo. Mizovin 'pangngai tak' kan tih ang hi a duh dan a ni.

Kan inkar thuah chuan engmah intiamkamna a awm lova, atana thil tha tihsak ka neih ve chang te hian a lawm thiam em em a, a bak engmah a beiseina a ti lang ngai lo. Tun thlenga ka la hriatthiam theih loh chu duhsakna thil pek hian a lawm thiam em em a. Pek zui zel chi nge anih a, ama thusawi ang taka thinlung chauh peka lawm chi anih hi ka thliar hrang thiam lo. Thil thlawn pek a la lo ngai lova, pek zel chakna min neih tir rualin pe tawh ngai lo turin min tur na hle thin.

            He hmeichhia ngei hian ka khawvel thlirna min sawh danglam sak vek a, ka nu, chu chu hmangaihna avang nge amah ka ngaihsan vang ni ang? Tumah ngaihsak ngai lo leh mahni pawh in ngaihsak a inveng thiam lo khan ka keh thei dawm ta chu a ni ber mai. Ka nu min hmangaihna kha ka hre chiang a, ka lawm hle. A ni pawhin min hmangaih em avangin min lawmpui ang ti raw?  Kan pahnih inkara kan inngaihsak leh duhsak dan atangin zirtur ka neih belha chu chu 'min hringtu nu leh pa hlutna leh hmangaih let ve hi tih ngei ngei tur, ka bat tlat a ni' tih ka hre thar a. Inbulah khan ka pangchang thin a, inlakhran (independent) tumna reng ka nei ngai lova, ka no nghulh ni berin ka hria. Ka thinrim changin ka run luih che u a (min ngaidam ang che u) mahse a bulah chuan ka pang chang tho a, ka duhna a nasat avangin ka run luih ngam lova,  chumi avanga hmuhsit awm takin ka awm phah lo a. Min ngaih hniam phah ngai lova, a inchhuang ngai hek lo.
         
 

            Engpawh nise ka hmalam hun ka hre lo ang bawkin eng nge lo thleng ang tih ka hre lova, engpawh lo thleng se a ni nen chuan tawrh tlan ka huam a, Lalpan min awm pui ang a, nupuia neih theih ngei pawh ka inring asin.  Kan remruatna anga kal thei tura Van Pathian ka sawm a ngai tih ka hria a, ka ruahmanna te Pathian remruat ang a sawi lan talh ka tum ngai si lova. Pathian leh nangni hma khalh a, kan pahniha ruat lawkna hi chauh-thu-ba-rawh taka 'Lalpan rem a ti a ni ang' ti a sawi zawm pawh ka duh hek lo. Chuvangin hetia ka ngaihdan leh ka ngaih loh dan te, ka duhzawng te ka'n hrilh che u vang hian ka duh zawng chu i hrethiam mai ang chu tiin nupui atana duhthusam leh keima chungchang ka ziak ta a.

Dt 22.10.2004 (Fri)MZU PG Boys Hostel, Chaltlang

                                                PATHIAN

Pawl thum zirlaite chu an zirtirtunu chuan 'Pathian' tih thupui hmangin essay a ziahtir a,naupang pakhat chuan heti hian a ziak;

Pathian hnapui ber chu mihring siam hi ani a, a mihring siamte an thih ṭhen zel avangin, he leia thil enkawl thei tur tawka tam an awm a ngai si a, a buai khawp mai. Puitling a siam ngai lova, naute chauh a siam ṭhin a, an tet deuh avangin siam an awlsam zawk a nih ka ring. A buai em avangin kal leh ṭawngte han zirtir na hun pawh a neilova, nu leh pate zirtir atan a dah tawp ringawt. Engpawh nise,  ala ṭha viau zel chu ani awm e.

A hna pawimawh dang leh ṬAWNGṬAI ngaihthlak a ni. Ngaihthlak tur angah avangin chawlh hun pawh a nei lova, TV leh radio ngaihthlakna hun pawh a nei ve lo reng reng a ni. Engkim a hre thei bawk si a, a ṭhen chu off nachang a hriat loh phei chuan a beng chu a hah thei ngawt ang! Chuvangin tun ai hian ngawi thei ta deuh ila chuan atan a ṭhat hle ka ring a ni. Engkim a hmu a, hmuntinah a awm a ngai bawk si, Pathian chu buai tak ani........

tiin an miss hnenah a submit ve hmiah.................... {true story}

P.S : KANAN WEEKLY VOL XXIX: Issue No.46 chhuak a mi chu dil pawh dil lovin ka lo dah ve tawp a nih hi.. Editor leh source neitu ten min lo hrethiam a ni ang chu... Ka ngaihtuahna a vak thui phah lutuk a

LUNGLEI DISTRICT JAIL-AH ZANRIAH KA EI

(Jail hi Insiamṭhatna hmun NGE Inhremna hmun?)

Vawiin November 24, 2012 (Sat) hian Lunglei District Jail-ah Woman Anti Drug Association (WADA), MJA Lunglei leh Prisoner Welfare Committtee (PWC) ten an huaihawt Ṭhalfavang kût hmang turin ka kal ve a, ka dan pangngai angin ka tlai leh tlat mai. Chawhma lamah Office ban ala hun si lova, ban velah chawhnu programme nang turin hman hmawh takin ka kal a, hun ṭha tak ka la chhim hman thova, ka inthiam lo lo e.

Jail (lung in) hi insiamṭhatna hmunah nge kan ngaih a, inhremna hmunah tih zawhna hi chhan har tak a ni a. Inhrem paha insiamṭhatna hmun ti ila a dik awm e. Criminal Procedure Codes-in dan a siamṭhat hnua mi man te, hrem leh dan bawhchhetute  tan leh a thawktute tana a duanchhuah hnu-ah hian ngaidan chu kan thlak thleng hle tawh a. He dan hian inhremna leh insiamṭhatna hi a ngaihtuah kawp avangin a fel fai tawh hle a (Social Legislation in India, Page-77,  KD Gangrade & Sushma batra)

Nimahsela, Mipui leh roreltu rilru erawh a ngaihtuahtu mihring azirin a hrang thei ang. Jail tângte pawhin Dan hmanga inhremna-a ngai an awm laiin, insiamṭha tura tang nia inngai an awm tho. Tun ṭumah hian kan tarlan ber tur chu Khawtlang siamṭhatna lam hawi a nih dawn avangin Dan leh a kaihhnawih lam kan thlur lovang a. Mihring insiamṭha tura kan mamawh hrang hrangte tarlan kan tum dawn a ni. Khawtlang siam ṭhatna chuan Khawtlanga sualna leh a kaihhnawih lo pung zel laka invenna leh dan hmanga chinfelna dan a ni. (Social Welfare of the Committee on Plan Projects – Planning Commission)

Lung in ngailo tur khawpa nu ṭha nei vek kan nih loh avangin insiamṭhatna hmun hi a awm a ngai a, insiamṭhatna atana pawimawh tak pakhat chu inhrem (Punishment) hi a ni bawk. Chhungkaw sak ṭhat loh tluka  ṭhiah harsa a awm lo a, chhungkaw kehdarh tluka nghawng lian hi a awm lo an tih ṭhin ang hian Kristian chhungkua kan nih loh vanga heti tak Jail hi khat (limit of Capacity) ṭhin a ni tih a rin theih awm e. Kristian ramah Kristian chhungkua kan ni vek a nih pawhin Chhungkua-a Kristian kan nih loh vang a ni tal ang!!

Hmanah kan vengpa tâng chhuak chu ‘Jail tan chu eng nge a an?’ tiin an zawt a, ‘hmelma tan nan pawh ka duh lo’ a ti. Hrehawmna a nasat vang a ni thei ang. Chu tih lai chuan “Jail ngaia lungleng pawh an awm ve ṭeuh tho a ni’. Jail a nawm vang emaw a hrehawm vanga tan duh/duh loh ngawt hi Dan tum a nih si loh vangin Jail hi a awm reng dawn a, tâng tura dan bawhchhia pawh an awm zel ang. Chu vangin Jail tâng tur awm lo khawpa kan ram ṭhatna tura Pathian thu nena kan beih hi a hun tawh a ni.

Jail tâng ṭhinte hi tute nge an nih a, eng ang mi nge an nih ṭhin? Dan bawhchhia a, Dan hmanga ro an relsak te hi jail tâng ṭhinte chu an ni a. Heng mite bawk hi Jail-a tâng nawn ṭhin an ni duh hle a. Ruihhlo leh a kaihhnawih vanga tâng hi an tam ber niin min hrilh a, a dawt-ah rukruk ni awm tak a ni. Hei lah hi ruihhlo kaihhnawih  a nih ve bawk avangin kan ram leh hnam dam nana beih hi a hun tak zet tawh a ni. 

Kohhran leh khawtlang hian Jail tângte tan kan ṭawngṭai chamchi a, an lo chhuah hian kan ngaihsak zui ṭhin lo? Siamṭha-a ngaihsak zui (after care service pek) hi chu kohhran leh khawtlang hian kan tih tur a ni dawn lawm ni? An chhuah hnua kan endan dik tawk loh avanga nuam ti lo leh khawtlanga tuitla lo riau a inhria hi ka hmu ve ṭhin a. Enhran loh a, kawm nel hi a pawimawh khawp mai.

Kan Legislatorte (MLA) pawh hian Jail tângte an tan hun chhunga thiam thil zirna tur eng programme emaw a thar thawh leh hi a ṭul hle a. Vocational Training items a awm hian, Jail tâng chhuak ten eizawnna bulfuk emaw hun awl hman ṭhatna tur an neih loh chuan nunhluia kirleh hi a awl a, a bikin Ruihhlo leh a kaihhnawih avanga tângte tan hian a ṭul hle a ni. Lunglei District Jail-ah pawh hian mahni thiam thil hmang ṭangkaia, hmunphiah, tiang etc., siam hmuh tur a tam hle a, hengte pawh hi an Court tur kal remchang leh a thawktu ten a remchan dan angin sumah an chantir a, an lo kawl him sak leh mai ṭhin a. Heti anga thiam thil zirna hi awm leh sela, tun ai hian an chhawr zual ngei ang. Tâng chhungte pawh an ti hautak lo ang a, anmahni a intodelh tir thei ngei ang le.

Vanneihthlak takin Jail tan avanga rilru-a harsatna (depressed, stress etc) nei leh Psychiatrist/Psychologist pan (refer) ngai an awm lo ṭhin thu min hrilh a. Social Worker emaw Counsellor emaw Case Worker emaw an awm hunah phei chuan jail tângte hian an chhawr ṭangkai leh zual ngei ang le. Taksa hriselna atana thawktu (Medical Staff) an awm ang bawk hian rilru lam insiamṭhatna lam thawktu an awm hi a hun ve tawh hle a ni.

Infrastructure lama thuam ṭhat pawh hi a ṭul ve tawh hle-in a hmuh theih a, chutih lai chuan rilru siamṭha tura thawh hi a ṭul zualin a lang a. Jail tan hi ngaia neih emaw nunphung pakhata ngai an awm ve niin a lang bawk. Hemi ti reh tur chuan Nunphung thlakthlengna (Behavioural Change) atan thawktu dah belh (Post Create) leh a thawksa te pawh insiamṭha tura Training emaw refresher course zing zawka neih hi a ṭul hle-in a lang bawk. Chutih mek lai chuan jail tâng chhuak tawh leh Bail-a chhuakte tan (After Care service) hi ngaih pawimawh ni thei sela chuan insiamṭhatna rilru put a awlsam leh zual ang.

Social Welfare hnuaia Correctional Centre hrang hrang (Protective Home, Remand Home etc)-a Case Worker, Counsellor, Probation officer etc. a awm ang hian Central Sorkar-a nawr thiamte hi awm sela, kan va chhawr lehzual dawn em!! Inhremna ni lovin, insiamṭhatna hmuna ngai hmiah thei turin thuam chak ila, Jail tâng hi an tlem phah ngei ang.

(Jail tângte Interview phalna ka neih loh avangin ka rilru-a awm ṭhenkhat chauh insiamṭhatna rilru pu-in ka ziak thei a; Jail hian makna riau thuruk a nei ṭhin a. Chu erawh hrechiang lova ziah ngawt ngam a ni si lo

 Editor- Zunzam, Zoen Dailynews te nena Tâng vengtu kan zawhna ṭhenkhat erawh unofficial a nih avangin tarlan a remchang lo a, Figure pawimawh zual chu Daily news lamin an highlight dawn tho a, tarlang lo mai ila)

Zofa H Chhangte 24/11/2012 9.00pm

HMANA MASI KAN HMAN DAN KHA KA NGAI THIN

Kan naupan zual lai chuan Masi kawrthar neih a, Masi zinga hak kha kan chak em em a, Dawhthlak zana (Masi hma) thleng dawh te hlei hlei kha ka nghakhlel ṭhin. Masi zing nghah-hleh vanga leh beiseina thar nena mut chhuah hmaa mut ka chuh thin, mut thilh harzia kha ka naupan laia ka mut theih loh awm chhun a ni awm e. January ni1 atanga krismas kutzung thliak meuha thlir lawk thin ka nih vang nge, hun kha ava kalmuang thin tak em!!! Masi dawna buklem sak leh a chhunga bailem chhum tluka nghahhlelh leh infiamna hlimawm kha ka nei ngai tawh lo.

Zaikhawm an tui emaw tui lo emaw tlaivar hrim hrim tura inngaihna thinlung khan tlawmah min lak tir fo avangin khawlai dung fang leh Buk lem chhunga tlaivar kha ka ngah ta ngawt mai. Nu leh pa te leh Kohhran ten zaikhawm an ngaihhlut leh hun an pek tam zia hria-in zan kha a tawi hle thin a nih kha! Zan tir lama khawlai fankual paha Rual u zawkte halpuah leh halmawi chi hrang hrang puak thei lo zawng reng renga hun kan hman hlel lai kha ka va ngai tak em!! Tunah zawng vai puja pawh kan tluk ta lo, tumah â falah an tang ngai tawh lo a. Felfai zetin sualna hi a biru ta a ni. Interek hran avang leh thawm mawi lo leh sual (Crime) a awm loh avanga Masi fel faia kan ngaihna hian kan thinlung chhiat tawhzia a tarlang chiang hle hian ka hre thin.

Khawlai a reh tan ta maw tih awm velah Zaikhawm thingpui nang hmanin zaikhawmna-ah kan kal a, a mawi tawk fang kan awm laiin Sipai tlang ngei mai, trench khur hlui leh an barrack hluia Buklem kan sakah khan nuam kan va tawl thin a nih ngai kha. Nuam tawlah chuan a nuam ber khan ka hria a, nuam pawh kha a tawi a ni. Bati siam chawp, Sangha tin hmang ngeia thuam mawi leh kawl churut sei pakhat leh, Suit artui (Sweet) kan neih hmachhuanin zan khat tlaivar kha chu kan tum fo a ni lawm ni? Far thing hring rim leh bati hal rim te, a khu-in min ur nasat avanga hnarkaw dum theihzia kha hr eve hlawm tak che u maw?

Thawnthu leh thlahrang insawi chhawk paha Masi ruaitheh kan hisap nasat thinzia te kha hrethiam hlawm tak ang che u maw? Hlim tak leh thawm nei mang lova hunk an hman thin laia nula leh tlangval thawm chang reng renga kan beng kan tun dan erawh ka tarlang hman lovang. Bihthlak tuma kan inzui dan erawh kha chu tunlai ralrel/beih dan nen hian ala in ang thawkhat a sin. Masi tuk, naupang hlarem zawha “Nizanah ka tlaivar a” tih sawi nawm theih zia te kha ka ngaihtuah a, ka lungleng tlat mai.

Tleirawl rual nih ve a, ruai thehna tur Changel hnah la tura bicycle ngei maia inzui kha ka chak ṭhin. Len thuai thuai duhna rilru kha al ova nasa em!! Nimahsela hun hian khatiang ngawt hlimna kha alo herchhuah pui awzawng lo mai.. Tunah chuan vai thleng (Buffet) in felfai zetin ruai kan theh a, kan ruai theh zawh ruala Masi liam ta a ngai hi engzat taka wm ang maw?

Hmanah chuan kohhran hian zaikhawm hruaitu a ruat mai a, a kutah khan an dah pum puhlum tawp thin a, tunah pawh ala ni reng. Nimahsela hman ang khan zaikhawm peih lo chung an lengkhawm ve ngai lo a, a zai peih an zai mai a, a peih an lam a, kohhran hruaitu an ni emaw ni lo emaw inphutna rilru kha a awm ngai lo a, hruaitute lahin thang that lak duh vang maiin zaikhawm a lansarh an tum ngai lem lo. 

Mipuite an thinlung buatsaih a nih avangin nula tlangval hawklak leh thawm bengchheng, fate ngaihtuah avanga mut theih loh ai chuan zaikhawmna hmuna awm pawh a hahdam thlak e, tih vang talin zai khawm an tam a, zai pawh a nawm phah thin. Thinlung thianghlim hunlai a anih avang nge mite inpekna nasat vang zawk, Kohhran mite an kalkhawm tawh chuan zai a nuam nghal mai thin. Tunah erawh zaikhawm tura kal zai tha peih mang lo, awrawl chhuah hlau ang mai a, an indim dawihna hian rah tha a chhuah thei lo a ni e. Zaikhawm lo bik nih hlau, zaikhawm rei nih hlau bawk si, zaikhawm tui loh pawi ti viau, mahni zai tha peih mang si lova masi nuam taka lawm tum hi kan va tam ta em!!! 

Thawmhnaw leh thil thar neih nana krismas inbuatsaihna ngai pawimawh, thinlung lam buatsaih miah si lo hi a tam zawk kan ni tawh awm e!! Thinlung a thar loh chuan krismas hi thawmhnaw thar leh chhungkaw inhmuhkhawmna satliah, Church gathering-ah a chang zo ang tih pawh ka hlau hlel lo e.

Kan tlawmngai pawlte leh sorkar lah hian sual dona atana inbuatsaih nasa, thinlung inbuatsaihna ngai pawimawh maih si lo hruaitu an pung a. Thatnaa sual ngam zawk tur nih theihnghilh ang maia misual zawna zawn tum kan pung ta a nih hi. Khawlai leh Biak in chei mawiah tan kan la a, fakna thar leh inbuatsaihna thar ngaihtuah erawh kan tum lem lo. Thinlung thianghlim nena inbuatsaih tum ila masi nuam tak chu a alo ni dawn a sin. Krismas aia Krismas putar dah lian zawk, lansarh tir Chhungkua an pun chuan Bible leh fakna lama inbuatsaihna a tla hniam thin.

KA edit peih hrih ngang lo a ni e… vawi kkhat ziahna hi chu edit loh chuan a phuai luai thei em mai.... hman huna edit ah